سندھ دا مقدمہ

مظہر برلاس

بڑے نامور لوک پیدا کیتے نیں ایہناں لوکاں وچ وفا بولدی اے۔ کجھ لوکاں دا تذکرہ تسیں پڑھ چکے او پر کجھ دا تذکرہ اجے باقی اے۔ صوفیانہ کلام گان والی عالمی شہرت یافتہ فنکارہ عابدہ پروین دا تعلق لاڑکانہ دی سرزمین نال اے۔ ایس فنکارہ نے سدھی‘ اردو تے پنجابی وچ صوفیانہ کلام خوب گایا اے۔ برصغیر دے معروف کمیونسٹ رہنما کامریڈ سوبھوگیان چندانی دا تعلق لاڑکانہ دی دھرتی نال اے۔ اوہ قیام پاکستان توں پہلاں تے بعد وچ عام بندیاں لئی جدوجہد کردے رہے۔ اوہناں نے سندھ وچ ہاری تحریک لئی بڑا کم کیتا۔ کھبی باہی دی سیاست کرن والے سوبھوگیان چندانی دی پوری ز ندگی جدوجہد نال بھری اے۔ میجر جنرل جاوید چانڈیو وی لاڑکانہ توں نیں۔
سندھی تے اردو زبان دے معروف محقق‘ نقاد‘ مورخ تے ماہرین تعلیم ڈاکٹر میمن عبدالمجید سندھی دا تعلق لاڑکانہ نال اے۔ سندھ دے سابق وزیراعلیٰ قاضی فضل اللہ لاڑکانہ توں سن قاضی فضل اللہ وفاقی وزیر وی رہے۔ ہجرت تحریک دے رہنما جان محمد جونیجو وی لاڑکانہ دے سن۔ جئے سندھ قومی محاذ دے صدر بشیر قریشی دا تعلق رتو ڈیرو لاڑکانہ نال سی۔ ایسے طرح ممتاز بھٹو نوں ہران والے جسٹس (ر) دیدار علی شاہ دا تعلق وی رتو ڈیرو لاڑکانہ نال اے۔ لاڑکانہ دے سب توں مشہور فوٹو گرافر صادق سومرو مرحوم سن۔ اوہناں دی شہرت دی وڈی وجہ ایہ سی کہ اوہ بھٹو صاحب دے ذاتی فوٹو گرافر سن اج صادق سومرو مرحوم دا پُتر فہیم سومرو بلاول بھٹو دا ذاتی فوٹوگرافر اے۔ اوہدے باقی دوویں بھائی سلیم سومرو تے ندیم سومرو وی فن تصویر نال منسلک نیں۔ اوہناں وچوں سلیم سومرو محترمہ بینظیر بھٹو دے نال فوٹو گرافر دے طور تے منسلک رہے۔
کدی ایتھے لال باسپتی ہوندی سی۔ ہن وی کجھ لوک صرف ذاتی استعمال لئی اگاندے نیں۔ ایہ بڑا شاندار چاول اے پر ہن لوک ہر چیز نوں کمرشل ازم دے تحت سوچدے نیں ایس لئی ہن لاڑکانہ دے لوک انج دا چاول کاشت کردے نیں جو کمرشلی ٹھیک ہووے۔ لاڑکانہ شہر نوں باغاں دا شہر وی کہیا جاندا اے ایہدے آل دوالے امباں تے امروداںدے باغ نیں ایہناں پھلدار رُکھاں دے نال نال اوتھے شاندار فصلاں وی اگدیاں نیں۔ لاڑکانہ دا امرود بڑا مشہور اے۔ ایتھوں دا امرود مٹھا تے مزیدار اے۔ ایہ امرود جسامت وچ گول نہیں لماں اے امرود دو موسماں وچ پیدا ہوندا اے موسم سرما وچ وی تے گرم موسم وچ وی۔ لاڑکانہ وچ اٹھ وکھووکھ قسم دا امرود پیدا ہوندا اے۔ امرود زیادہ تر ماہوٹا‘ نوڈیرو‘ تے آگانی دے علاقیاں وچ ہوندا اے۔ لاڑکانہ دے نیڑے چوہڑپور وچ امروداں لئی اک ریسرچ سنٹر قائم کیتا گیا اے جو یقینا پورے علاقے لئی فائدہ مند اے۔
امرود دا اصل وطن تے ست سمندر پار شمالی امریکہ یعنی میکسیکو تے پیرو جنوب امریکہ دا درمیانی علاقہ اے۔ اوتھے امرود چلیا تے فیر کیوبا‘ برازیل‘ ہوائی‘ ملایا‘ کیلیفورنیا تے ہندوستان اپڑیا۔ پاکستان وچ امرود دے حوالے نال دو علاقے جانے جاندے نیں۔ اک لاڑکانہ تے دوجا شرقپور‘ شرقپور لہور دے نیڑے دریائے راوی دے پار اک قصبہ اے۔ ایتھے ایس حقیقت دا تذکرہ کردا جاواں کہ پاکستان بھر وچ لاڑکانہ ورگا امرود کدھرے نہیں ہوندا۔ پہلے ذکر کر چکیا واں کہ ایتھے امرود دیاں اٹھ قسماں پیدا ہوندیاں نیں۔ ایہناں وچوں سب توں اعلیٰ‘ مزیدار تے مٹھے امرود دی جہڑی قسم اے اوہدا ناں ایتھوں دے لوکاں نے اپنی دھرتی دی عظیم بیٹی بینظیر بھٹو شہید دے ناں تے بینظیر امرود رکھیا ہویا اے۔ امرود دی ایس قسم دی خوشبو تے مہک ایہنوں دوجیاں قسماں توں ممتاز کردی اے۔ باقی قسماں وچ ریالی‘ رمضانی‘ تھدارامی‘ سندھی ونگو تے اک چھوٹا سندھی امرود شامل اے۔ لاڑکانہ وچ ماہوٹا ای اوہ خاص قصبہ اے جہنوں امرود دا کیپٹل کہیا جاندا اے۔
لاڑکانہ ضلع دی اہم تحصیل رتوڈیرو اے۔ ایہ شہر سردار رتو نے اٹھارویں صدی دی ابتدا وچ قائم کیتا سی۔ ایسے رتو ڈیرو تحصیل وچ قصبہ نوڈیرو وی اے جتھے بھٹو ہائوس اے۔ نوڈیرو دے نیڑے ای گڑھی خدابخش اے جو بھٹو خاندان دا آبائی پنڈ اے۔ ایسے گڑھی خدابخش وچ بھٹو خاندان دیاں قبراں نیں نوڈیرو بھٹو ہائوس وچ ای آصف زرداری نے نعرہ بلند کیتا سی۔ پاکستان کھپے۔ رتو ڈیرو دی ددھ نال بنی ہوئی مٹھائی بڑی مشہور اے۔ رتو ڈیرو وچ چاول بڑا ہوندا اے۔ ایتھے مچھی دے فارمز وڈی گنتی وچ نیں۔ ایتھے بیر بہت ہوندا اے جہنوں عام طور تے مکئی بیر کہیا جاندا اے۔ رتوڈیرو وچ ٹماٹر بہت زیادہ ہوندا اے ایہ ٹماٹراں لئی وی خاص علاقہ اے۔
ڈوکری ضلع لاڑکانہ دی اک تحصیل اے۔ ایہدے وچ سب توں اہم تھاں موہنجوداڑو اے چار ہزار ورھے پہلاں بنن والے ایس شہر نوں رشک دیاں نگاہواں نال ویکھیا جاندا سی۔ اج ایہدے کھنڈرات ویکھ کے اندازا ہوندا اے کہ ایہ شہر کنی منصوبہ بندی نال تعمیر کیتا گیا سی۔ یعنی اوس ویلے ایس شہر وچ واٹرسپلائی‘ سیوریج سسٹم‘ واش رومز‘ ٹائون ہال تے مارکیٹ لئی وکھری تھاں سی۔ ساڈے ایتھے اکثر شہراں وچ ایہ چیزاں اج وی نہیں ملدیاں۔ ڈوکری نال تعلق رکھن والیاں وچ غلام حسین عمر‘ نذیرشیخ‘ ڈاکٹر وزیر شیخ‘ ماہر سرجن ڈاکٹر سکندر شیخ تے شیر محمد شامل نیں۔ لاڑکانہ دی اک ہور تحصیل باکرانی اے ایتھوں دا انڑ تے سیال خاندان سیاسی طور تے اہم اے۔ ایہ تحصیل اک زرعی علاقہ اے جتھے کنک‘ چاول‘ گوبھی‘ پیاز‘ پالک‘ گونگلو‘ امرود‘ کھجور‘ زیتون‘ تل تے گنا بہت زیادہ ہوندا اے۔ (جاری اے)