پنجاب حکومت دی وڈی کامیابی‘ صوبہ پولیو فری ہو گیا

تحریر: عامر رفیق بٹ

شعبہ طب دی تریخ دسدی اے کہ پولیو کئی ہزار سال پرانا مرض اے جہڑا پرانے دوراں وچ پایا جاندا سی کہ مصر وچ کھدائی دے دوران دیواراں اتے ایسے نقش و نگار سامنے آئے جنہاں وچ صحت مند بندیاں دے نال ٹنگاں‘ ہتھاں توں معذور تے بیساکھیاں دے سہارے چلدے بچے وی موجود سن۔ فیر اہرام مصر توں ملن والی کجھ ممیاں وچ وی ایسی علامتاں پائی گئیاں جہڑیاں پولیو نال ملدی جلدی سن۔ البتہ پولیو دے پہلے ریکارڈشدہ کیس دے طور تے مشہور مورخ تے ادیب سروالٹراسکاٹ دا ناں لیتا جاندا اے جہڑے بچپن وچ تیز بخار پاروں اک لَت توں معذور ہو گئے سن۔ 1789 وچ پہلی واری اک برطانوی ڈاکٹر انڈرووڈ مائیکل نے طبی اعتبار نال پولیو دی تشریح کیتی جہدے مطابق پولیو دا مخصوص وائرس منہ دے ذریعے جسم وچ داخل ہو کے اعصابی نظام نوں کمزور کر دیندا اے۔ نتیجتاًا یہہ مرض لاحق ہو جاندا اے۔ فیر 1900 وچ یورپ تے امریکا پولیو دی زد وچ آئے جد کہ 1907 وچ نیویارک وچ پولیو نال 2500 بندے ہلاک ہوئے جہدے مگروں تحقیقات دا دائرہ ہور ودھا دتا گیا۔ پاکستان وچ پولیو توں بچائو لئی حفاظتی ٹیکیاں دی شروعات 1974 وچ ہوئی۔ تاہم سرکاری طور تے ایس بیماری دے خلاف اعلان جنگ 1994 وچ کیتا گیا۔ پچھلی اک دہائی دے دوران ایہہ جنگ عروج تے رہی تے پولیو ویکسی نیشن دی 100توں ودھ ملک گیر مہمات عمل وچ آئیاں لیکن نتیجہ حوصلہ افزا نہیں سی۔ 2014 وچ پاکستان وچ پولیو دے سب توں ودھ کیسز رپورٹ ہوئے جہدے مگروں عالمی ادارہ صحت ‘ یونیسیف‘ روٹری انٹرنیشنل تے بل گیٹس فائونڈیشن ولوں فنڈز جاری کرن دے نال ایہہ فیصلہ کیتا گیا کہ پولیو دے قطرے پلان والی ٹیماں گھر گھر جا کے بالاں نوں قطرے پلان گئیاں۔
درحقیقت پولیو ہے کیہہ؟ پولیو اک وبائی (تیزی نال پھیلن والا) مرض اے جہڑا پولیو وائرس دی وجہ نال ہوندا اے۔ ایہہ اعصابی نظام اتے حملہ آور ہوندا اے تے لَتاں تے جسم دے دُجے اعضا دے پٹھیاں وچ کمزوری دی وجہ بن سکدا اے یا کجھ صورتاں وچ محض کجھ گھنٹیاں وچ موت داکارن وی بن سکدا اے۔ پولیو وائرس کسے متاثرہ بندے دے پاخانے توں آلودہ ہو جان والے پانی یا خوراک وچ موجود ہوندا اے تے منہ دے ذریعے صحت مند بندیاں دے جسم وچ داخل ہو سکدا اے۔ گو کہ ہر بندے لئی ایہہ خطرہ موجود اے لیکن پولیو زیادہ تر 5 سال توں گھٹ عمر دے ایسے بالاں نوں متاثر کردا اے جنہاں نوں پولیو توں بچائو دے قطرے نہ پلائے گئے ہون۔ پولیو دی شروع دی علامتاں وچ بخار‘ تھکاوٹ‘ سردرد‘ متلی‘ گردن وچ اکڑائو‘ اعضا وچ درد‘ جسمانی اعضا‘ زیادہ تر ٹنگاں وچ اچناک کمزوری/ فالج دا حملہ ہونا جہڑا زیادہ تر غیر متناسب تے مستقل ہوندا اے۔ پولیو توں متاثر ہون والے ہر دو سو بندیاں وچوں اک ناقابل علاج فالج (عموماً ٹنگاں وچ) دا شکار ہو جاندا اے۔ فالج دا شکار ہون والیاں وچوں 5فیصد توں 10فیصد وائرس دی وجہ نال سانس لین وچ مدد دین والے پٹھیاں دی حرکت بند ہو جان دی وجہ نال مر جاندے نیں یا پولیو ٹنگاں تے بازوواں نوں مفلوج کرن دی وجہ بندا اے جہدا علاج ممکن نہیں اے تے ایہہ بالاں نوں زندگی بھر لئی معذوربنا دیندا اے۔ کجھ مریضاں وچ جدوں وائرس ساہ لین دے عمل نوں مفلوج کردیوے تے پولیو موت دی وجہ وی بن سکدا اے۔ جے پولیو دے علاج دی گل کیتی جاوے تے درحقیقت پولیو دا کوئی علاج نہیں اے۔ پولیو نوں صرف حفاظتی قطریاں دے نال ای روکیا جا سکدا اے۔ ایہدے لئی محفوظ تے موثر ویکسین موجود اے۔ منہ دے ذریعے پلائے جان والے پولیو دے قطرے (OPV) یعنی پولیو ویکسین بالاں نوں پولیو دے خلاف تحفظ دین لئی ضروری اے۔ کئی واری پلان نال‘ ایہہ بال نوں عمر بھر دا تحفظ فراہم کردی اے۔
مزیدبرآں‘ پولیو پوری دنیا وچ صرف دو ملکاں (پاکستان تے افغانستان) دے کجھ حصیاں وچ اجے تک موجود اے۔ باقی دنیا توں تقریباً ایہدا خاتمہ ہو چکیا اے۔ 1988 وچ پولیو دے عالمی سطح اتے خاتمے دا پروگرام شروع کیتا گیا سی۔ اوس ویلے توں ہن تک‘ وڈی سطح اتے حفاظتی قطریاں دی مہماں دے طفیل‘ دنیا بھر وچ پولیو دے کیسز99 فیصد تک گھٹ ہو چکے نیں۔ پاکستان وچ پولیو اوس ویلے تک پھیلدا رہوے گا جدوں تک ہر تھاں توں ایہدا مکمل خاتمہ نہیںہو جاندا۔ ایہو وجہ اے کہ ہن ایہہ انتہائی ضروری ہو چکیا اے کہ بالاںنوں ہر تھاں قطرے پلائے جان تاں جے جدوں وائرس اوہناں دے علاقے وچ پھیلے تے اوہ ایہدے توں محفوظ رہن۔ اک واری جدوں وائرس کسے علاقے وچ اپنی تھاں بنا لیندا اے تے اوہناں بالاں نوں بآسانی متاثر کر سکدا اے جنہاں نے پولیو ویکسین دے قطرے نہیں پیتے ہوندے۔ قومی پولیو مہم (NIDs) دا انعقاد عالمی سطح تے پولیو دے خاتمے دے پروگرام دے اہم ستوناں وچوں اک ایسا ستون اے جتھے تن مختص دناں دے اندر اندر 5سال توں گھٹ عمر دے سارے بالاں نوں پولیو دی ویکسین پلائی جاندی اے۔ ویکسینیٹرز پولیو دے خلاف کمیونٹی دے اندر سارے بالاں نوں قطرے پلان لئی گھر گھر جاندے نیں۔ NIDs دے دوران ایہہ گل نہایت اہم اے کہ والدین ایس گل نوں یقینی بنان کہ ایہناں دناں وچ ہر بال ویکسین لے رہیا اے۔
عالمی ادارہ صحت تے روٹری انٹرنیشنل آرگنائزیشن دے اشتراک نال ہر سال دنیا بھر وچ 24اکتوبر نوں ’’پولیو کا عالمی یوم‘‘ منایا جاندا اے۔ ایس مرض دے خلاف سیکڑاں سال نبردآزما رہن مگروں اج ایہہ امید پیدا ہو چلی اے کہ مستقل قریب وچ ایس مرض دا مکمل طور تے خاتمہ ہو جاوے گا۔ فی الوقت پاکستان‘ افغانستان تے اک ادھ افریقی ملک توں پولیو دے کیسز رپورٹ ہو رہے نیں۔ حالیہ دناں وچ پاکستان وچ پولیو کیساں دی تعداد وچ خاصا واضح فرق نظر آیا اے۔ حکام دے مطابق صرف 2020تک پاکستان وچ 84 کیسز سن تے ایس توں پہلے 2019 وچ 97‘ لیکن 2021توں ہن تک پاکستان وچ پولیو دا صرف اک کیس رہ گیا اے۔ پاکستان نے پچھلے کجھ سالاں وچ اپنی پلاننگ تے پولیو دی ٹیم اتے خاصی توجہ دتی اے ۔ کووڈ وبا دے اوائل وچ ہر پاسے خوف سی کہ ہن پولیو مہم دا کیہ بنے گا۔ اوس ویلے پولیو مہم نوں چار مہینے لئی معطل کیتا گیا سی لیکن کووڈ وبا دے کجھ مہینے گزرن مگروں پاکستان نے اپنی پولیو مہم نوں دوبارہ شروع کیتا جد کہ کووڈ وبا دے دوران سرحداں اتے‘ خاص طور تے پاکستان تے افغانستان دے درمیان موجودہ سرحداتے محدود آمدروفت نال وی پولیو مہم نوں کافی مدد ملی۔
عالمی خبر رساں ادارے اے ایف پی دے مطابق ایس ویلے پاکستان انسداد پولیو مہم دے تحت اک اہم سنگ میل عبور کر چکیا اے۔ حکام دے مطابق پاکستان وچ پولیو وائرس دا آخری کیس 27جنوری2021نوں رپورٹ ہویا سی۔ پاکستان دی تریخ وچ ایسا پہلی وار ہویا اے کہ ا ک سال گزر گیا تے کوئی نواں پولیو کیس سامنے نہیںآیا۔ کسے وی ملک نوں پولیو دے مکمل خاتمے لئی لگاتار تن سال تک پولیوتوں پاک ہونا ضروری اے لیکن پاکستان جئے ملک لئی 12مہینے وی اک لما ویلا اے جتھے ویکسی نیشن ٹیماں وی غیرمحفوظ نیں۔ پاکستان وچ سال 2022دی ملک گیر پولیو مہم دا آغاز پیر 24جنوری توں ہو یا۔ ایس سال انسداد پولیو دی ایہہ مہم کورونا دے نویں ویرئینٹ اومیکرون دے ملک بھر وچ غیر معمولی تیزی نال پھیلائو وچ شروع ہوئی اے۔ نویں سال دی انسداد پولیو دی ایس پہلی5روزہ مہم وچ قریب ڈیڑھ لکھ پولیو ورکرز نے حصہ لیا۔ پچھلے سال پاکستان وچ صرف اک پولیو کیس جنوب مشرقی صوبے بلوچستان وچ رجسٹر ہویا سی۔ پاکستان تے پڑوسی ملک افغانستان دا شمار دنیا دے اوہناں ملکاں وچ ہوندا اے جنہاں وچ پولیو دی وبا ہُن وی پائی جاندی اے۔ ایہہ بیماری بالاں وچ جزوی طور تے فالج دا کارن بن سکدی اے۔ جنوبی ایشیائی ملکاں دے علاوہ دنیا بھر وچ پولیو اتے کافی حد تک قابو پایا جا چکیا اے۔ 24جنوری 2022 توں شروع ہون والی ایس مہم دے ذریعے 5سال توں گھٹ عمر دے کول 22.4 ملین بالاں نوں پولیو توں بچائو دے قطرے پلائے گئے۔ پاکستان وچ پچھلی پولیو مہم اوس ویلے شروع کیتی گئی سی جدوں کورونا وائرس اتے کافی حد تک قابو پا لیتا گیا سی۔ اوہدے برعکس ایس واری مہم اک ایسے ویلے شروع کیتی گئی جدوں پورا ملک کورونا دے نویں ویرئینٹ دی شدید لپیٹ وچ اے۔ ایس سال پولیو مہم دے دوران ورکراں لئی سخت حفاظتی انتظامات کیتے گئے ۔ ایہدی سب توں وڈی وجہ ایہہ ہے کہ حالیہ سالاں وچ پاکستان وچ عسکریت پسنداں ولوں پولیو ورکرز نوں نشانہ بنان دے واقعات وچ غیر معمولی اضافہ ہویا۔ انتہا پسند عناصر تے اَت گرداں دا ایہہ دعویٰ اے کہ پولیو مہم دراصل مغربی دنیا دی اک سازش اے۔
وزیراعلیٰ پنجاب عثمان بزدار نے پولیو نوں جڑ توں ختم کرن لئی گراں قدر خدمات سرانجام دِتیاں۔ ایہو وجہ اے کہ حال ای وچ وزیراعلیٰ پنجاب عثمان بزدار نے صوبہ پنجاب نوں پولیو فری قرار دتا اے۔ لہور سنے دوجے شہراں وچ سیوریج واٹر دے نمونے فری نکلے نیں۔ صوبے دا پولیو فری ہونا حکومت پنجاب دی وڈی کامیابی اے۔ پولیو توں محفوظ پاکستان وزیراعلیٰ پنجاب عثمان بزدار دا مشن اے۔ پولیو جئے موذی مرض دامکمل خاتمہ حکومت دی ترجیحات وچ شامل اے۔ بالاں نوں صحت مند مستقبل دین لئی سارے وسائل بروئے کار لیائے جا رہے نیں۔ وزیراعلیٰ پنجاب سردار عثمان بزدار نے دو دن پہلے بالاں نوں قطرے پلا کے صوبے وچ انسداد پولیو مہم دا آغاز کر دتا۔ 5روزہ قومی مہم دے پنجاب وچ آغاز تے وزیراعلیٰ آفس وچ خصوصی تقریب دا پربندھ کیتا گیا۔ صوبے وچ انسداد پولیو مہم دا آغاز کردے ہوئے سردار عثمان بزدار نے آکھیا کہ مہم دے دوران 2کروڑ 20لکھ توں ودھ بالاں نوں انسداد پولیو دے قطرے پلائے جان گے۔ پنجاب وچ انسداد پولیو مہم 4مارچ تک جاری رہوے گی۔ مہم وچ اک لکھ 50ہزار توں ودھ پولیو ورکرز شریک ہون گے۔ مہم لئی سارے فرنٹ لائن پولیو ورکرز نوں کووڈ 19ایس او پیز‘ پروٹوکول تے حفاظتی اقدامات اتے تربیت دتی گئی اے۔ سردار عثمان بزدار نے آکھیا کہ فرنٹ لائن پولیو ورکرز نوں ذاتی تحفظ دے آلات (پی پی ایز) وی فراہم کیتے گئے نیں۔ حکومتی کاوشاں تے پولیو ٹیماں دی محنت دے خاطر خواہ نتیجے سامنے آئے نیں۔ پچھلے 14 مہینیاں دے دوران پولیو دا اک کیس وی منظرعام اتے نہیں آیا۔پچھلے 7مہینیاں توں پنجاب توں حاصل ہون والے سارے ماحولیاتی نمونے پولیو وائرس توں پاک یعنی منفی نیں۔ وزیراعلیٰ پنجاب نے آکھیا کہ ملک نوں پولیو توں مکمل طور تے پاک کرن تے وائرس دی منتقلی دا عمل روکن لئی پہلے توں زیادہ کوششاں دی لوڑ اے۔پولیو دے خاتمے لئی گھر گھر جا کے بالاں نوں قطرے پلان والے ورکرز قومی ہیرو نیں۔ ضلع‘ تحصیل تے تھلڑی سطح تے پولیو ورکراں لئی حفاظتی اقدامات اتے عملدرآمد یقینی بنایا جاوے گا۔ دوجے صوبیاں توں آن والے بالاں نوں انسداد پولیو ویکسین ضرور پلائی جاوے۔ صوبائی وزیر صحت ڈاکٹر یاسمین راشد‘ صوبائی وزیر سکولزایجوکیشن مراد راس‘ ترجمان پنجاب حکومت حسان خاور تے سیکرٹری اطلاعات راجہ جہانگیر انور نے وی بالاں نوں انسداد پولیو دے قطرے پلائے۔
ایس ویلے پولیو توں متاثرہ ملکاں وچ پاکستان دی صورتحال بہتر ہو رہی اے۔ لیکن حکومت نوں ہر سطح تک پولیو توں بچائو دی حفاظتی تدبیراں اجاگر کرن‘ کھلے مقاماں نوں بطور بیت الخلا استعمال نہ کرن‘ صاف پانی دی فراہمی تے صحت دے بجٹ وچ وادھے جئے دوجے عملاں اتے وی توجہ دینا ہووے گی۔ صوبہ پنجاب وچ دن ڈھلدے ای پولیو ویکسی نیشن دی سرگرمیاں اپنے عروج تے پہنچ جاندیاں نیں۔ پنجاب حکومت پولیو دے خاتمے دی کوششاں نوں تقویت دین لئی بھرویں آگاہی مہم چلا رہی اے۔ پولیو دے خاتمے لئی موثر اقدامات دا تسلسل معاشرے دی اجتماعی ذمہ واری اے۔ تاہم والدین نوں اپیل اے کہ اوہ پولیو دے مرض دے خاتمے لئی حکومتی کوششاں دا حصہ بنن۔ دریں اثنا مسجداں دے امام نوں جمعہ دے خطبہ دے دوران پولیو توں متعلق آگاہی پیدا کرن وچ حکومت دا ساتھ دینا ہووے گا تاں جے پولیو دے قطریاںدے حوالے نال لوکاں دے خدشات نوں دور کیتا جا سکے تے اوہناں دی سوچ وچ مثبت تبدیلی لیائی جا سکے۔