پنجاب دا ثقافتی دیہاڑ تے شیوکماربٹالوی

اشرف شریف

نظم پڑھ کے بہت سارے دوست چونک گئے کجھ نے حیرت دا اظہار کیتا کہ پنجابی وچ انج دی جدید‘ ودھیا شاعری توں اوہ واقف کیوں نہ ہو سکے۔ ایہ نظم شیوکمار بٹالوی دی اے۔ شیوکمار 1937 نوں نارووال دے علاقے ظفروال وچ پیدا ہوئے۔ تقسیم دے بعد پٹیالہ چلے گئے پر ظفروال اوہناں دے اندر بیٹھا رہیا۔ شیوکمار بٹالوی دے والد تحصیلدار سن۔ پُتر سارا دن کتاب نوں ہتھ نہ لاندا کالج گیا تے کڑیاں اوہدی وجاہت تے شعر تے فدا‘ کوئی ساتھ چائے پین دی خواہش مند‘ کوئی اپنے سائیکل تے شیو نوں بٹھا کے نہال ہو جاندی۔ اوہ ساریاں نال محبت کردا۔ ساریاں دا احترام کردا۔ ستر دی دہائی وچ اوہناں دا ٹی وی انٹرویو ریکارڈ کیتا گیا۔ میزبان نے پچھیا: کیہ محبت وچ نکامی نے شاعر بنایا؟ نہیں مینوں تے ساریاں نے پیار دتا۔ شیوکمار بٹالوی دے اندر اک چراغ سی جہدے توں اداسیاں بھرے لفظ جگمگائے۔ والد نے پٹواری بھرتی کرا دتا۔ سراپا شاعر کیہ جانے پٹواری دے بہی کھاتے۔ کجھ چر بعد پتہ لگا کہ زمینداراں توں ٹیکس وصول نہیں کیتا۔ افسراعلیٰ نے 700 روپیے جرمانہ کردتا۔ دوستاں نوں فکرہوئی‘ اک نے کہیا کہ اوہدے کول 350 روپیے جمع نیں۔ ایہ دے کے شیو دی خلاصی کرانے آں‘ رقم نکافی سی۔ بٹالہ دے اک سینئر وکیل بابا بیدی دے کول دوستاں دا اکٹھ ہویا۔ بیدی صاحب نے کہیا کوئی قنونی چارہ جوئی نہیں ہو سکدی۔ میرے کول روپیے وی نہیں پر میری گھر والی دے کول کافی روپیے نیں۔ تسیں لوک گھر جائو میرا نہ دسنا۔ میری بیوی نوں کہنا کہ شیو نوں پیسیاں دی لوڑ اے اوہ شیو دی پرستار اے۔ پیسے دے دیوے گی‘ شیو انج دای سی جہدے نال وڈے چھوٹے پیار کردے۔ اک واری شیو دوستاں دے نال جا رہے سی اچانک اک قلی نے آواز دتی اوئے پنڈتا کھلو توں میرے پیسے کیوں نئیں دیندا دوستاں نوں برا لگا کہ شیو نوں سرراہ ایویں اک معمولی قلی مخاطب کرے اوہناں نے قلی د ے نال سختی کیتی تے شیو نے کہیا: نہ بھئی ایہنوں کجھ نہ کہوو ایہ سچا اے میں ایہدا قرض دینا اے۔ پتہ لگا کہ شیو نوں پیسیاں دی لوڑ نہیں سی ہوندی۔ اوہ اپنے بڑے غریب دوستاں تے ملن والیاں توں تھوڑی جہی رقم ادھار لے لیندا تاں جے اوہ ایس گل تے فخر کر سکن کہ شیوکمار بٹالوی ورگا مشہور شاعر اوہناں دا مقروض اے۔ اردو شاعری جس طرح میر‘ غالب‘ اقبال تے فیض نوں چن کے وکھرا کر دیندی اے پنجابی شاعری نے شاہ حسین، سلطان باہو، بلھے شاہ، وارث شاہ، میاں محمد بخش تے شیوکمار بٹالوی نوں وکھری صف وچ مسند پیش کیتی اے۔
پنجابی شاعری صوفیانہ، فلسفیانہ تے محبت دے راہواں چوں گزردی ہن جدید خیالات دے ابلاغ تک آن پہنچی اے۔ انسانی محرومیاں کائنات دے بھید تے انسان وچ چھپے تصورات تے گل ہو رہی اے اک پہلو ایہ سامنے آیا کہ پنجابی دنیا دیاں کجھ وڈیاں زباناں وچوں اک قرار دتی گئی اے۔ بھاویں پاکستان وچ ایہدا گھلا گھٹیا گیا پر کجھ مشرقی پنجاب دے سکھاں تے کجھ برطانیہ‘ یورپ تے کینیڈا وچ رہندے پنجابی بولن والیاں نے ایہدی ترویج لئی کم کیتا۔ کینیڈا دی اک دو ریاستاں دی سرکاری زبان پنجابی قرار دتی جا چکی اے۔ ساڈے ایتھے اک ڈر اے کہ پنجابی لسانیاتی دائرہ کدھرے سیاسی اتحاد دا کارن نہ بن جاوے ایس لئی جو اٹھدا اے اوہ پنجابی نوں دشمن سمجھ کے اپنی سایسی تے ثقافتی فکر دا آزادانہ پرچار شروع کر دیندا اے۔ شیودی شاعری پنجاب دی آفاقی لسانیات دا ذخیرہ اے۔ نصرت فتح علی خان نے اوہناں دا گیت گایا:
مائیں نی مائیں میرے گیتاں دے نیناں وچ
برہوں دی رڑک پوے
جگجیت سنگھ نے وی کیہ خوب گایا:
میں کنڈیالی تھور وے سجنا،اگی وچ اجاڑاں
ایہناں توں وی پہلے پنجاب دی شان سریندر کور نے شیو دا گیت گا کے داد پائی:
نی اک میری اکھ کاشنی
دوجا رات دے انیندرے دے ماریا
اک ویڈیو یوٹیوب تے موجود اے۔ کجھ بابے محفل جمائے بیٹھے نیں اک خوش گلو بزرگ نظم رکھ شیو کے ترنم نال گاندے نیں:
کجھ رُکھ مینوں پت لگدے نیں
کجھ رکھ لگدے ماواں
کجھ رکھ نونہاں دھیاں لگدے
کجھ رکھ وانگ بھراواں
کجھ رکھ میرے بابے واکن
پتر ٹاواں ٹاواں
کجھ رکھ میری دادی ورگے
چوری پاون کاواں
کجھ رکھ یاراں ورگے لگدے
چماں تے گل لاواں
اک میری محبوبہ واکن
مٹھا اتے دکھاواں
کجھ رکھ میرا دل کردا اے
موڈھے چک کھڈاواں
کجھ رکھ میرا دل کردا اے
چماں تے مرجاواں
کجھ رکھ جد وی رل کے جھومن
تیز وگن جد واواں
ساوی بولی ست رکھاں دی
دل کردا لکھ جاواں
میرا وی ایہ دل کردا اے
رکھ دی جونے آواں
جو تساں میرا گیت ہے سننا
میں رکھاں وچ گاواں
رکھ تاں میری ماں ورگے نیں
جیون رکھاں دیاں چھاواں
ساڈا دکھ ایہو اے کہ اسیں جو لکھنا تے بولنا چاہنے آں اوہ حالات حاضرہ دے جبر دی نذر ہو جاندا اے۔ مادری زباناں دا دن گزر گیا۔ بھانت بھانت دے خیالات پڑھے۔ گھٹ گلاں سن جہناں تے اظہارخیال کیتا جا سکدا۔ اسیں جس ماحول وچ رہنے آں اوتھے لسانی امتیاز نوں جھگڑا بنا دتا گیا اے۔ پنجاب دے ثقافت دیہاڑ تے شیوکمار بٹالوی نوں یاد کرن توں اچھا ہور کیہ ہوندا۔٭٭