راجسی قیدی بھائی صاحب بھائی رندھیر سنگھ ولوں راج مندری جیل وچوں چٹھی پتر دی آرنبھتا

جے تیغ سنگھ اننت

بھائی صاحب بھائی رندھیر سنگھ سکھ قوم دے بے نیاز ہستی ہوئے ہن۔ خالصہ پنتھ ولوں1931 نوں سرووچ خطاب سون چڑی دا پردھان کیتا ہے۔ جیہناں نے اپنا سمچا جیون خالصہ پنتھ نوں سمرپت کیتا۔ اوہ گرودوارہ سدھار لہر دے موڈھیاں وِچوں اک سن۔ پنجاب دی غدر لہر دے مہان نائک تے اکھنڈ کیرتن ٹکسال دے وی جنم داتا سن۔ اوہ اک بہو پکھی پرتبھا دے مالک، نام بانی دے رسیا، گیان دے بھنڈار، گرمت مارگ دے پاندھی، صدق سرڑ دی مورت، کہنی تے کرنی دے سورے سن۔ اوہناں دی زندگی دا ہر پکھ بہت خوبصورت تے پریرنا دائک سی۔ اوہناں ساری زندگی بانی تے بانے، گورو گرنتھ تے گورو پنتھ، سنگت تے پنگت تے نام ابھیاس دے سدھانت تے کھرے اترن والے اک پکے سکھ سن۔
آپ 7 جولائی 1878 دن ایتوار پتا س۔ نتھا اتے ماتا پنجاب کور جی پنڈ نارنگ وال ضلع لدھیانہ وِکھے پیدا ہوئے۔ سکھی وراثت توں ملی۔ زندگی دا مکھ سدھانت کیرتن تے چنتن سن۔ نوجوان ورگ لئی آپ مارگ درشک سن۔ مالوا خالصہ سکول 18 نومبر 1908 نوں جاری ہویا۔ سن 1909 توں لے کے سن 1914 تک بھائی صاحب رندھیر سنگھ سکول دے بورڈنگ ہائوس وچ کیرتن کریا کردے سن۔ اس سکول دی اک بھجنگی سبھا بنی ہوئی سی، اس دے سکتر ناہر سنگھ گجروال سن۔ سارے ودیارتھی کھنڈے باٹے دی پاہل چھک کے امرت دھاری ہو گئے سن۔ اوتھوں ہی گیانی ناہر سنگھ، بھائی رندھیر سنگھ دی اکھ دا تارہ بن گیا۔ اوہ بھائی صاحب ولوں ہر اکٹھ تے میٹنگ وچ جانا اپنا سبھاگ سمجھدا سی۔
30 مئی 1914 نوں گرودوارہ رکاب گنج دِلی دی دیوار سبندھی لنڈا بازار لاہور وکھے اک وشیش دیوان لگا۔ اس وچ بھائی صاحب رندھیر سنگھ وشیش طورتے پجے سن۔ اس دیوان وچ بھائی صاحب دے نکٹورتی ہیڈ ماسٹر دھرم سنگھ، پرنسپل اقبال سنگھ، بھائی سندر سنگھ گھمان تے گیانی ناہر سنگھ گجروال نے وی اپنی حاضری لوائی۔
فیروزپور چھاونی غدر ایکشن توں پہلاں مالوے علاقے وچ غدریاں دا بھرواں اکٹھ 14 فروری 1915 نوں پنڈ گجروال ہویا۔ جتھے بھائی ایشر سنگھ ڈھڈیکے، بھائی اتم سنگھ ہانس، بھائی صاحب رندھیر سنگھ، بھائی ہرنام سنگھ گجروال، بھائی ملتان سنگھ نارنگوال تے گیانی ناہر سنگھ گجروال اس اکٹھ وچ شامل ہوئے جس وچ فیروزپور ایکشن پلین تے وچاراں کیتیاں۔ ایہہ اک اتہاسک بھرویں اکترتا سی۔
19 فروری 1915 عیسوی نوں غدر لہر دی شمولیت تے فیروزپور چھاونی وکھے قبضہ کرن دی پلان سی۔ گیانی ناہر سنگھ گجروال تے مالوا خالصہ سکول دی بھجنگی سبھا نے وڈی گنتی وچ شمولیت کیتی۔ پر ایہہ ایکشن اسپھل ہون کرکے پھڑو پھڑی دا دور شروع ہو گیا۔ بھائی صاحب رندھیر سنگھ جی نوں 9 مئی 1915 نوں نابھے توں گرفتار کر لیا۔ اسے طرحاں گیانی ناہر سنگھ گجروال 25 جون 1915 نوں گرفتار کر لیا۔ 27 جون 1915 نوں ایہناں ساریاں نوں ریل گڈی راہیں لاہور لجایا گیا۔ اکتوبر 29, 1915 نوں سارے قیدیاں تے مقدمہ شروع ہویا۔ جس دا فیصلہ 30 مارچ 1916 لاہور وکھے جیل اندر ہی تن ججاں دی عدالت نے کیتا۔ آپ ساریاں نوں لاہور سازش کیس وچ دھر لیا۔ آپ نوں عمر قید، کالے پانی دی سزا تے جائداد ضبط دا حکم ہویا۔ گیانی ناہر سنگھ دی عمر چھوٹی ہون کارن سزا گھٹا کے 5 سال سخت قید کر دتی۔ گیانی ناہر سنگھ 4 اپریل نوں منٹگمری جیل بھیج دتے، جتھوں اوہ 15 اپریل 1919 نوں رہا ہو کہ پنڈ گجروال آ گئے۔
بھائی صاحب رندھیر سنگھ 4 اپریل 1916 توں ادھ جولائی 1916 تک ملتان جیل، 16 جولائی 1916 توں اکتوبر 1921 تک ہزاری باغ جیل وچ فرنگی سرکار دیاں سختیاں دے اتار چڑھا نوں گورو دے بھانے وچ رہ کے جردے رہے۔ اکتوبر 1921 وچ آندھرا پردیش دی راجمندری جیل وچ آ گئے۔
راجمندری جیل جتھوں چٹھیاں دا آغاز ہویا: آندھرا پردیش دے راج وچ راجمندری وکھے دیش دی پنجویں وڈی جیل منیا جاندا ہے۔ جس نوں سن 1602 نوں ڈچ نے راجمندری اندر اک وشال قلعے دے روپ وچ ستھاپت کیتا۔ برٹش سرکار دے آ جان نال 1864 وچ جیل دا روپ دھارن کر لیا۔ جس نوں 1870 وچ کیندری جیل دا روپ اختیار کر لیا۔ بھائی صاحب رندھیر سنگھ اکتوبر 1921 وچ راجمندری جیل وچ پجے۔ اس جیل وچ ہی بھائی صاحب نے گرمت ببیک پستک دی رچنا کیتی۔ اس جیل توں ہی جیل چٹھیاں چٹھی پتر دی آرنبھتا کیتی گئی۔
سن 1922 اج توں پورے اک سو سال پہلاں راجمندری جیل وچوں ہی بھائی صاحب رندھیر سنگھ نے پہلی چٹھی 19 مارچ 1922 نوں اپنے ات پیارے سنیہی گیانی ناہر سنگھ گجروال نوں لکھی۔ دوجی چٹھی 24 مارچ 1922 تے تیجی چٹھی 30 مارچ 1922 نوں لکھی گئی۔ اک مہینے وچ تن چٹھیاں لکھیاں گئیاں جو وکھو وکھو دو لفافیاں وچ گجروال پجیاں۔ جیہناں نے وی ایہہ چٹھیاں سنیاں جاں پڑھیاں ہن، اوہ عش عش کر اٹھے ہن کیونکہ ایہناں وچ کجھ خاص خوبیاں سن۔
1.اچ آتمک رنگاں دے پیکھی پرکھی ہوئی آپ بیتی وارتا ہے جو نام بانی دے پرتاپ نوں درڑھاوندی تے گرمت پر شردھا تے بھاونی ودھاوندی ہے۔

گرمت دیاں گنیاں رمزاں تے نام سمرن آدی دی ایسی رسدائک اچرج ویاکھیا ہے، جو بناں نام بانی دے رس لین توں ممکن ہے۔
سکھ اتہاس دے نقطہ نگاہ نال ایہہ اک درلبھ دستاویز ہے۔ شاید ہی اس طرحاں دیاں تجربے وچ آئیاں اچ آتمک گلاں کسے نے ایوں رس بھِنی واک رچنا وچ لکھیاں ہون گیاں۔ خیال کیتا جاندا ہے نہ سکھاں وچ کسے نے تے نہ کسے ہور نے اجیہی رچنا اج تیک رچی ہے۔
مکدی گل ایہہ کہ ایہناں چٹھیاں دا ایہہ مضمون دھارمک، اتہاسک تے ساہتک نقطہ خیال نال اک درلبھ چیز ہے جو سری مان بھائی صاحب نوں انوبھو (Inspiration) دوارا سپھرن ہو کے قلم دوارا پرگٹ ہویا۔ ایہناں وچ دسیا گیا ہے کہ نام دی کھوج تے پراپتی توں بعد جوت سروپی درشن کویں ہوئے۔ اس طرحاں دیاں ہور وی کئی گرمتِ دے وچ بھاو دیاں گلاں ہن۔
بھائی صاحب رندھیر سنگھ جی نے کل 25 اتہاسک چٹھیاں لکھیاں جس دا مڈھ راجمندری جیل وچوں ہویا۔ ایہہ آپ دی کرم بھومی سی۔ ایہہ ساریاں چٹھیاں بھائی صاحب نے اپنے اک اجیہے متر جو راجسی قیدی دے طورتے خود لاہور سازش کیس تے تحت قید کٹ کے اپنے پنڈ آ گیا سی۔ ایہہ کوئی ہور نہیں بلکہ ناہر سنگھ گجروال سی۔ جو بھائی صاحب دا ات وشواس پاتر نکٹورتی تے اوہناں دے جیون دے بکھرے راہاں تے ترن والا اوہناں دا ات پیارا سنیہی متر گیانی ناہر سنگھ گجروال سن جیہناں نے اپنی سنپادنا (ایڈیٹری)ہیٹھ ہی جیل چٹھیاں دا مہان کارج کیتا۔
ایہہ چٹھیاں دا عدان پردان گپت ڈھنگ نال چلدا گیا۔ پولیس نوں اس گل دی سوہ لگ گئی تے اوہ چٹھیاں دی تلاش کرن لئی سرگرم رہی۔ گیانی ناہر سنگھ دے پنڈ اک سہیا (جاسوس)اوہناں دے سفر دے دوران وچ وی نال رہندا۔ پولیس والے اکثر اپنی بولی وچ گیانی ناہر سگھ نوںلیڈراں دا لیٹر باکس (Leaders Letter Box) کہیا کردے سن۔ بھائی صاحب دا چٹھیاں دا بیش قیمتی خزانہ جدوں گیانی ناہر سنگھ جی اپنے سپتر سردول سنگھ جی پاس انبالے کول سن تاں پنجاب وچ آئے ہڑھاں دے بھیٹ چڑے گھر دے سامان نشٹ ہو گئے۔
گیانی ناہر سنگھ جی نے جیل چٹھیاں دا پہلا حصہ سن 1936 تے دوجا حصہ سن 1937, تیجا حصہ سن 1938, دوجی وار تنے حصے اک جلد وچ سن 1951, تیجی وار تنے حصے سن 1956, اسے طرحاں وڈی گنتی وچ اس دی پرکاشن ہندی رہی۔ جس نوں اکتوبر 2016 نوں ڈی۔ٹی۔ایف۔ پرکاشن برمنگھم انگلینڈ ولوں بھائی مدن سنگھ نے وڈی گنتی وچ پرکاشن کر گورو دیاں خوشیاں دا پاتر بنے۔جیل چٹھیاں بھائی صاحب رندھیر سنگھ جی دے جیون دا اجیہا ادتی شاہکار ہے ہے جس نوں پڑھ کے پاٹھکاں وچ اک نویں جگیاسا پریرنا تے مارگ درشک ثابت ہندا ہے۔ گرسکھی دے سنسکار، گیان دیاں کنیاں، گرمت گاڈی راہ، نام رنگاں وچ رنگیا جو پنجابی ساہت وچ سدا دھروو تارے وانگ چمکدا رہے گا۔ پچھلی صدی دی سبھ توں چرچت پستک منی جا چکی ہے۔ ایہہ جیلاں وچ اوہناں دا جیون برتانت ہی نہیں سگوں اک قسم دی سویجیونی وی ہے۔
اج مارچ 2022 چل رہا ہے۔ ایہہ چٹھی پتر دا اک سو سال جاں پہلی شتابدی تے بھائی صاحب بھائی رندھیر سنگھ تے گیانی ناہر سنگھ دی شخصیت نوں نتمستک ہندے ہاں جیہناں نے جیل چٹھیاں نوں امر کر دتا۔
پاٹھکاں لئی جیل چٹھیاں دی پہلی چٹھی جو 19 مارچ 1922 نوں لکھی سی پیش کرن دی خوشی لے رہا ہے۔
واہگورو جی کی فتح۔۔
راج مندری
19 مارچ 1922
میرے پرم ہتو ویر پیارے سری مان بھا: ناہر سنگھ جی!
واہگورو جی کا خالصہ، واہگورو جی کی فتح۔۔
آپ نے اشارے ماتر جو باہر دی دشا دسی، اوہ ساڈے اپنے انومان انوسار پوری اتردی دسی۔ آپ نے جو اپرالا داس دے جیون لکھن دا کیتا ہے آپ دے اتشاہ انوسار میں آپ نوں اس دی ہلا-شیری نہ دینا آپ دا دل توڑنا سمجھدا ہاں پر آپ نے جو جیون چرتر دا پد لکھیا ہے اس نوں پڑ کے مینوں بڑی لجا آئی۔ ویر جی! میں اس یوگ نہیں۔چرتر تاں مہاںپرشاں دے جیوناں دے ہندے ہن۔ میں تاں اک ادھمی جیو ہاں جس وچ کوئی اجیہا گن نہیں جس دے کہ جیون دے کسے انگ پرتھائی بھی چرتر دا پد گھٹ سکے۔ سو کرپا پوربک چرتر دا پد جیون نالوں دور کرکے کوئی ہور سادھارن جیہا پد نال چمبیڑ دیوو۔ میں آپ دے اتشاہ توں آپ نوں ہٹاونا ورجنا ایوگ سمجھدا ہاں اتے بڑا خوش ہاں کہ آپ نے اپنے چراں توں من منے سنکلپ نوں اسے جنم وچ ہی پورا کرن دی ادم دھاریا ہے، پرنتو سچی گل تاں ایہہ ہے کہ جیون تاں شہید سنگھاں دے لکھی دے ہندے ہن نے کوئی نگر پنتھ دی سیوا کیتی ہووے جاں اچ کلا دی کرنی کرکے دکھا گئے ہون۔ میں تاں جد اپنے اندر نظر مار کے دیکھدا ہاں تاں ’’سبھِ اوگن مے گن نہی کوئی‘‘صرف میرے پور ہی گھٹدا ہے۔ تے کرنی میری کتے جیہی بھی نہیں، کیونکہ کتے وچ تاں کئی گن ہن پر میرے وچ اک گن بھی نہیں۔ آپ تاں سموہ جتھے سنبندھی اتہاس نوں اپنی لیکھنی دوارا لکھن دا اتشاہ پرگٹ کریا کردے سی۔ اس اتشاہ دی لڑی وچ جے داس دا ناوں بھی کتے آ جاندا تاں اس وچ مینوں بھی کوئی سنگ پرتیت ن ہندی۔
دھوڑی وچِ لڈندڑی سوہاں نانک تے سہ نالے۔
ہر حالت وچ میں آپدا دل نہیں توڑنا چاہندی۔ آپ دا جو اکہ تے اگمی پیار میرے نال ہے اوہ کوئی پوربلے جنم دا ہی انکور ہے اتے پوربلے لینے دینے جاپدے ہن۔ اچھا جویں رضا، پریرنا جویں ہوئی ہے تویں ہی واہوا!
سپننتر تاں آپ دے میلے کئی وار پرتکھ وانگ ہوئے پر آپ نے کدے ن دسیا کہ ایہہ کچھ کر رہے ہو۔ کجھ لکھت پڑھت کردے پرتیت ہندے سی پر چرتر والا بھار چڑھاوندے کدے نہ دسے۔
کیہ جانیے تل تھوڑے ہی ہون، پر اتنی اچھا اتی تیب ر ہیسی کہ سنگت وچ گردیو گورو گرنتھ صاحب جی دے چرن سرن کیرتن کردیاں اتھوا دھرم یدھ وچ لیکھے لگدیاں سریر چھٹے پر جس جوگ ہاں تویں ہی ہووے، جو جو حکم توے تو کار۔
اج کل ایتھے ہاڑ جیٹھ ورگی گرمی ہے، ہاڑ جیٹھ نوں خبر نہیں کیہی جیہی ہوو۔ سرب ویراں نوں سنمر فتح بلائی واچنی جی۔ ست سری اکال!
+1 778 385-8141
رندھیر سنگھ ‘سری-کینیڈا
ادھ جولائی 1916 تک ملتان جولائی 1916 ت