سندھ دا مقدمہ

مظہر برلاس

ایسے طرح گرمیاں وچ شکارپوری قلفی اپنی مثال آپ اے فیر تھادل‘ چندن تے گائوزبان دے شربت شکارپور دا خاص تحفہ نیں۔ اک زمانے وچ شکارپور ادبی تحریکاں‘ سٹیج ڈرامیاں‘ کھیڈاں تے سماجی تحریکاں توں علاوہ بہت ساریاں دوجیاں مثبت سرگرمیاں دا مرکز ہوندا سی ایتھے تن سینما گھر ہوندے سن جہناں وچ افشاں تے ناز سینما بڑے مشہور سن۔ بہت ساریاں حکومتاں گزرن دے بعد 1998ء وچ سندھ حکومت نوں یاد آیا تے شکارپور نوں تریخی ورثہ قرار دتا گیا یونیسکو نے شکارپور دی تقریباً باراں سو عمارتاں نوں تریخی ورثہ قرار دتا اے۔
پورے سندھ وچ تن چڑیا گھر سن کراچی‘ حیدرآباد تے شکارپور ایہ شہر سائوتھ ایشیا دی سنٹرل منڈی سی ایتھے لکھاں تاجر آندے سن ضلع شکارپور وچ جو چھوٹے وڈے قصبے اہم نیں اوہناں وچ سلطان کوٹ‘ دکھن‘ میاں صاحب‘ جاگن‘ پنہور‘ امروٹ‘ رستم‘ مدھے جی‘ آدم جی‘ چیھان خان‘ وزیرآباد لوڈھرا‘ چک‘ منگ‘ حبیب کوٹ جنکشن‘ رک‘ مرزا پور تے بیگاری جاگیر شامل نیں۔
جان جیکب نے زمین تے ای نہیں دلاں تے وی راج کیتا۔ اوہنے فوجی لحاظ نال ایتھے چار چیک پوسٹاں بنوائیاں۔ خان گڑھ (جیکب آباد)‘ شاہ پور‘ مبارک پور تے گڑھی حسن کشمور۔ اوہنے خان گڑھ دا قلعہ ڈھا کے اپنا گھر بنوایا۔ اوہنے ایتھوں دے کاشتکاراں نوں سہولتاں دتیاں تے ٹیکس لایا۔ ایسے ٹیکس نال سڑکاں بنوائیاں۔ نہر دے دوہاں پاسے راہ بنوائے۔ ایہناں راہواں تے رُکھ لگوائے۔ جیکب نے سندھ تے جیکب آباد تے کتاباں وی لکھیاں۔ جیکب آباد دے لوک اج وی جان جیکب دیاں کہانیاں سناندے نیں۔ ایہ کہانیاں سینہ در سینہ ماضی توں حال تک اپڑیاں نیں۔
منصوبہ بندی نال بنے ہوئے شہر جیکب آباد وچ ضلع دے معروف سیاسی خانداناں دے گھر نیں۔ ایہناں گھرانیاں وچ سومرو‘ ابڑو تے کھوسو زیادہ مشہور نیں۔ یاد رہوے کہ بلوچستان نال تعلق رکھن والے مرحوم نواب اکبر بگٹی دا گھر وی جیکب آباد شہر وچ اے ایسے طرح جمالی قبیلے دے گھر وی نیں۔ روجھان جمالی نیڑے ای تے ہے سگوں جعفرآباد تے جیکب آیاد توں صرف تیراں کلومیٹر دے فاصلے اُتے اے۔ ڈیرہ بگٹی‘ جعفرآباد‘ اوستہ محمد تے روجھان جمالی وچ کاروبار کرن والے اکثر بندیاں دی رہائش گاہواں جیکب آباد وچ نیں۔ ایس شہر وچ بیگم بازار‘ پیپلز کالونی تے کنونمنٹ دے علاقیاں لئی بھرویں منصوبہ بندی کیتی گئی۔ شہر دے عین وسط توں کدی صاف نہری پانی دا نالہ گزردا سی پر سٹھ دی دہائی دے بعد ایہ نالہ وی خراب ہونا شروع ہو گیا فیر عدم توجہ پاروں گندے نالے وچ بدل گیا۔ جو شہر جان جیکب آباد نے بڑی محنت نال سنواریا سی‘ اوہ قیام پاکستان دے بعد وکھووکھ حکومتاں نے وگاڑ کے رکھ دتا۔ ہن جیکب آباد وچ نکاسی آب اک وڈا مسئلہ اے۔ پچھلے تیتی ورھیاں وچ ارباں روپیے خرچ ہون دے باوجود جیکب آباد شہر دے واسیاں لئی مٹھے تے صاف پین دے پانی دا بندوبست نہیں ہو سکیا۔ صاف پانی نہ ملن پاروں بیماریاں ودھ رہیا ںنیں۔ سرکاری سطح تے علاج نہ ہون دے مترادف اے۔ تعلیمی میدان وچ وی انج دی ای صورتحال دا سامنا اے۔ جیکب آباد دی خوبصورتی نوں حکومتاں دی بے حسی چٹ گئی اے۔
جیکب آباد سندھ دا چوتھا وڈا کاروباری شہر اے۔ کراچی‘ حیدرآباد تے سکھر دے بعد جیکب آباد وچ سب توں ودھ کاروباری سرگرمیاں ہوندیاں نیں۔ جیکب آباد وچ اک زمانے وچ ہفتے دے ست دن مویشی منڈی لگدی سی۔ مویشی منڈی تے ہن وی لگدی اے پر ہفتے دے ست دن نہیں۔ ٹھل تے جیکب آباد وچ غلہ منڈیاں نیں ایہناں کاروباری سرگرمیاں دی وڈی وجہ دریائے سندھ چوں نکلن والیاں تن نہراں نیں جو ایس سارے علاقے نوں سیراب کردیاں نیں فیر صوبہ سندھ وچ کپڑے دی وڈی مارکیٹ وی جیکب آباد وچ اے۔
جیکب آباد وچ ہندوئواں دی آبادی تن فیصد اے پر ایہ سارے ہندو بڑے نامی گرامی نیں۔ جے تسیں صحت دا شعبہ ویکھو تے ایس شعبے وچ ڈاکٹر ہری داس تے ڈاکٹر راج کمار سنے کئی نامور ڈاکٹرز ملن گے۔ تجارت وچ وی کئی وڈے تاجر ہندو نیں۔ بلوچستان توں وی جیکب آباد آ کے تجارت کردے نیں بھاویں اوہناں دا تعلق ڈیرہ بگٹی‘ ڈیرہ مراد جمالی‘ اوستہ محمد یاں فیر روجھان نال ہووے۔ جیکب آباد دے ہتھ نال بنے ہوئے قالین‘ لکڑی نال بنے ہوئے لیمپ تے ہتھ نال بنے ہوئے لکڑی دے کھڈونے مشہور نیں۔ جیکب آباد وچ چاول بہت زیادہ ہون دی وجہ نال ایتھے رائس ملاں بہت زیادہ نیں۔ جیکب آبا ددا وکٹوریہ ٹاور وی بڑا مشہور اے جو جان جیکب دے بعد 1875ء وچ بنایا گیا۔ جیکب آباد وچ میونسپل براڈ کاسٹنگ سٹیشن وی اے۔ کراچی دے بعد میونسپل براڈ کاسٹنگ سٹیشن جیکب آباد وچ بنیا۔
ضلع جیکب آباد دی تحصیل ٹھل زرعی تے سیاسی لحاظ نال اہم اے۔ ایتھے چاول دی وڈی فصل توں علاوہ باجرے دی کاشت ہوندی اے۔ پاکستان وچ موسم گرما وچ ابتدائی طور تے خربوزے تے سردے ٹھل توں ای آندے نیں۔ ایتھوں دے مشہور قبیلیاں وچ سومرو‘ سرکی تے کھوسو نیں۔ سومرو دی جاگیر ٹھل وچ ای اے۔ ایتھوں دے وڈے قصبیاں وچ میرپور بھوڑو‘ محمد خان پہوڑ‘ محمد خان بمبل‘ صدورو بنگلانی‘ بابو فیروز کنڈرانی تے صاحب ڈنو سومرو شامل نیں۔ سرکی قبیلے دے سربراہ ڈاکٹر سہراب سرکی دا پنڈ گڑھی حسن سرکی وی تحصیل ٹھل وچ ای اے۔ ایس تعلقے یعنی تحصیل دے تاجراں نے سندھ دے دوجے شہراں وچ وی وڈے وڈے کاروباری مرکز بنا رکھے نیں۔
تعلقہ یعنی تحصیل گڑھی خیرو بلوچستان دی تحصیل اوستہ محمد نال ملی ہوئی اے۔ ایتھوں دے شالانی بڑے مشہور نیں۔ غلام محمد شالانی ایتھوں سیاست کردے رہے‘ ہن اوہناں دا پُتر ایم پی اے وے۔ ایہ علاقہ پیپلزپارٹی دا گڑھ رہیا اے۔ گڑھی خیرو وچ اکثر دفتر برطانوی راج وچ بنے‘ تعلیمی سکول تے صحت دے بنیادی ادارے وی ایسے دور وچ بنے سگوں جانوراں لئی اک ہسپتال وی بنایا گیا۔ (جاری اے)
تحصیل گڑھی خیرو وچ اک قصبہ گلاب ماڑی شاہ بڑا مشہور اے ایتھوں ڈاکٹر علی احمد‘ ڈاکٹر غفار رند سنے کئی نامور لوک نیں۔ ایتھوں دے لوکاں نے 90ء دی دہائی وچ ایس قصبے نوں پاکستان دا واحد قصبہ بنایا جتھے شرح خواندگی سوفیصد اے۔ ایس قصبے ن ے بہت سارے ڈاکٹرز‘ انجینئرز‘ بیوروکریٹس تے پروفیسرز پیدا کیتے۔ تحصیل گڑھی خیرو دے دوجے قصبیاں وچ گل حسن دیناری‘ تاجودیرو‘ شیرخان اوڈھو‘ لکھمیر کٹوہر تے عبدالرحمن بروہی شامل نیں۔ ضلع جیکب آباد دی مشہور شخصیات وچ الٰہی بخش سومرو‘ محمد میاں سومرو‘ بابل خان جاکھرانی‘ سردار مقیم کھوسو‘ نجم الدین ابڑو‘ اعجاز جاکھرانی‘ عبدالرزاق تھہیم‘ ملیحہ سومرو‘ معروف فنکارہ عتیقہ اوڈھو تے سندھی زبان دے مشہور شاعر عبدالکریم گدائی شامل نیں۔ ڈاکٹر سہراب سرکی دا تعلق وی ایسے ضلع نال اے۔ (جاری اے)