محمدامین خیال دی تاریخ گوجرانوالہ

تنویر ظہور

علامہ محمد امین خیال دا شمار گوجرانوالہ دے استاد شاعراں وچ ہوندا اے۔ اوہ 1932 نوں گرجاکھ (گوجرانوالہ) وچ پیدا ہوئے۔ اصل ناں محمد امین اے۔ اوہناں نے انٹرمیڈیٹ دا امتحان ایم اے ہائی سکول گوجرانوالہ توں پاس کیتا۔ علوم شرقیہ (فاضل اردو‘ پنجابی) دے امتحانات پاس کیتے۔ بی اے پرائیویٹ کیتا۔ اوہناں نے تدریس دا پیشہ اختیار کیتا۔ 1989ء وچ بطور ہیڈماسٹر ریٹائر ہوئے۔ اسلامیہ کالج گوجرانوالہ وچ پنجابی پڑھاندے رہے۔ اوہناں نے ہزاراں طلباء نوں زیورتعلیم نال آراستہ کیتا۔ استاد دا پیشہ اوہناں نے مشن سمجھ دے اختیار کیتا۔ ریٹائرمنٹ دے بعد وی بچے اوہناں توں گھر پڑھن آندے۔ ایس سلسلے وچ اوہ معاوضہ نہیں سن لیندے۔ اردو تے پنجابی شاعری وچ اکوجہی مہارت سی۔ علم عروض تے اوہناں نوں عبور حاصل سی۔ اوہناں دی پچھان پنجابی شاعری دے حوالے نال ہوئی۔ اوہناں دیاں کتاباں دی گنتی چالھی دے نیڑے اے۔ امین خیال نال میرا نیازمندی دا تعلق 1970ء توں شروع ہویا جو اوہناں دی وفات تک جاری رہیا۔ خیال صاحب نوں اپنے چھوٹے صاحبزادے بیرسٹر محمد عون شاہد نال بڑا پیار سی۔ ایہو وجہ اے کہ 2004ء وچ گوجرانوالہ توں لہور محمدعون شاہد دے کول آ گئے تے وفات (جولائی 2014ء) تک اوہ لہور وچ ای رہے تے ایتھے وفات پائی۔ تدفین گرجاکھ (گوجرانوالہ) وچ ہوئی۔ جتھے اوہناں دا مزار اے۔ امین خیال جدوں لہور آندے تے میرے نال ملاقات ضرور کردے۔ دو تن واری گرجاکھ اوہناں نال ملاقات دا موقع ملیا۔ لہور قیام دوران اوہناں نال کافی ملاقاتاں رہیاں۔ بیرسٹر محمد عون شاہد اوہناں دے ادبی وارث وی نیں۔ اوہناں نے خیال صاحب دے چار مجموعے کلیات دی شکل وچ چھپوائے تے اوہدی تعارفی تقریب پنجاب انسٹیٹیوٹ آف لینگوئج آرٹ اینڈ کلچر (پلاک) وچ کروائی۔ شاعری توں علاوہ تنقید تے تحقیق تے اوہناں دا کم اے۔ پنجابی وچ حدیثاں دا ترجمہ کرن توں علاوہ فقہ دے حوالے نال اک کتاب لکھی۔ تحقیقی کتاب ناراں طلے دیاں تاراں اے جو شاعرات اُتے اے۔ پنجابی وچ وی اوہناں دے شاگراں دی گنتی درجناں وچ اے پر ہونہار شاگرداں وچ غلام مصطفی بسمل‘ سلیم احمد‘ رشیدانجم‘ پروفیسر محمد اکرم سعید‘ پروفیسر ڈاکٹر رزاق شاہد‘ ارشد بزمی تے ڈاکٹر اسحاق جاوید دا شمار ہوندا اے۔ ایہناں شاگراں نے شاعری وچ اپنا مقام بنایا تے شعری مجموعے چھپے۔ شاعرات وچ خاور راجا‘ ریحانہ سرور‘ یاسمین مبارک‘ زیب النساء زیب‘ یاسمین سحر تے دوجیاں اوہناں دی شاگرد سن۔ امین خیال گروہ بندی دے خلاف سن۔ ایہو وجہ اے کہ اوہ گوجرانوالہ دے کسے ادبی گروپ وچ شامل نہیں ہوئے۔ ادبی تنظیماں بزم اقبال تے بزم وفا نال اوہ وابستہ رہے۔ اوہناں نوں ہر اوس شاعر دا کلام پسند سی جہدے وچ رب‘ رسولؐ نال محبت ظاہر ہووے تے وطن نال مخلص ہووے۔ اجیہا کلام جہدے وچ امن‘ پیار محبت دا پرچار ہووے۔ امین خیال دی وفات دے بعد اوہناں دی شخصیت‘ شاعری تے ادبی خدمات دے حوالے نال ہن تک پی ایچ ڈی دے تن مقالے لکھے جا چکے نیں۔
اوہناں نے تریخ گوجرانوالہ لکھی جو اوہناں دی زندگی وچ چھپ نہ سکی۔ حال ای وچ ایس کتاب نوں اوہناں د ے صاحبزادے بیرسٹر محمد عون شاہد نے چھاپی۔ ایہ حصہ اول اے‘ باقی جلد وی اوہ چھاپن دا ارادہ رکھدے نیں۔ تریخ گوجرانوالہ اوہناں دا تریخی کم اے۔ پہلے حصے وچ اوہناں نے گوجرانوالہ دی سیاسی تحریک تے ایتھوں دیاں کجھ اہم شخصیات بارے جانکاری دتی اے۔ اوہناں وچ آزادی دی تحریک تے گوجرانوالہ‘ آزادی دے مجاہدین بارے وی روشنی پائی گئی اے۔ تریخ گوجرانوالہ دا آغاز زمانہ ماقبل تے سکندر دے حملے توں کیتا گیا اے۔ دوجے ابواب وچ منگولاں دے حملے‘ مغلاں دا زمانہ‘ اورنگزیب عالمگیر تے مغل دور‘ سکھ دور‘ بھگتی تحریک‘ گورونانک‘ مشہور مثلاں‘ سکھاں تے چٹھیاں دیاں جنگاں‘ مہاراجہ رنجیت سنگھ دا فوجی نظام‘ سکھاں تے انگریزاں دے وچکار جنگ وغیرہ شامل نیں۔ آزادی دی تحریک تے آزادی دے مجاہدین وچ جہناں دا ذکر کیتا گیا اے۔ اوہناں وچ کجھ ناں ایہہ نیں۔ مولانا عبدالرحمن جامی، مولانا عبدالغفور ہزاروی، مولانا ظفر علی خاں، شیخ دین محمد، بابو عطا محمد، جسٹس عطا اللہ سجاد، ارشد میر ایڈووکیٹ، صوفی محبوب الٰہی، حوہدری ظفر اللہ خاں، چودھری سرور خاں، حکیم نیاز علی، صوفی نذر محمد سیال۔ ایہ کتاب پنجابی زبان وچ اے۔ کتاب دا فلیپ ڈاکٹر رزاق شاہد دا لکھیا اے۔ کتاب دی پروف خوانی وی اوہناں نے کیتی۔ اوہ لکھدے نیں کہ علامہ محمد امین خیال جگت جانو شاعر تے لکھاری سن۔ گوجرانوالہ تے امین خیال اک دوجے دی پچھان سن۔ امین خیال دا ذکر جتھے وی جس حوالے نال وی ہووے گوجرانوالہ دے ذکر دے بناں نامکمل رہندا اے۔ پیشے ولوں استاد ہون دے ناطے ادھا گوجرانوالہ اوہناں دی شاگردی دا دم بھردا اے۔ انج ای اوہناں کولوں شعری تے ادبی فیض حاصل کرن والے وی بہت وڈی گنتی وچ نیں۔ اوہناں دی شخصیت وچ پیار محبت تے شفقت کٹ کٹ کے بھری ہوئی سی۔ اوہ اردو، پنجابی ادب دیاں نامور ہستیاں وچوں اک سن۔ سانجھاں وچ اوہناں دا پنجابی کلام چھپدا رہیا۔ امین خیال دی غزل دا اک شعر اے:
شالا سوہا سالو کوئی پونجھے میرے اتھرو
سوچ خیال دا پھر کوئی دیوا اوہ چن آن جلاوے