داستان گوئی،موسیقی تے مشاعرہ

کمشنر گوجرانوالہ پنجابی ادب تے رہتل دے ودھا لئی بھرواں کردار ادا کررہے نیں

عتیق انور راجہ

کجھ دن پہلاں غلام عباس صاحب (ڈائریکٹر پنجاب آرٹس کونسل گوجرانوالہ ڈویژن) دا فون آیا کہ کمشنر گوجرانوالہ ڈویژن جناب احسان بھٹہ صاحب دے حکم تے اج شام چھ وجے بارہ دری مہاراجہ رنجیت سنگھ اک تقریب دا پربندھ کیتا جا رہیا اے۔ اوہناں نے ہور آکھیا کہ تقریب پنجاب دی پرانی روایتاں دے احیا دی کوشش اے۔ اج پہلی تقریب اے ایس لئی ایہدے وچ سرکاری افسراں تے شہرتوں کجھ شاعر‘ داستان گو تے گلوکار ای مدعو کیتے جا رہے نیں۔ تسیں ویلے تے تشریف لے آنا تے جے نال کسے شاعر یا کالم نگار نوں لیانا چاہو تے لیندے آنا۔ تقریب شروع ہوئی تے سب توں پہلاں اک صاحب جنہاں دا ناں مینوں یاد نہیں آ رہیا اوہناں نے اک داستان گو دی داستان پیش کیتی۔ فیر سٹیج تے جناب محترم سلیمان کھوکھر صاحب نوں بلایا گیا۔ سلیمان کھوکھر پرانے سیاستدان نیں۔ تسیں دنیا دے بہت سارے ملک ویکھ رکھے نیں۔ ہن پچھلے کئی سالاں توں نوائے وقت وچ ہفتہ وار کالم لکھ رہے نیں تے میں ایہہ سمجھنا واں کہ اوہناں دا ہر کالم اک داستان ہوندا اے۔ اوہناں گوجرانوالہ دی ادبی بیٹھکاں‘ مشاعریاں‘ پہلواناں‘پکواناں‘جواناں تے چاہ خانیاں دا ذکر بہت خوش اسلوبی نال کیتا۔ اوہناں بیان کیتا کہ اک زمانے وچ سٹی ریلوے سٹیشن دے سامنے ٹی ہائوس آباد سی جتھے ادبی تے سیاسی ذوق رکھن والے حضرات شام نوں جمع ہوندے سن۔ گپ شپ ہوندی سی‘ ادبی تے سیاسی مسئلیاں اتے بحث ہوندی سی تے ادیباں‘ شاعراں تے سیاسی کارکناں دی باہمی ملاقاتاں ہو جاندیاں سن جد کہ ریلوے سٹیشن دے اندر واقع ٹی ہائوس وی ایس قسم دی سرگرمیاں دا مرکز ہویا کردا سی۔ ایس دے علاوہ ریل بازار وچ واقع ’’خیام ہوٹل‘‘ وچ وی ادبی سرگرمیاں دا سلسلہ چلیا کردا سی۔ شہر بھر دے ادیب تے شاعر اتوار نوں ہفتہ وار محفلاں وچ جمع ہوندے سن۔ مقالات تے غزلاں پڑھیاں جاندیاں سن تے اوہناں اتے تنقید ہوندی سی۔ (لیکن پتہ نہیں کیوں کھوکھر صاحب شیخ دین محمد تے اوہناں دے ناں اتے شیرانوالہ باغ وچ ای قائم شدہ شہر دی قدیمی لائبریری دا ذکر کرنا بھل گئے۔ شیخ دین محمد لائبریری وچ چودہ ہزار توں ودھ کتاباں موجود نیں لیکن بدقسمتی نال ایتھے سارے دن وچ چودہ طالبعلم وی نہیں آندے ۔ایہدی اک وجہ تے ایہہ اے کہ لائبریری وچ کوئی باقاعدہ لائبریرین ای تعینات نہیں ۔سڑک اتے لائبریری دے بوہے دے سامنے سڑک اتے رکشیاں تے پالشیاں نے قبضہ کیتا ہویا اے۔ کافی عرصہ پہلے لائبریری دی پچھلی دیوار نوں سٹ دتا گیا سی جہدی وجہ نال آوارہ منش نوجوان باغ توں ہوندے ہوئے لائبریری والے پاسے آ نکلدے نیں۔ لائبریری دی ظاہری حالت دے پیش نظر طلبا و طالبات تے عام شہریاں نے اوتھے آنا چھڈ دتا اے۔ خیر کھوکھر صاحب نے کمشنر صاحب نوں مخاطب کر کے اک بہت اہم گل کیتی کہ صاحب بہادر! جے تسیں واقعی کجھ کرنا چاہندے او تے شاعراں‘ کالم نگاراں نال ملدے رہنا۔ اوہناں دے کول
لوکاں دے جذبات تے احساسات ہوندے نیں لیکن ایہہ خود بڑے حساس لوک ہوندے نیں ۔ ایس گل نوں ذہن وچ رکھو۔ایہدے مگروں نظامت دی ذمہ واری ادریس ناز صاحب نے سنبھال لئی تے ڈائریکٹر پنجاب آرٹس کونسل گوجرانوالہ ڈویژن غلام عباس دا تعارف کرواندے ہوئے اوہناں نوں سٹیج تے بلایا کہ اپنی خوبصورت آواز وچ کلام پیش کرن۔ واہ کیہ خوبصورت گلوکاری اے واہ صاحب۔ میں اپنے نال بیٹھی محترمہ شمسہ گیلانی (ڈپٹی ڈائریکٹر) نوں آکھیا کہ غلام عباس صاحب واقعی بہت سریلے نیں۔ہن آرٹس کونسل وچ موسیقی دی محفل رکھنی ہووے تے باہروں گلوکار بلان
دی لوڑ وی نہیں ہویا کرے گی۔ غلام عباس صاحب نے ایسا سماں بنھ دتا کہ لوک فرمائش کر کے اوہناں کولوں کلام سندے رہے بلکہ تالیاں وجا ندے داد وی دیندے رہے۔ سب توں اخیر وچ کمشنر صاحب نوں گل بات کرن سٹیج تے بلایا گیا تے اوہناں نے آکھیا کہ مینوں ایس پنڈال وچ بیٹھ کے بہت چنگا لگیا اے۔ میری خواہش اے کہ لوکاں دی تفریح لئی داستان گوئی‘ موسیقی تے مشاعرہ تے دوجی محفلاں سجدی رہن تے میں ایہہ چاہنا واں کہ ایہہ تقریباں بند کمریاں یا ہالاں وچ منعقد کروان دی بجائے باغاں‘ بارہ دریاں تے دوجے تریخی مقامات اتے منعقد ہون۔ اوہناں دا آکھنا سی کہ ادب و ثقافت دی ترویج نال ای معاشرے ترقی کردے نیں۔ اسیں ایہہ سلسلہ جاری رکھاں گے تے کوشش کراں گے ۔ایہناں تقریباں وچ عام لوک‘ نوجوان تے فیملیاں دی رَلت یقینی ہووے۔ کمشنر صاحب نے شاعراں دے کلام نوں بہت پسند کیتا تے اپنے اک افسر شبیر بٹ دی شاعری توں حیران وی ہوئے تے خوشی دا اظہار وی کیتا تے آکھیا کہ مینوں نہیں پتہ سی ساڈا اک افسر اپنے موبائل وچ اینی خوبصورت شاعری لئی بیٹھیا اے۔
سجنو! سکھاں مگروں پنجاب جدوں انگریزاں دے ہتھ لگیا تے اوہناں نے اپنی بادشاہت دا رعب برقرار رکھن دی عجیب منطق کڈی۔ گوجرانوالہ شہر دی ساری آبادی اوس ویلے ریل دے پار سی۔ لہٰذا انگریزاں نے اپنی آبادی لئی پٹڑی دے دوجے پاسے دا علاقہ منتخب کیتا تے ریلوے لائن شہر دے وچ اک حد فاضل ٹھہری۔ لکیر دے ایس پاسے حکمران طبقے لئی اک وکھرا شہر وسایا گیا یعنی ہسپتال‘ گرجا گھر‘ کلکٹر دابنگلہ تے سول لائنز ایہہ سب پٹڑی دے پار سی۔ آکھدے نیں کہ 1930 تک کوئی ہندوستانی پٹری دے پار زمین تک نہیں لے سکدا سی۔ بارہ دری رنجیت سنگھ کئی سالاں توں جانیا لگیا ہویا اے تے کئی واری اسیں کوشش کیتی کہ سرکاری اجازت نامے نال ایس خوبصورت جگہ تے تقریباں دا سلسلہ شروع کیتا جاوے لیکن سرکار ولوں حوصلہ افزا جواب نہیں مل پایا لیکن اسیں جدوں جدوں شیخ دین محمد لائبریری وچ کوئی ادبی تقریب رکھی
تے تقریب مگروں احباب دے نال شیرانوالہ باغ تے بارہ دری دی سیر نوں لازمی کردتا۔ شہر بھر توں آن والے شاعراں‘ عام شہریاں تے کالم نگاراں نوں بارہ دری تے مہاراجہ رنجیت سنگھ بارے دسنا شروع کر دتا۔ ایہدے نال اسیں شہر وچ تعینات ہون والے ہر دوجے سرکاری افسر نوں شیخ دین محمد لائبریری دی حالت تے توجہ دین‘ اوہدی کوئی باقاعدہ کونسل بنان تے بارہ دری وچ ادبی تے ثقافتی تقریباں لئی عرضیاں پیش کردے رہے تے فیر اسسٹنٹ کمشنر شبیر بٹ دی تعیناتی دی نوید سنی تے سانوں امید ہوگئی کہ ہن ساڈی گل بن جاوے گی۔ شبیر بٹ صاحب جہنے چنگے افسر نیں اس توں بہت چنگے شاعر نیں۔ تہانوں علمی‘ ادبی تے ثقافتی تقریباں وچ دلیل نال گل بات کرن دا ملکہ حاصل اے تے سب توں خاص گل کہ سائبان دے ناظرین شبیر بٹ صاحب دی شاعری دے معترف نیں۔ ایہہ وی خوشی دی گل اے کہ اوہناں دی اردو تے پنجابی دو کتاباں مارکیٹ وچ آن والیاں نیں۔پچھلے سال اسیں اوہناں توں درخواست کیتی کہ اسیں بارہ دری رنجیت سنگھ وچ اک شام قوالی دی رکھنا چاہنے آں۔ بٹ صاحب نے فوراًحامی بھر لیتی تے آکھیا کسے قسم دی کوئی مشکل ہووے تے مینوں جہڑے ویلے چاہو فون کر لو۔ لکی علی چاند قوال نے ایس خوبصورت انداز وچ صوفیانہ کلام پیش کیتا کہ
پنڈال وچ بیٹھے دو ڈھائی سو دے کول لوک عش عش کر اٹھے۔ کجھ ایسے مست ہوئے کہ اٹھ کے باقاعدہ جھومن لگے۔ رات بارہ وجے تقریب ختم ہوئی تے ہر کسے دے چہرے تے خوشی دے آثار سن تے شبیر بٹ صاحب لئی دعائیہ کلمات ۔ فیر مارچ دے مہینے وچ جدوں پنجاب سرکار نے پنجابی کلچر ڈے منان دے احکامات جاری کیتے تے شبیر بٹ صاحب نے راقم نوں کال کیتی تے فرمایا راجہ صاحب! بارہ دری وچ مشاعرہ رکھنا اے۔ پنجاب بھر توں نامورشاعراں نوں مدعو کرنا اے تے اوہدے نال نال ڈپٹی کمشنر صاحب دی خواہش اے کہ سامعین وچ عام لوکاں تے فیملیاں نوں خاص طور تے دعوت دتی جاوے۔ اسیں بخوشی حامی بھر لیتی تے فیر مدثر اقبال بٹ‘ بابا نجمی‘ طاہرہ سرا‘ حنیف ساقی‘ جان کاشمیری‘ سیف بھٹی‘ میجر شہزاد نیئر احسان باجوہ‘ چوہدری کرم الٰہی تے دوجے 14مارچ دی رات بارہ دری مہاراجہ رنجیت سنگھ دے خوبصورت پنڈال وچ مشاعرہ دی شان ودھان موجود سن۔ ہر پاسے ایہہ منیا گیا کہ ا یس سال پنجابی رہتل دیہاڑ تے سب توں وڈی تقریب گوجرانوالہ وچ ہوئی۔
مہاراجہ رنجیت سنگھ دی بارہ دری مرکزی جامع مسجد گوجرانوالہ دے مین گیٹ دے سامنے شیرانوالہ باغ دی حدود وچ واقع اے۔ ایہہ بارہ دری اوس دور دی یادگار اے جدوں مہاراجہ رنجیت سنگھ نے لہور فتح کرن توں پہلاں گوجرانوالہ نوں اپنا عارضی دارالحکومت بنایا تے اوہ ایس بارہ دری وچ اپنا دربار لایا کردے سن۔ رنجیت سنگھ پنجاب دا اوہ بہادر پتر ہویا اے کہ جہنے دلی توں پشور تک دا علاقہ مغلاں کولوں کھویا سی تے اوہدے تے پورے طمطراق نال حکومت کیتی سی۔ حتیٰ کہ 1857 توں کجھ عرصہ پہلاں ایسٹ انڈیاکمپنی نے لمی جنگ مگروں پنجاب اتے قبضہ کر کے ایہنوں اپنی قلمرو وچ شامل کر لیتا سی۔ ایس دور وچ مسلم سکھ تعلقات دا باب اک مستقل عنوان رکھدا اے جہڑا ایس ویلے ساڈا موضوع نہیں ۔ اج اسیں صرف ایس بارہ دری تے لائبریری دی ای گل کرنا چاہنے آں۔ ہن جد کہ کمشنر صاحب نے ادبی تے ثقافتی محفلاں لئی حکم جاری کر دتے نیں تے بہت ضروری اے کہ فوری طور تے لائبریری دی پچھلی دیوار تعمیر کروائی جاوے۔ اک لائبریرین متعین کیتا جاوے تے اوہنوں آباد کرن لئی ادیباں‘ شاعراں نوں نال رلا کے اک کونسل بنائی جاوے۔ باغ دی صفائی ستھرائی اتے خاص دھیان دتا جاوے۔روشنی دا بالخصوص بارہ دری وچ بہتر انتظام کیتا جاوے تے شہر دی ادبی تنظیماں نوں شیخ دین محمد پبلک لائبریری تے بارہ دری وچ ہفتہ وار محفلاں سجھان دی اجازت دتی جاوے۔ جے انج ہو جاوے تے شہر وچ اک واری فیر توں پرانی محفلاں دا دور لوٹ آوے گا۔ شہر دے مرکز وچ جی ٹی روڈ تے واع ہون نال شیرانوالہ باغ بارہ دری دی اہمیت ہور وی ودھ جاندی اے۔ اج شاید بہت سارے نوجواناں نوں ایہہ گل یاد وی نہ ہووے کہ ا یس تریخی بارہ د ری وچ قائداعظمؒ‘ محترمہ فاطمہ جناحؒ‘ مولانا عطااللہ شاہ بخاری تے پنڈت نہرو جئے سیاستداناں نے خطابت دے جھنڈے گاڑے ہوئے نیں۔