غیر جمہوری چالاں

تحریر حمیداللہ بھٹی

وضع داری ‘رکھ رکھائو تے احترام دی چنگی روایتاں قصہ پارینہ بنن نال ای جمہوری اقدار کمزور نیں۔ ملک وچ جمہوریت دی آبیاری دی بجائے حکومت تے اپوزیشن ولوں اقتدار بچان تے حاصل کرن دی جنگ اے۔ ایس جنگ وچ دونویں پاسیوں جمہوری سوچ تے فکر تے اصولاں دی دل کھول کے مٹی پلید کیتی جا رہی اے۔ جمہوریت دے دعویدار ڈھٹائی نال غیر جمہوری چالاں چل رہے نیں۔ تحریک عدم اعتماد اتے کارروائی دا مجاز ادارہ قومی اسمبلی اے تے ایس تحریک دی کامیابی یا نکامی دا فیصلہ ممبران قومی اسمبلی نے کرنا اے مگر ایوان توں باہر جلسیاں‘ ذرائع ابلاغ تے سوشل میڈیا تے وی تَک تَک کے اک دوجے نوں نشانہ بنایا جا رہیا اے۔ اخلاقی قدراں دی پاسداری دی بجائے اک دوجے نوں چور‘ ڈاکو‘ کرپٹ جئے القاباں نال پکاریا جا رہیا اے۔ کجھ تے سیاسی مخالف نوں غدار تک دا لقب دین لگے نیں۔ ایہہ ایسی بد روایتاں نیں جہڑی سیاسی منظرنامے نوں ہور پراگندہ کر رہی اے۔ حالانکہ ہار تے جت تے وقتی ہوندی اے جہدے لئی سیاسی ماحول زہر آلود کرنا جمہوریت دی خدمت نہیں۔
حکومت نے پہلے کوشش کیتی کہ کسے طرح عدم اعتماد دی تحریک اتے گنتی دی نوبت نہ آن دتی جاوے کیوں جے حکمران جماعت دے منحرف ارکان موجودہ فتح نوں شکست وچ بدل سکدے نیں۔ا یس حوالے نال سپیکر اسد قیصر خاصے سرگرم رہے تے کسے طرح منحرف ممبران شمار کرن توں پہلے ای فلور کراسنگ دے تحت خلاف کارروائی کر کے اسمبلی رکنیت ختم کرن دا جواز تلاش کردے رہے مگر گل نہ بنی۔ قنونی موشگافیاں دے ماہرین وی تلاش دے باوجود کوئی ایسی شق پیش نہ کر سکے ۔ فلور کراسنگ دے قنون دے تحت اوہدوں کارروائی ممکن اے جدوں کوئی پارٹی پالیسی دے خلاف گیا ہووے ۔جہنے ایسا کجھ کیتا ای نہیں اوہنوں محض ایس خدشے دی بنا تے اسمبلی توں باہر نہیں کیتا جا سکدا۔جماعت دی پالیسی دے خلاف جان نال ای کسے ممبر دے خلاف فلور کراسنگ دے تحت نااہلی دی کارروائی ممکن اے مگر ہر اس دا شکار حکومت نوں اپنے ممبراں اتے اعتماد نہیں تے اوہ حیلے بہانیاں نال اجلاس توں پہلے ای عدم اعتماد دی تحریک اتے کسے نوعیت دا فیصلہ حاصل کرن دی خواہشمند اے۔
عدم اعتماد دی تحریک اقتدار دی پرامن تبدیلی دا اک آئینی رستہ اے جہنوں کسے صورت غیر جمہوری نہیں آکھ سکدے۔ جدوں گل آئین تے قنون دی ہووے تے فرض شناس سپیکر حاصل اختیارات دے مطابق راہ فرار تلاش کرن دی بجائے فرائض سرانجام دیندا اے۔ ماضی وچ بے نظیر بھٹو دے خلاف تحریک عدم اعتماد پیش ہوئی جہدے دوران ملک معراج خالد نے کمال مہارت دا مظاہرہ کیتا حالانکہ حکومتی حلقے اوہناں دی جماعت نال وفاداری دے متعلق شبہات دا شکار سن لیکن اوہناں نے خلاف آئین تے قنون کوئی کم کرن توں صاف انکار کردتا۔ مگروں تحریک دی نکامی اتے بے نظیر بھٹو نوں اپنے سپیکر دی تحسین کرنا پئی۔ اسد قیصر دا وی فرض اے کہ حکومت نوں ایوان دی کارروائی نوں شاہراہواں اتے نہ لے جان اتے قائل کرن۔ا یہہ جہڑے وزیر مشیر غیر جمہوری چالاں اتے بضد نیں اوہ ملک‘ جمہوریت تے حکمران جماعت نال مخلص نہیں کیوں جے آئین تے قنون توں انحراف کردے ہوئے جے تصادم تے افراتفری دی حوصلہ افزائی کیتی جاندی اے تے سب توں ودھ نقصان حکومت دا ای ہو سکدا اے۔
حزب اقتدار تے حزب اختلاف تحریک عدم اعتماد دی کامیابی تے نکامی لئی نویں نویں دائوپیج لڑا رہیاں نیں۔ حکومت دی عدم اعتماد دی تحریک اتے گنتی دا موقع نہ آن دین دی چالاں نکام ہو چکیاں کیوں جے اسمبلی سیکرٹریٹ نے سپیکر نوں تفصیلی آگاہ کردے ہوئے اختیارات دی حدود و قیود وی دس دتیاں نیں کہ اسمبلی اجلاس نوں روکنا تے جماعتی پالیسی دے خلاف جان توں پہلے کسے دے خلاف کارروائی کرن دا کوئی طریقہ نہیں تے حلقہ ارباب اختیار نے 28مارچ نوں عدم اعتماد دی تحریک اتے گنتی توں اک دن پہلے یعنی 27 مارچ نوں دس لکھ کارکناں دا ڈی چوک اسلام آباد اتے جلسہ رکھ لیتا تاں جے کوئی منحرف اسمبلی ممبر جے حکومت دے خلاف ووٹ دین آوے تے بزور طاقت روکیا جا سکے۔ ایہہ تجویز جس کسے نے پیش کیتی اے اوہ حکومت دا خیر خواہ نہیں بدترین مخالف اے۔ ایس تجویز نوں جنہاں نے منظور کیتا اوہ وی فہم و فراست توں عاری نیں کیوں جے حکمران جماعت نوں عوام وچ پذیرائی حاصل اے تے اپوزیشن دی سوچ توں متفق وی گھٹ تعداد نہیں۔ مولانا فضل الرحمن نے ایسے لئی حکومتی جلسے 27مارچ توں چار دن پہلے ای 23مارچ نوں کارکناں نوں لانگ مارچ لئی نکلن دا آکھ دتا اے جہدی ن لیگ نے وی تائید کر دتی اے۔ جے انج ہوندا اے تے ملک وچ ٹکرائو تے خانہ جنگی دا خدشہ ودھ جاوے گا ۔ ایسی صورتحال مداخلت لئی آئیڈیل ہوندی اے ایسے لئی غیر جمہوری چالاں نال ملک دا وڈا طبقہ مضطرب تے دونویں فریقاں نوں قواعدوضوابط دے اندر رہن دا مشورہ دے رہیا اے کیوں جے نہ کھیڈاں گے نہ کھیڈن دیاں گے جئی سوچ غیر جمہوری چال دے نال ملکی سلامتی دے وی خلاف اے۔
اپوزیشن دے نال اتحادی وی حکومتی حلقیاں دے نشانے اتے نیں۔ ایسے بنا تے فہمیدہ حلقے آکھدے نیں کہ شاید اتحادی حکومت توں گھر نہ ہوندے مگر غیر دانشمند وزیر اوہناں نوں وکھ ہون تے مجبور کر رہے نیں۔ جے وزیراعظم بولدے ویلے احتیاط نہیں کردے تے وزیر تے مشیر وی ایسے روش اتے عمل پیرا نیں جہدی وجہ نال ق لیگ‘ ایم کیو ایم‘ جی ڈی اے تے بلوچستان عوامی پارٹی اک پیج تے آن۔ ایم کیو ایم تے پیپلز پارٹی دے درمیان تے معاملات تقریباً طے پا چکے۔ جے وفاقی حکومت دا رویہ تبدیل نہیں ہوندا نیز حکومتی جماعت وچ بنن والے گروپ جے چھیتی ختم نہیں ہوندے تے مسلم لیگ ق تے بی اے پی وی راہواں وکھ کرن دا اعلان کر سکدیاں نیں۔ ایہہ درست اے کہ شریف خاندان تے چوہدری خاندان اجے اک دوجے اتے اعتماد کرن وچ ہکچکچا رہے نیں مگرآصف زرداری تے مولانا فضل الرحمن ولوں گارنٹر بنن دی صورت وچ بداعتمادی دی فضا ختم ہو سکدی اے۔ تحریک عدم اعتماد دی کامیابی تے نکامی دا دارومدار حکمران جماعت دے رویے اتے اے لیکن اوہ جمہوری حسن اختلاف رائے نوں سیاسی دشمنی بنان تے بضد اے۔
کوئی وی اتحادی جماعت حکومتی رویے توں خوش نہیں۔ معاہدے دے مطابق ق لیگ نوں مرکز وچ دوجی وزارت دین وچ دانستہ طور تے دیر کیتی گئی ایسے طرح ایم کیو ایم دے اکابرین اک وزیر دے متعلق کئی واری آکھ چکے نیں کہ اوہدا جماعت نال دور دا واسطہ نہیں لہٰذا ساڈے کھاتے وچ شمار نہ کیتا جاوے لیکن حکمران اشرافیہ توجہ دین تے تیار نہیں۔ بے اے پی نوں بلوچستان حکومت تے مرکز توں کئی اک تحفظات نیں جنہاں نوں سنن تے دور کرن دی کدی سنجیدہ کوشش ای نہیں کیتی گئی۔ جی ڈی اے دی فہمیدہ مرزا وی حکومتی رویے توں ناخوش نیں جنہاں نوں عمران خان نے پارلیمنٹ لاجز جا کے منان دی اپنی جئی کوشش تے کیتی لیکن گل نہیں بنی بلکہ ق لیگ‘ ایم کیو ایم تے جی ڈی اے اتفاق نال سیاسی مستقبل دے فیصلے کر رہیاں نیں۔ ایسے تناظر وچ اپوزیشن ولوں چوہدری پرویزالٰہی نوں وزارت اعلیٰ دی پیشکش کردتی گئی۔ ایس پیشکش نے سیاسی سمندر وچ طوفان دی کیفیت پیدا کردتی اے جہدے مگروں تحریک عدم اعتماد بارے متوقع فیصلہ سمجھنا کجھ بوہتا مشکل نہیں رہیا بلکہ عین ممکن اے دوجی جماعتاں دی تذلیل کرن دا مشغلہ رکھنوالے حکمران اپنی تذلیل دا موقع دین توں پہلے ای رخصت ہو جان۔ تحریک عدم اعتماد بارے جہڑا وی فیصلہ ہووے ایہہ یقین نال آکھیا جا سکدا اے کہ اسمبلیاں مدت پوری کردی وکھائی نہیں دیندیاں تے کسے ویلے وی عام انتخابات دا نقارہ وج سکدا اے مگر ایہہ طے اے کہ غیر جمہوری چالاں چل کے جمہوریت نوں کمزور کرن دے نال سیاسی قیادت اپنی ساکھ داغدار کر رہی اے۔ ایہناں غیر جمہوری چالاں دا اثر ختم کرنا تے داغاں نوں دھونا تے مٹانا آسان نہیں ہووے گا۔