اسلام بدل گیا یاں شریعت وچ تبدیلی آ گئی؟

اسدمفتی

سعودی حکومت دی عورتاں نوں گڈی چلان دی اجازت دین دے شاہی فرمان دے بعد ایس خدشے دا اظہار کیتا گیا سی کہ ایہدے نال گڈی بلان والی کمپنی ’’ایپس‘‘ لئی اوکڑاں پیدا ہون گئیاں پر کمپنی دے مالک دے مطابق ایہ فیصلہ اوہناں لئی وی چنگا اے حکومت دے حالیہ فیصلے نال لکھاں عورتاں گڈیاں چلان دے قابل ہو جان گئیاں تے حکومت ارباں ڈالرز دی بچت کرن وچ کامیاب ہو جاوے گی۔
ملک وچ آن والی ایس تبدیلی دا سہرا سعودی عرب دے 36 سالہ ولی عہد شہزادہ محمد بن سلمان دے سر کیتا جا رہیا اے جو روایتی طور تے اک قدامت پسند ملک وچ اپنے آپ نوں جدیدیت پسند دی حیثیت نال پیش کردے نیں ایتھے ایہ گل وی سمجھنی ضروری اے کہ ایہ شاہی حکم 24جون 2018ء توں لاگو ہویا۔ ہن تک سعودی عرب وچ صرف مرداں نوں ای گڈی چلان دے لائسنس ملدے سن تے جہڑیاں عورتاں عوامی تھاواں تے گڈی چلاندے پھڑیاں جاندیاں سن اوہناں نوں جرمانے تے گرفتاری دا سامنا کرنا پیندا سی۔ سعودی مملکت وچ 1990ء توں عورتاں دے ڈرائیونگ تے پابندی اے ایہ پابندی قنون دا حصہ نہیں سی پر معاشرتی تے اسلامی تہذیبی طور تے سعودی عرب وچ ایس عمل دی اجازت نہیں سی کافی عرصے توں سعودی عرب وچ عورتاں دے حقوق لئی سرگرم کارکن عورتاں دی ڈرائیونگ دی اجازت لئی کوشاں نیں کئی لگاتار مہماں دے بعد انسانی حقوق دے کارکناں دا کہنا سی کہ ہن معاشرے دا چلن بدل رہیا اے ہن لوک ’’رعایا‘‘ نہیں رہے تے ہن اسلامی معاشرے دے مرد وی وڈی گنتی وچ ایس پابندی دے خاتمے دے حق وچ نیں۔
سعودی عرب ورگے ملک وچ جتھے مرد تے عورت دے مخلوط ماحول وچ اٹھنا بیٹھنا معیوب سمجھیا جاندا اے اوتھے کئی عورتاں ’’نامحرم‘‘ مرد ڈرائیور دے نال سفر کرن توں کتراندیاں نیں۔ ایہو وجہ اے کہ کجھ ماہرین نوں خدشہ سی کہ گڈیاں بلان والی کمپنی ایپ کریم ایس فیصلے نال متاثر ہووے گی کہ ایہدیاں کجھ صارفین عورتاں نیں پر اوہدا کہنا اے کہ اوہ ایس فیصلے توں فائدہ چکدے ہوئے اک لکھ عورتاں نوں نوکری دے سکن گے۔ ایہناں مقصداں تے فیصلے دے حصول لئی سعودی عورتاں نے کیہ کیہ پاپڑ ویلے‘ آئو اک جھلک ویکھنے آں۔
سعودی عرب وچ اک خاتون نوں ڈرائیونگ تے پابندی دے قنون دی خلاف ورزی تے دس کوڑیاں دی سزا تے اک دوجی خاتون نوں کار چلان دے الزام تے پھڑ لیا گیا سی خاتون نوں ریاض وچ گڈی چلان دے جرم وچ پھڑیا گیا سی۔ سعودی عرب دے دارالحکومت ریاض وچ عدالت نے جرم ثابت ہون تے دس کوڑیاں دی سزا سنائی جد کہ ریاض وچ ای سماجی کارکن مدیحہ العجرش نامی خاتون نوں ڈرائیونگ کردے ہوئے فوراً گرفتار کر لیا گیا۔ سزا پان والی خاتون دا کہنا اے کہ اوہ گھر توں اپنے بچے نوں سکول چھڈن لئی گئی سی کہ پولیس نے اوہنوں دھر لیا۔ یاد رہوے کہ گھر توں سکول دا فاصلہ دس کلومیٹر دا اے ثابت ہویا کہ سعودی عورتاں نوں اک کلومیٹر ڈرائیونگ تے اک کوڑے دا سامنا کرنا پیندا سی۔
سعودی عرب وچ عورت کار نہیں چلا سکدی سی ڈرائیور دے نال والی سیٹ تے بہہ سکدی سی کجھ لوک اجیہا سیریس مذاق کردے نیں کہ اوہناں دے سامنے تے ہس پینا واں پر گھر جا کے رونا پیندا اے۔ اک دوجی خبر دے مطابق سعودی عرب وچ مرداں نوں چار ویاہ دی اجازت ہون دے باوجود ملک وچ غیرشادی شدہ عورتاں دی گنتی وچ خوفناک وادھا ہو گیا اے تقریباً اک کروڑ عورتاں وچوں صرف 29 لکھ عورتاں شادی شدہ نیں جد کہ تریہہ سال تک دیاں اوہ عورتاں جہناں دی عمر شادی توں گزر چکی اے اوہناں دی گنتی 20 لکھ دے نیڑے اے تے جو 29 لکھ عورتاں شادی شدہ نیں اوہناں دی اکثریت مکہ مکرمہ تے ریاض وچ اے۔ مرحوم والی سعودی عرب شاہ عبداللہ بن عبدالعزیز نے سعودی عورتاں نوں حق رائے دہی توں علاوہ بلدیاتی انتخابات وچ حصہ لین دی اجازت دے دتی سی۔

جو اک مثبت اقدام اے۔ شاہ سعودی عرب دے اعلان دے مطابق عورتاں نوں شوریٰ کونسل وچ تقرر دا حق وی حاصل ہووے گا تے ایہ حق اسلامی بنیاداں تے مبنی اے۔ اک عرب ٹی وی دی رپورٹ موجب سعودی عرب نے اپنے شہریاں نوں غیرسعودی عورتاں نال ویاہ تے پابندی دا بل منظور کر لیا اے جہدی خلاف ورزی تے اک لکھ ریال جرمانے دی سزا ہو سکدی اے۔ سعودی مجلس شوریٰ نے ایہ اقدام اوہناں غیر سعودی عورتاں ولوں شہریت دتے جان دے مطالبے دے بعد اٹھایا اے جہناں دے شوہر آپ تے سعودی عرب وچ رہندے نیں پر اوہناں دیاں منکوحہ عورتاں دوجے ملکاں وچ نیں اوہناں عورتاں دا مطالبہ اے کہ سعودی عرب اوہناں دی اولاد نوں وی سعودی شہریت دیوے۔ نویں مسودے وچ ایہ لچک رکھی گئی اے کہ کوئی وی سعودی مرد و عورت خلیج تعاون کونسل دے رکن ملکاں وچ ویاہ کر سکدا اے پر کونسل دے باہر ویاہ کرن والے سعودی (مرد عورت) نوں اک لکھ جرمانہ بھرنا ہووے گا۔ سعودی مجلس شوریٰ نے سعودی نوجواناں نوں بیرونی عورتاں دے نال ویاہ کرن دے خلاف جہڑا قنون وضع کیتا اے اوہناں دا اندیشہ اے کہ مملکت وچ کئی سعودی نوجوان کڑیاں بن ویاہے بیٹھیاں ہوئیاں نیں۔ ایس توں علاوہ غیرملکی عورتاں تے کڑیاں دے نال ویاہواں دے نتیجے وچ کئی سماجی مسئلے پیدا ہو رہے نیں ایہناں مسئلیاں توں بچن لئی ضروری اے کہ ایہناں ویاہواں تے پابندی لائی جاوے۔ انسانی حقوق دی سوسائٹی دے صدر صالح القتلان نے اک یورپین چینل نوں دسیا اے کہ سعودی حکومت بیرونی یاں غیرملکی عورتاں دے نال ویاہ دے معاہدے نوں بالکل وی نہیں من دی تے نہ ای غیرملکی بیویاں نوں مملکت وچ داخلے دی اجازت دیندی اے۔ ماہر سماجیات عبدالعزیز الفریب جو الامام محمد ابن سعود اسلامی یونیورسٹی نال تعلق رکھدے نیں دا کہنا اے کہ ایس طرح دے ویاہ نال سعودی عرب وچ مہلک امراض جس طرح ایڈز‘ ہیپاٹائٹس وغیرہ دیاں وباواں پھیل رہیاں نیں اجہے جوڑیاں توں پیدا ہون والے بچے وی جان لیوا امراض وچ مبتلا ہوندے نیں۔
سعودی عرب وچ سیاسی آزادی تے عورتاں دے حقوق کافی حد تک محدود سن۔ موجودہ حکومت تعلیم تے معاشی میدان وچ اصلاحات کرن تے کافی زور دے رہی اے۔ سعودی حکمران مرحوم شاہ عبداللہ نے 2010ء وچ فتویٰ جاری کرن لئی حکومت دے مقرر کردہ علمائے دین نوں ای اختیار دین دا جو اعلان کیتا سی ایہدے پچھے اصل وچ اوہناں قدامت پسند علماء نوں نتھ پان دا جذبہ وی سی جو ملک وچ سماجی و سیاسی اصلاحات وچ رکاوٹاں پا رہے نیں۔ شاہ عبداللہ تعلیمی و سیاسی میدان وچ جو انقلابی تبدیلیاں لیانا چاہ رہے سن ایہدے توں کجھ ہور فائدے حاصل ہون یاں نہ ہون تیل‘ گیس تے پٹرول دے وسیلیاں تے بھار گھٹ ہو جاوے گا تے جدید ٹیکنالوجی اپنان نال بیروزگاراں لئی بیروزگاری دے وسیلے پیدا ہون گے۔ شاہ عبداللہ نے 2011ء وچ مملکت دے مفتی اعظم نوں ایہ ہدایت جاری کیتی سی کہ صرف 20 ممتاز علماء دین تے مشتمل کمیٹی دے ممبران نوں ای فتویٰ دین دا مجاز سمجھیا جاوے نہیں توں ایس توں پہلاں قدامت پسند علماء ملک وچ سماجی‘ تعلیمی تے سیاسی اصلاح وچ رکاوٹاں پاندے رہندے سن ایس حکم نامے نال سعودی حکومت نوں خاص کر تعلیم دے میدان وچ اصلاحات کرن وچ کافی مدد ملے گی۔ سعودی عرب وچ اجے وی وہابی فکر دے لوکاں دا غلبہ اے ایہ طبقہ نہ صرف مذہبی معاملیاں وچ سگوں عدلیہ تے تعلیم دے میدان وچ وی مداخلت کردا رہندا اے تے پچھلی تن دہائیاں توں ایہناں علماء دین ولوں دتے گئے فتویاں نال کافی تنازعے کھڑے ہو گئے اجہے فتوے وی سامنے آئے جہدے وچ اک سیٹلائٹ چینل دے مالک نوں پھانسی دین دا مطالبہ وی شامل سی۔
جتھے اک پاسے شاہ عبداللہ بن عبدالعزیز نے عورتاں نوں حق رائے دہی توں علاوہ بلدیاتی انتخابات وچ حصہ لین دی اجازت دین دا اعلان کیتا سی اوتھے عورتاں نوں مرد حضرات وانگوں مجلس شوریٰ وچ شامل ہون دا وی حق حاصل ہووے گا ایتھے ایہ دسنا وی ضروری اے کہ مجلس شوریٰ دے ارکان منتخب نہیں ہوندے دوجے سارے شعبہ ہائے زندگی وانگوں اوہناں دا تقرر عمل وچ لیایا جاندا اے یاں دوجے لفظاں وچ نامزد کیتا جاندا اے۔ ہن توں عورتاں وی ایس نامزدگی دیاں حقدار ہون گئیاں۔ اک اجہے ملک وچ جتھے مرداں دی اجارہ داری اے تے جتھے عورتاں ملک وچ کار ڈرائیو نہیں کر سکدیاں سن والدین دی اجازت دے بناں ملازمت‘ سفر یاں ویاہ نہیں سن کر سکدیاں اوتھے اوہناں نوں ووٹ دا حق دتا جانا بظاہر سیاست نظر آندا اے شاید مرحوم شاہ عبداللہ نے ایس غیرمتوقع اقدام راہیں مشرق وسطیٰ وچ جنم لین والی بیداری دا رخ اک دوجے پاسے موڑن دی بھرویں کوشش کیتی اے اک اجہی لڑائی دی بساط لپیٹن دی کوشش کیتی اے جو ایس خطے وچ لڑی جا رہی اے یاں لڑی جان دی تیاری کیتی جا رہی اے۔ تجزیہ نگاراں دے خیال وچ ایس فیصلے نال نہ صرف عورتاں لئی ہور تبدیلیاں دی راہ کھلے گی سگوں شاہی خاندان تے علمائے کرام دے وچکار تعلقات دی نوعیت وی دوجا رخ اختیار کرے گی۔ شاہ سلمان دے اعلانات دے فوراً بعد علماء کرام تے عورتاں دا ردعمل وی سامنے آیا اے۔ عورتاں دی مرداں دے مساوی ووٹ دین دا حق اک اجیہا قدم اے جہدا عورتاں نے سواگت کیتا اے جہناں نوں قدم قدم تے سعودی معاشرے وچ مرداں دا دست نگر تے ماتحتی وچ حیاتی گزارنی پیندی اے۔ اوہناں دے خیال وچ عورتاں دے حق وچ ایہ تبدیلیاں ترقی دا پیش خیمہ بن سکدیاں نیں۔ 2000ء وچ سعودی عرب دے شاہ عبداللہ نے جہڑے اپنے آپ نوں ’’اصلاح پسند‘‘ سمجھدے سن۔ اک عورت نوں نایب وزیر بنایا سی (جس طرح بندہ دنیا وچ خدا دا نایب اے) تے اوہناں نوں عورتاں دی تعلیم دا شعبہ دتا گیا سی پر کیہ کریئے کہ سعودی عرب وچ ہن تک کسے عورت نوں کابینہ دے درجے دا وزیر نہیں بنایا گیا کسے عورت نوں کسے ملک (اسلامی ملک وچ وی نہیں) وچ سفیر وی مقرر نہیں کیتا گیا۔
میرے حساب نال عرب دنیا بدل رہی اے سارا نقشہ بدل رہیا اے ایس لئی ضروری اے کہ تبدیلی بارے عرب سرزمین دے اندر سیاسی‘ تعلیمی تے سماجی فکر وچ وی حقیقی تبدیلی آوے ہن عرب باشندے صرف رعایا تے ہتھ اٹھان والے پیروکار نہیں رہے دنیائے عرب دے ہر دارالحکومت وچ اک ’’تحریرچوک‘‘ وجود وچ آ رہیا اے ایس لئی ہن ضروری اے کہ عرب شہریاں دے نال بین الاقوامی معیار دے مطابق ای سلوک کیتا جاوے نہ کہ شرعی معیاردے مطابق کہ میرے حساب نال اسلام وچ علم دی شرعی تے غیرشرعی تقسیم دا کوئی سراغ نہیں ملدا۔٭٭