شبِ نصف شعبان، شبِ برأت

جاوید پنچھی

اللہ رب العزت نے کجھ دناں نوں کجھ دناں تے فضلیت دتی اے ۔ جسراں جمعے دا دن ہفتے دے باقی سارے دناں توں افضل اے ۔ رمضان دا مہیناسال دے سارے مہینیاں توں ودھ شان والا اے۔ جسراں قبولیت دی گھڑی ، دن رات وچ سب توں افضل ہندی اے ۔ لیلۃ القدر سال بھر دیاں ساریاں راتاں توں ودھ افضل اے، اعلیٰ اے۔ ایسے طرحاں شب برات دوجیاں عام راتاں توں ودھ مرتبے والی اے۔ بہت ساریاں حدیثاں توں ایس رات دی وڈیائی ، عزت ، تکریم ثابت اے۔ ایس رات مسلمانان عالم نوں اللہ تعالیٰ دی واحدانیت بیان کرن تے اوہدے حکماں تے عمل کرن دے نال نال ودھ توں ودھ عبادت کرن دی پریرنا ملدی اے۔
شب برات دی وجھا
ایس فضیلت تے وڈیائی والی رات دے کئی ناں نیں۔
لیلۃ المبارکۃ: برکتاں والی رات۔
لیلۃ البرأۃ: دوزخ توں آزادی دی رات۔
لیلۃ الصک: دفتر کھلن والی رات۔
لیلۃ الرحمۃ: رحمت الٰہی دے نزول والی رات۔(الکشاف ۴/۲۷۲)
عرف عام وچ ایس رات نوں شب برات یعنی دوزخ توں آزادی ملن دی رات آکھیا جاندا اے۔ لفظ ’’شب برات‘‘ حدیث شریف وچ بولے گئے اکھر ’’عتقاء من النار‘‘ دا ترجما اے۔ ایس رات نوں ایہ ناں رسول اللہ ﷺ نے خود عطا فرمایا کیوں جے ایس رات اللہ تعالیٰ دی رحمت نال بے حساب انسان جہنم توں رہائی پاندے نیں۔
بخشش دی رات
حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا فرماندیاں نیں: ’’اک رات میں رسول اللہ ﷺ نوں (اپنے بستر تے) نہ ویکھیا تے میں (آپ ﷺ دی بھال وچ) باہر نکلی تے کیہ ویکھنی آں کہ آپ ﷺ بقیع قبرستان وچ نیں ۔ آپ ﷺ نے فرمایا: ’’کیہ توں ڈر رہی سیں کہ اللہ تے اوہدا رسول تیرے نال ظلم کرن گے؟ میں عرض کیتی: اللہ دے رسول (صلی اللہ علیک وسلم!) میرا خیال سی تسیں اپنی کسے (دوجی) بیوی کول گے ہوو گے۔ آپ ﷺ نے فرمایا: ’’اللہ تعالیٰ پندھرویں شعبان دی رات آسمان دنیا تے نزول فرماندا اے تے قبیلہ کلب دیاں بکریاں دے والاں توں چوکھی گنتی وچ لوکاں دی بخشش فرماندا اے‘‘ (الترمذی، حدیث ۷۳۹، مسند احمد بن حنبل ۶/۲۳۸، حدیث۲۶۰۶۰)
امام بیہقی شعب الایمان وچ حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا توں روایت بیان کردے نیں : حضور ﷺ نے فرمایا: ’’جبرائیل علیہ السلام میرے کول آئے تے بولے: یارسول اللہ صلی اللہ علیک وسلم! ایہ رات پندھرویں شعبان دی رات اے ۔ ایس رات وچ اللہ تعالیٰ قبیلہ بنو کلب دیاں بکریاں دے والاں برابر لوکاں نوں جہنم دی اگ توں آزاد فرماندا اے‘‘ ۔ (بیہقی،شعب الایمان حدیث۳۸۳۷)
فیصلے دی رات
ابن جریر طبری (متوفی۳۱۰ھ) جامع البیان وچ اپنی سند نال بیان کردے نیں: اللہ تعالیٰ دے فرمان : ’’فِیْھَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیْمِ‘‘(ایس رات وچ ہر حکمت والے کم دا فیصلا کردتا جاندا اے) ۔ (سورۃالدخان)دی تفسیر وچ حضرت عکرمہ رضی اللہ عنہ توں مروی اے: ’’ایہ شعبان دی پندھرویں رات اے ایہدے وچ پورے سال دا حال لکھ دتا جاندا اے ، جیندیاں دے ناں مُردیاں وچ بدل دتے جاندے نیں تے حج کرن والیاں دے ناں لکھ دتے جاندے نیں، فیر سال بھر ایس (لسٹ) وچوں نہ کجھ گھٹ ہندا اے نہ ایہدے وچ کوئی وادھا ہندا اے‘‘۔ (ابن جریر طبری جامع البیان ۲۵/۱۰۹)
حضرت عبداللہ بن عباس رضی اللہ تعالیٰ عنہما فرماندے نیں: ’’اک آدمی لوکائی نال چل رہیا ہُندا اے جدوں کہ اوہ مردیاں وچ لکھیا جا چکیا ہندا اے ‘‘ ۔ فر آپ رضی اللہ تعالیٰ عنہما نے ایس آیت دی تلاوت فرمائی۔
’’بے شک اساں ایس (قرآن نوں) برکت والی رات وچ اُتاریا بیشک اسیں ڈر سناون والے ہاں oایس (رات) وچ ہر حکمت والے کم دا (وکھرا وکھرا) فیصلا کردتا جاندا اے‘‘۔ (سورۃ الدخان آیت ۳ ،۴)
حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا توں مروی حدیث اے: حضور نبی کریم ﷺ نے فرمایا: ’’اے عائشہ! کیہ تینوں پتا اے کہ شعبان دی پندھرویں رات وچ کیہ ہُندا اے؟ تے اوہناں عرض کیتا: یارسول اللہ صلی اللہ علیک وسلم! ایس رات وچ کیہ ہُندا اے؟ فرمایا: ’’ایس رات وچ جنے لوک پیدا ہون والے نیں ساریاں دے ناں لکھ دتے جاندے نیں تے جنے لوک مرن والے نیں (اوہناں) ساریاں دے ناں وی لکھ دتے جاندے نیںتے ایس رات لوکائی دے (سال بھر دے ) عمل اُتے چُک لے جاندے نیں تے ایس رات لوکائی دی روزی متھ دتی جاندی اے‘‘۔ (بیہقی، الدعوات الکبیر ۲/۱۴۵)
حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا بیان فرماندیاں نیں: ’’اللہ تعالیٰ چار راتاں وچ (خاص طور تے) بھلائی دے بوہے کھول دیندا اے۔
۱-عید الاضحی دی رات۔ ۲-عید الفطر دی رات۔ ۳-شعبان دی پندھرویں رات۔ ایس رات (سارے) مرن والیاں دے ناں تے لوکائی دا رزق تے (ایس ورھے) حج کرن والیاں دے ناں لکھے جاندے نیں۔ ۴-عرفہ (۹ذوالحجہ) دی رات فجر دی اذان تک۔(سیوطی ، الدرالمنثور ۷/۴۰۲)
بخشش توں محروم لوک
نبی کریم ﷺ دے فرمانِ اقدس پڑھیے تے پتا لگدا اے کہ کجھ گناہ اجہے وی ہندے نیں جہناں توں توبہ نہ کرن والیاں دی ایس رات(شب برات)نوں وی بخشش نہیں ہُندی جدوں کہ ایس رات اللہ تعالیٰ دی رحمت دا دریا پوری طرحاں جوش وچ ہُندا اے تے ایس رات بخشش تے اوہدیاں عطاواں عام ہُندیاں نیں۔ سورج ڈُبن توں اگلی فجر ہون تک رحمت دی بے بہا بارش ہو رہی ہندی اے۔ پر افسوس کہ انسانی معاشرے وچ اجہے بد قسمت وی موجود ہندے نیں جہناں دی ایس رات وی بخشش نہیں ہندی۔ صرف اوہناں دے کیتے گناہواں پاروں۔شب برات بارے رسول کریم ﷺ دے فرمان موجود نیں جہناں وچ اوہناں بد قسمتاں بارے دس پائی گئی اے کہ اوہناں وچ ’’شرک کرن والا، بغض، کینہ تے حسدکرن والا، ناحق قتل کرن والا، شرابی، ماپیاں دا نافرمان، عادی زانی تے رشتا توڑن والا‘‘ شامل نیں۔جسراں کہ:
حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا توں روایت اے : حضور اکرم ﷺ نے فرمایا: ’’جبرئیل علیہ السلام میرے کول آئے تے آکھیا: اج شعبان دی پندھرویں رات اے ایہدے وچ اللہ تعالیٰ اینے لوکاں نوں آزاد فرماندا اے جنے بنی کلب دیاں بکریاں دے وال نیں۔ پر کافر، دشمنی والے، رشتا توڑن والے ، کپڑا لٹکائون والے (مغرور) والدین دے نافرمان تے شراب پین والیاں ول رحمت دی نظر نہیں فرماندا‘‘ (ترمذی شریف حدیث ۷۳۹)
حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ تعالیٰ عنہا توں روایت اے : رسول اللہ ﷺ نے فرمایا: ’’اے عائشہ! کیہ تینوں پتا اے ایہ کہڑی رات اے؟ ‘‘میں عرض کیتی اللہ تے اوہدے رسول (ﷺ) نوں بہتر پتا اے۔ آپ ﷺ نے فرمایا: ’’ایہ شعبان دی پندھرویں رات اے ، ایس رات اللہ رب العزت اپنے بندیاں تے رحمت دی نظر کردا اے ، بخشش منگن والیاں نوں بخش دیندا اے، رحم منگن والیاں تے رحم کردا اے تے بغض رکھن والیاں نوں اوہناں دے حال تے چھڈ دیندا اے‘‘۔ (شعب الایمان للبیہقی حدیث ۳۵۵۴، جامع الاحادیث للیسوطی حدیث ۶۵۷۲، کنزالعمال حدیث ۷۴۵۰)
سیدنا عبداللہ بن عمر و بن عاص رضی اللہ عنہ توں روایت اے : رسول اللہ ﷺ نے فرمایا: ’’اللہ تعالیٰ نصف شعبان دی رات اپنی ساری مخلوق نوں ویکھدا اے تے اپنے سارے بندیاں نوں بخش دیندا اے ، سوائے دو طرحاں دے بندیاں توں ، کسے نال بغض رکھن والاتے کسے دا قاتل‘‘۔ (مسند احمد حدیث ۱۲۷۶۳)
شعب الایمان للبیہقی وچ درج حدیث ۳۵۴۶تے مجمع الزوائد للبیہقی وچ درج حدیث ۱۲۹۵۷۔ جہڑی کہ حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ توں روایت اے ۔ اُتے بیان کیتی گئی حدیث ورگی اے ۔اوہدے وچ وی اللہ تعالیٰ نال شرک کرن والے تے کسے مسلمان خلاف دل وچ بغض رکھن والیاں دی بخشش نہ ہون دی گل کیتی گئی اے۔
رسول اللہ ﷺ نے ارشاد فرمایا: ’’نصف شعبان (پندھراں) دی رات اللہ تبارک و تعالیٰ اپنی مخلوق ول ویکھدا اے تے اپنی ساری مخلوق نوں معاف کر دیندا اے سوائے مشرک تے کینہ رکھن والے دے‘‘ (السلسلہ صحیحہ حدیث ۱۱۶۸)
ابو موسیٰ اشعری رضی اللہ عنہ توں مروی اے کہ رسول اللہ ﷺ نے فرمایا: ’’اللہ تعالیٰ نصف شعبان دی رات دنیا ول توجھا کردا اے تے اپنی ساری مخلوق نوں معاف کر دیندا اے ، سوائے مشرک، بغض و دشمنی تے (دل وچ) کینہ رکھن والے دے‘‘۔ (ایضاً حدیث ۳۴۰۷)
اعمال اُتّے جانا
اسامہ بن زید رضی اللہ عنہما توں مروی اے ، میں پُچھیا: اے اللہ دے رسول ﷺ! میں تہانوں اِک مہینے وچ بہت چوکھے روزے رکھدیاں ویکھناں ، تسیں ایس توں علاوا کسے ہور مہینے وچ اینے روزے نہیں رکھدے ۔ آپ ﷺ نے پُچھیا: ’’اوہ کہڑا مہینا اے؟‘‘ میں عرض کیتی ’’شعبان‘‘ ۔ آپ ﷺ نے فرمایا: ’’شعبان رجب تے رمضان دے وچکار آئوندا اے لوک ایس توں غافل رہندے نیں ۔ ایہدے وچ بندیاں دے اعمال اُتے لے جائے جاندے نیں ۔ مینوں ایہ پسند اے کہ جدوں میرا عمل اُتے جائے اوس ویلے میں روزے دی حالت وچ ہوواں ‘‘ ۔ اسامہ رضی اللہ عنہما نے عرض کیتی: میں ویکھناں کہ تسیں پیر تے جمعرات دا روزہ رکھدے او!ایہناں (دناں) نوں (روزہ) نہیں چھڈدے!آپ ﷺ نے فرمایا: ’’بندیاں دے اعمال۔۔۔۔۔‘‘ (سنن نسائی، کتاب الصیام حدیث ۴/۲۰۱ ، حدیث ۲۳۵۷)
شب برات کسراں گزاری جائے
حضرت علی المرتضیٰ ابن ابی طالب رضی اللہ عنہ روایت کردے نیں ۔ رسول اللہ ﷺ نے فرمایا: ’’جدوں شعبان دی پندھرویں رات ہووے ۔ ایس رات قیام کرو تے ایہدے دن وچ روزہ رکھو کیوں کہ اللہ تعالیٰ ایس رات سورج ڈُبن دے نال ہی (اپنی شان مطابق) آسمانِ دنیا تے اُتردا اے تے فرماندا اے کیہ کوئی میتھوں بخشش منگن والا نہیں کہ میں اوہنوں بخش دیاں؟ کیہ کوئی میتھوں رزق منگن والا نہیں کہ میں اوہنوں رزق دیواں؟ کیہ کوئی مصیبت وچ پھسیا نہیں کہ میں اوہنوں مصیبت توں خلاصی دیواں؟ کیہ کوئی اجہیا نہیں؟ کیہ کوئی اجہیا نہیں؟ (انج ای ارشاد ہندا ہندا رہندا اے) ایتھوں تک کہ فجر ہو جاندی اے۔
تحریر:جاوید پنچھی
٭٭٭٭٭