جگت ماں بولی دیہاڑ تے پنجابی ادبی ستھ

حاجی عارف

میڈے مِٹھڑے ملتانی پنجابی بھراؤ:
اساں اپنی سربمہر یک تہذیبی سوہنی وادی سپت سندھو المعروف فی زمانہ پنجاب وچ ذاتاں ، گوتھاں ، لہجیاں ، بولیاں تے کھاون پکاون دے محض علاقائی \ چھوٹی نوعیت دے اختلافات کوں غیرضروری اہمیت ڈے کے اپنی ہزاریں سالیں دی فطری انسانی سانجھ ، یک تاریخی ، تہذیبی ، ثقافتی و تمدنی تے یک لسانی جینھ دا حوالہ ساڈے سانجھے پنجابی وسیب دے پیراں فقیراں سادھؤواں سنتاں دی لکھتاں کنوں وی موجود اے کوں کہیں صورت وی ڈو ٹوٹے تھیون برداشت نہیں کر سکدے۔ ساڈی ایہہ وادی سپت سندھو المعروف فی زمانہ پنجاب دے کشمیر کنے گھن کے ناصرف کوٹ مٹھن دے خواجہ سائیں بلکہ اندرون موجودہ سندھ دے سچل سرمست ، میرپور کشمیر دے میاں محمد بخش تائیں تقریبا ہکا ہی پنجابی بولی دا ورتاوا کر کے ساکوں ہک پنجابی زبان اچ اخلاق و اتحاد دا سبق ڈے کے ہک پنجابی قوم بنن دا سنیہا ڈیندے رہ گئے ہن۔ انہیں صوفیاء کوں سامنے رکھ کے انگریز نے وی مختلف علاقائی لہجیاں کوں زبان دا درجہ ڈیون دی بجائے ’’ لہندے دی پنجابی ‘‘ آکھ کے ساڈی تہذیب و تمدن کوں اجتماعیت \ سانجھ تے ہک پنجابی قوم تے پنجابی زبان دا نان ڈتہ ۔ آؤ آپاں ساڈی پھلاں ورگی سوہنی وادی کوں تقسیم پنجاب جہے غیرضرور عمل تے زور ڈیون دی بجائے دنیا وچ اپنی ذاتی منفرد انسانی خصوصیات تے کاوشاں کوں بروئیکار گھن آؤں تے ماں دھرتی دے وفادار پتر ثابت تھیندے ہوئے ساری دنیا وچ اپنی اصل پہچان پنجابی کوں عام کروں۔
میڈے بھراؤ :
دیس پنجاب نال پیار جوڑن ، بھراواں دیاں شعری \ نثری لکھتاں دے راہیں اپنی پنجابی زبان ، تاریخ ، ضرورت تے اہمیت کوں واضح کرن کیتے ’’ پنجابی ادبی ستھ ‘‘ دے ناں توں اساں ہک غیر سیاسی ، صرف ادبی تنظیم قائم کیتی اے جینھ دے وچ تساں اپنی لکھتاں نال دنیا وچ پنجابی سانجھ دی اہمیت تے ونڈ دے خلاف احتجاجی لکھتاں لکھ کے 1962 دے نام نہاد سرائیکی جہے جھوٹھے پروپیگنڈا دے خلاف پنجاب دوستی کیتے کٹھے تھی کے اپنا مافی الضمیر اجتماعی طور تے واضح تے ماں دھرتی دا حق ادا کر سکدے وئے۔ ساڈی ہینھ کاوش اچ سبھے کوں رلت دی عام دعوت اے۔ تمام بھرا شاعر ، غیر شاعر ، نثر۔نگار ، مفکر ہینھ غیر سیاسی ، ادبی تنظیم دا حصہ بن سکدے وئے۔ زبان کہیں وی ہک تہذیب دی کھلری ہوئی عوام کوں ہک قومی مالا وچ پرون دا مڈھلا ذریعہ ہوندی اے۔ جنھ نال انہیں کوں مڈھلے علوم اپنی ماں بولی وچ سکھن دا موقع ملدا اے تے اوہ اپنی ضرورتیں بارے بہتر طور تے سکھ تے فیصلہ کرن دی صلاحیت حاصل کر کے ہک منظم قوم دی راہ تے ٹر پوندے ہن۔ پنجابی قوم پسند تنظیماں ہینھ یک قومی نظریے کوں گھن کے چل رہیاں ہن تے ہر سال ’’ ماں بولی دیہاڑ ‘‘ دے موقع تے ساڈی ہینھ سوہنی وادی سپت سندھو المعروف فی زمانہ پنجاب وچ ایتھوں دے بالیں کوں مڈھلی تعلیم انہیں دی ماں بولی پنجابی وچ ڈیواون دی منگ کردیندیاں ہن۔
ہر سال دی طرح ہینہ سال 21 فروری 2022 کوں وی لاہور ، جھنگ ، راولپنڈی تے ساہیوال ، خانیوال ، کبیروالا ، جہانیاں ، تلمبہ ، عبدالحکیم ، میاں چنوں ، مخدوم پور پہوڑاں ، گجرات ، رحیم یار خان ، راجن پور ، منچن آباد ، خان پور ، سرگودھا ، گجرانوالہ ، لائلپور ، سیالکوٹ تے کئی بئے شہریں وچ کامیاب کٹھ تے ٹورے کرائے گئے ہن۔ ہینہ سلسلے وچ ’’ پنجابی ادبی ستھ ‘‘ دے زیر اہتمام \ چھتر چھاویں ہینہ سال پہلے مرحلے وچ اپنی ماں بولی دی منگ کرن دے نال نال اپنے پنجابی قومی لیڈران الیاس گھمن ، مدثر اقبال بٹ ، چوہدری نذیر کہوٹ ، پیر اعظم پیرزادہ آف لیہ ، بھکھر دا تعارف تے پیغام ، چوہدری عمر رسول مہوٹہ جی تے جناب قسور مبارک بٹ مرکزی صدر ’’ پنجاب لوک لہر ‘‘ دے مشورے تے تعاون نال اپڑاون دا پربند کیتا گیا۔ جینہ دے وچ ’’ پنجابی ادبی ستھ ‘‘ دے زیراہتمام \ چھتر چھاویں پنج شہریں وچ ’’ ماں بولی تقاریب \ رلت تے ٹوریاں دے کڈھن دا فیصلہ کیتا گیا۔ جینھ دے وچ پنجابی زبان دی اہمیت اجاگر کرن دے نال نال پنجابی زبان کوں بچیا کیتے مڈھلا ذریعہ تعلیم بناون دی منگ کیتی گئی اتے پنجابیاں کوں رلت دا کھلا سدا ڈتہ گیا تا کہ اوہ ودھ کنے ودھ رلت کر کے پنجاب دے لوکیں کوں ماں بولی دی اہمیت تے پنجابیت آلے پاسے متوجہ کر سکن جہڑا کہ رب دی مہر نال بہوں سوہنے طریقے نال کامیاب تھیا۔
پڑھن ہاروں :
پنجابی قوم پرستیں دی ہک ادبی تنظیم دے قیام دے بعد مونڈھ \ ابتداء وچ میڈا تعلق ملتان ، خانیوال نال ہوون دی نسبت نال میڈے کیتے ایہہ ضروری ہائی کہ اپنے علاقے کنوں کم شروع کر کے ہینہ پنجابی وسیب دا تعارف پیش کراں۔ ہینہ کیتے شروع اچ ساڈی وسوں دے پرانے کنے پرانے پرہلاد مندر توں شروع تھیون آلے مشہور زمانہ بادشا ہرنا کشپ دی بادشاہی وچ گھٹ معروف فی الناس واقعہ ’’ ملتان \ پنجاب تے ہولی دا تہوار ‘‘ کوں واضح کر کے تہاڈی خدمت اچ پیش کیتا ونجے۔ ہینھ واسطے وسیب اچ شروع تھیون آلے اتہاسک \ تاریخی اہمیتی رنگاں بھری ’’ ہولی ‘‘ دی وجوہات ، خصوصیات تے بلاتخصیص مذہب و ملت بادشاہ وقت دے سامنے توحید دا نقارہ حق بلند کرن والے پرہلاد دے واقع کوں رکھیا۔ اپنے ملتانی پنجابی وسیب دے بادشاہ ہرناکشپ تے ہونھ دے پتر پرہلاد دے واقعہ قلعہ ملتان کنے شروع تھی کی سارے ہندوستان وچ عام تھیون تے لکھ کے ہینھ ملتانی پنجابی وسیب دی تاریخی اہمیت کوں عوام تے واضح کیتا جینھ آرٹیکل کوں پہلے ’’روزوار بھلیکھا لاہور ‘‘ تے ہونھ دے بعد میڈے کنوں اجازت نال سربجیت سنگھ ہوراں نے امرتسر وچ ترجمہ کر کے ہندوستان دے باقی شہراں وچ چھاپیا جہڑا کہ یقینا ساڈے ملتانی پنجابی وسیب کیتے بہوں وڈا اعزاز اے ، جینہ نے چڑھدے پنجاب وچ لہندے پنجاب دا بہوں سوہنا چہرہ ڈیکھایا۔ ہونھ دے بعد ’’دہلی دے ملتانی ‘‘ لکھ کے وسیب اچوں گئے پنجابی ملتانی بھراویں دے حالات تے قیام پاکستان کنے بعد ہندوستان ونجن آلے ہندو پنجابی \ ملتانی لوکیں تے نام نہاد سرائیکی دے اثرات کوں واضح کیتا۔ پر انہاں کمیں دے نال نال درآمد شدہ نیلی کاشی کاری تے نیلی اجرک اتے تحقیق کر کے انہیں دے دعوے کہ ایہہ ہزاریں سالیں کنے وسیب دی انج شناخت دی سنجان رہی اے کوں وی جھوٹھا ثابت کر کر اپنے پڑھن ہاریں دی خدمت اچ پیش کیتا۔
’’ پنجابی ادبی ستھ ‘‘ دے ہی پلیٹ فارم توں اپنی مثال آپ کالا باغ ڈیم ، گوادر دے حصول وچ پنجابی دا کردار ، پنجابی کیلنڈ ورگے بہوں محنت نال لکھن دے نال نال اپنی جٹکی بولی تے واضح پنجابی شناخت کنے وی غافل نہیں تھیا تے انہیں دے پنجابی ہوون دے کھلے ثبوت ’’جانگلی بیانیہ ‘‘ دا مضمون لکھیا۔ ہینہ دے علاوہ کافی آرٹیکلز لکھ کے اپنے پڑھن ہاراں دی خدمت وچ پیش کیتے۔
میڈے سوہنے ملتانی پنجابی بھراویں اگے ایہہ بنتی \ گزارش اے کہ آؤ اپنی تہذیب کوں ونڈن دے کوڑے پروپگنڈے دی بجائے کرن آلے کم کر کے نکے نکے اختلافات کوں بھلاؤں تے اپنا چھوٹا پن دور کروں ، قلم دے راہیں سوہنی دھرتی دیس پنجاب دی جگت اہمیت کوں واضح کروں تے پیار دیاں پینگھاں پاؤں۔
سوہنے پڑھن ہاروں۔
دنیا وچ ’’ زبان ‘‘ کہیں ہک تہذیب دے مختلف علاقائی لہجیاں ، بولیاں بولن والیاں دی مشترکہ پہچان ، تاریخ ، ثقافت تے معاشرت دی کھلری ہوئی لوکائی کوں کٹھے کر کے ہک قومی مالا وچ پیرون کیتے بنیادی حیثیت رکھیندی اے۔ دنیا وچ جتنیں وی ترقی یافتہ قوماں موجود ہن انہاں نے پہلے اپنی قومی زبان دی بنیاد کوں مضبوط کرن تے زور ڈتہ اے۔
چینی زبان ہک ارب تریھ کروڑ دی آبادی نال سب توں زیادہ بولی ونجن والی زبان شمار کیتی ویندی اے چینی زبان کوں پوری دنیا دی 16 فیصدآبادی بولیندی اے۔
46 کروڑ ہسپانوی
45 کروڑ ہندی
37 کروڑ انگریزی
22 کروڑ آبادی عربی بولدی اے۔
جد کہ زباناں وچ
9 استھان پوری دنیا وچ پنجابی کوں تے
19 واں استھان اردو کوں حاصل اے۔
پنجابی پاکستان تے بھارت دے نال نال بہوں سارے بئے ممالک وچ اپنی کثیر تعداد نال موجود اے۔ ایہہ انگلینڈ ، کینڈا تے آسٹریلیا دی تریجی وڈی زبان منیں وندی اے۔ بس ضرورت ہینھ شئے دی اے کہ اساں بطور پنجابی دے دنیا وچ اپنا مثالی تے مضبوط مقام پہنچان گھینوں ۔
ساڈے ملک پاکستان دی
60 % آبادی پنجابی زبان والی اے
80 % آبادی پنجابی بول گھیندی اے
90 % آبادی پنجابی سمجھ گھیندی اے
دنیا وچ بہت گھٹ زبانایں کوں مذہبی تائید حاصل اے۔ ہندو دھارمک ویدیں وچ پنجابی علاقیں کوں خصوصی اہمیت حاصل اے۔ ایہہ برصغیر وچ اسلام پھیلاون دا پہلا ذریعہ رہی اے۔ ایتھوں دے لہندے پنجاب وچ ہی سکھ مذہب دا وجود تھیا تے مسیحی مذہب دے حوالے نال پاکستان دے 97فیصد مسیحیاں دی زبان پنجابی اے جنہاں دی زبان تے قیام پاکستان وچ مسیحیاں دے کردار تے میڈے بہوں سوہنا آرٹیکلز موجود ہن۔
آکسفورڈ یونیورسٹی دی تحقیق مطابق زبانیں دا تحفظ نا کرن دے کارن دنیا وچوں 516 زباناں مر چکیاں ہن۔
ہک اندازے دے مطابق پاکستان وچ
74 علاقائی بولیاں موجود ہن ۔
21 فروری کوں جگت ماں بولی دیہاڑ ہینھ سلسلے وچ منایا ویندا اے۔ جینھ دی ابتداء انج تھئی کہ 25 فروری 1948 کوں پاکستان دی دستور ساز اسمبلی نے اردو کوں پاکستان دی قومی زبان قرار ڈے ڈتہ تے 21 مارچ کوں ڈھاکہ وچ جلسے دے دوران ایہہ اعلان کیتا کہ پاکستان دی قومی زبان اردو ہوسیں۔ جینھ تے کہ قراداد پاکستان پیش کرن والے شیر بنگال مولوی فضل الحق نے ریفرینڈم دا مطالبہ کیتا ۔ 24 مارچ 1948 کوں ڈھاکہ یونیورسٹی دے کانووکیشن وچ دوبارہ اردو بارے مؤقف کوں دہرایا گیا۔ ہینہ تے طلباء نے شدید احتجاج کیتا تے 21 فروری 1952 کوں ہڑتال دا اعلان کیتا۔ جینہ تے پولیس دے تشدد تے فائرنگ دے دوران 4 طلباء عبدالجبار ، رفیق ، برکت تے سلام مارے گئے ہن۔ ہینھ ڈینھ کوں یونائٹڈ فرنٹ دی حکومت نے یوم شہداء بنگلہ دے طور تے مناونا شروع کیتا۔ 1963 وچ شہادت دے مقام اتے شہید مینار تعمیر کرایا ۔ 17 نومبر 1999 کوں اقوام متحدہ دے ذیلی ادارے یونیسکو نے بنگلہ دیش دی حکومت دی فرمائش تے ہینھ دینھ کوں شہید نوجوانیں دے ناں منسوب کیتا تے 2008 کوں ’’ماں بولی دیہاڑ ‘‘ دے طور تے مناون دا اعلان کیتا جہڑا کہ ساری دنیا وچ منایا ویندا اے۔