یوکرین نال جنگ مگروں نویں جمہوری ورلڈ آرڈر دی بازگشت

اویس حفیظ

عالمی منظر نامے اتے ایس ویلے کئی ایسے اہم واقعات دی بازگشت موجود اے جنھوں نویں عالمی نظام دی چاپ نال تعبیر کیتا جا رہیا اے۔ اک نظام دے جان تے دُوجے نظام دے آن دی پیش گوئی کرن والے ماہرین پاکستان دی داخلی سیاست نوں وی نویں بلاکس دی عالمی سیاست دی چپقلش دا نتیجہ قرار دے رہے نیں۔روس تے چین نے نویں عالمی نظام دا تصور پیش کر دتا‘ روسی وزیر خارجہ دا آکھنا اے دنیا بین الاقوامی تعلقات دی تریخ دے انتہائی سنگین مرحلے توں گزر رہی اے۔ اسیں چین تے دوجے ہمدرداں دے نال رَل کے اک ملٹی پولر‘ انصاف اتے مبنی جمہوری عالمی نظام وَل ودھاں گے۔
تاہم داخلی معاملات توں ہٹ کے جے اسیں عالمی واقعات دا احاطہ کریے تے بہت سارے ایسے اشارے ملدے نیں جہڑے موجودہ عالمی بندوبست دے لپیٹے جان تے نویں نظام دے ہویدا ہون دی نوید سناندے ملدے نیں۔ پچھلے دناں روس دے وزیر خارجہ سرگئی لاوروف نے یوکرین اتے حملے مگروں چین دا پہلا دورہ کیتا جہدے وچ بیجنگ تے ماسکو نے اعلانیہ طور تے اک نویں عالمی نظان دا تصور پیش کیتا۔ سرگئی لاوروف افغانستان دے مستقبل توں متعلق ٹرائیکا پلس کانفرنس وچ رلت لئی چین دے مشرقی سہر ہوانگشن پہنچے سن۔ ایس فورم اتے چین‘ روس تے امریکہ دے نال پاکستان وی شامل اے۔ ایس کانفرنس وچ پاکستان دی نمائندگی ہن پچھلے (وزیر خارجہ شاہ محمود قریشی نے کیتی سی) ایس موقعے تے بیجنگ نے روس دے یوکرین اتے حملے دی مذمت کرن توں انکار کر کے تیزی نال کلیا ہوندے ہوئے روس نوں اک طرحاں دا سفارتی کور فراہم کیتا جد کہ چینی وزیر خارجہ وانگ پی دے نال ملاقات توں پہلاں روسی وزارت خارجہ ولوں جاری کیتی گئی اک ویڈیو وچ روسی وزیر خارجہ نے اک نویں عالمی نظام دا تصور پیش کردے ہوئے آکھیا کہ دنیا بین الاقوامی تعلقات دی تریخ وچ انتہائی سنگین مرحلے توں لنگھ رہی اے۔ سرگئی لاوروف نے اپنے پیغام وچ آکھیا کہ اسیں اپنے ہمدرداں تے تسیں (چین) دے نال رل کے اک ملٹی پولر‘ انصاف اتے مبنی جمہوری عالمی نظام وَل ودھاں گے۔
ایس دے علاوہ اک انٹرویو وچ وی روسی وزیر خارجہ نے عالمی نظام تے امریکہ نوں آڑے ہتھیں لیندے ہوئے خوب تنقید دا نشانہ بنایا۔ سرگئی لاوروف دا آکھنا سی کہ امریکہ دنیا نوں امریکی سیلون دے طور تے ویکھنا چاہندا اے مگر دنیا وچ بہت سارے ملک نیں جہڑے انکل سام توں آرڈر نہیں لینا چاہندے۔ مغربی میڈیا اتے تنقید کردے ہوئے اوہناں دا آکھنا سی کہ آزاد مغربی میڈیا ناں دی کوئی شے نہیں اے۔ اوہناں نے ہور آکھیا کہ انفارمیشن دی جنگ وچ روس اک معمولی کھیڈاری اے۔ روسی وزیر خارجہ دا مغربی نظام تے میڈیا اتے ایہہ کھلا عدم اعتماد تے اوہنوں اک چیلنج سی۔
ایس توں پہلاں 23مارچ نوں روس دے صدر ولادیمیر پوتن نے اعلان کیتا سی کہ غیر دوستانہ ملکاں دے نال ہن روسی کرنسی روبل وچ تجارت ہووے گی۔ روسی صدر نے اعلان کیتا کہ گیس دی ادائیگیاں روبل وچ نہ کرن والیاں دے سمجھوتے معطل کردتے جان گے۔ مگروں صدر پوتن نے روسی قدرتی گیس دی روبل وچ فروخت دے فیصلے اتے دستخط وی کردتے۔ اوہناں نے ہور آکھیا کہ روبل کرنسی وچ ادائیگیاں لئی روس دے اک پرائیویٹ بینک (گیزپروم بینک وچ گیس ادائیگیاں لئی خصوصی اکائونٹ کھلوانا ضروری اے۔ روس نے یکم اپریل توں ایس نظام دے نفاذ دا اعلان کیتا سی تے آکھیا سی کہ جے ایس دوران اکائونٹ نہ کھلوایا گیا تے ادائیگیاں روبل وچ نہ کیتی گئیاں تے روس گیس سمجھوتیاں نوں معطل کر دیوے گا۔ صدر پوتن دا موقف سی کہ روبل وچ ادائیگیاں ساڈی خودمختاری دی تقویت دا مفہوم رکھدیاں نیں۔ ایس طرح عالمی تجارت وچ ساڈی قومی کرنسی دے حصے وچ وادھا ہووے گا۔ اوہناں نے ہور آکھیا کہ روس دے خلاف اقتصادی جنگ سالاں پہلاں توں شروع ہو چکی اے۔
امریکہ نوں ہدف تنقید بناندے ہوئے اوہناں دا آکھنا سی کہ ا مریکہ دا اصل ہدف گلوبل عدم استحکام توں فیدہ چکنا اے۔ اوہ یورپ نوںمہنگی ایل این جی گیس دے استعمال ول مائل کرنا چاہندا اے۔ (امریکی مشوریاں اتے چل کے )یورپ صنعتی نقصان چکے گا تے لکھاں افراد بیرزوگار ہو جان گے۔ معیار زندگی ڈِگ جاوے گا۔ ایس توں پہلاں روسی صدارتی د فتر کریملن دے ترجمان دمتری پیسکوف نے آکھیا سی کہ امریکا کریملن میکنزم نوں سمجھ نہیں سکیا تے سانوں اندیشہ اے کہ ایہدے برے نتیجے نکل سکدے نیں۔ اوہناں دا آکھنا سی کہ اسیں ایس صورتحال اتے اندیشے محسوس کر رہے آں کیوں جے ایس نوعیت دی سراسر غلط فہمی ایسے غیر محتاط فیصلیاں دا کارن بن رہی اے جنہاں دے نتیجے نہایت منافی ہو سکدے نیں۔
اجے تک جرمنی تے اٹلی جئے بعض یورپی ملکاں نے ایہو اعلان کیتا اے کہ اوہ یورو تے ڈالر ای وچ ادائیگیاں جاری رکھاں گے تاہم ویکھنا ایہہ ہووے گا کہ ا نج ممکن کیویں ہووے گا کیوں جے سوئفٹ (Swift) نظام توں روس دی بے دخلی مگروں روس نوں پیسیاں دی ادائیگی کرنا یا روس کولوں پیسے منگوانا تقریباً ناممکن ہو چکیا اے تے امریکہ تے یورپ دے ایسے فیصلے نے روس نوں سخت فیصلے لینا اتے مجبور کیتا۔ ایس توں پہلاں نیٹو ملکاں ولوں روس دے یوکرین اتے حملے مگروں جنہاں پابندیاں دا اعلان کیتا گیا سی اوہناں وچ اک فیصلہ ایہہ وی سی کہ روس دے مرکزی بینک دے اثاثے منجمد کر دتے جان۔ امریکہ‘ برطانیہ‘ کینیڈا تے یورپی یونین دے اک مشترکہ بیان وچ اعلان کیتا سی کہ روس نوں بین الاقوامی مالیاتی نظام توں دور کر دتا جاوے۔ جے گل کریے سوئفٹ نظام دی تے ایہہ اک ایسی عالمی مالیاتی گزرگاہ اے جتھوںبآسانی سرحداں دے پار رقماں دی ادائیگی ہو سکدی اے۔ ایہہ سوسائٹی فار ورلڈ وائیڈ انٹر بینک فنانشل ٹیلی کمیونیکیشنز دا مخفف اے۔ امریکی تے یورپی بینکاں نے 1973 وچ ایس نظام دی بنیاد رکھی سی تے ایہداہیڈ کوارٹر بلجیم وچ اے۔
دنیا دے 200ملکاں دے 11ہزار بینک تے دوجے ادارے ایس نظام دے نال جڑے نیں۔ سوئفٹ کوئی عام روایتی بینک نہیں ایہہ اک ایسا پیغاماتی نظام اے جہڑاصارفین نوں رقماں دی منتقلی آن یا جان دی اطلاعواں فراہم کردا اے۔ ایس نظام توں روزانہ کھرباں ڈالر دنیا بھر وچ مختلف حکومتاں تے کمپنیاں نوں منتقل ہوندے نیں۔ اک رپورٹ دے مطابق ایس نظام دے ہر دن چار کروڑ پیغامات جاری ہوندے نیں جنہاں وچوں روس نوں جان والے پیغامات دی شرح اک فیصد اے۔ بلجیم دا بینک امریکہ دے فیڈرل ریزرو بینک تے دنیا بھر دے مرکزی بینکاں دے نال رل کے ایس پورے سسٹم دی نگرانی کردا اے۔
2012 وچ ایران نوں اوہدے جوہری پروگرام اتے پابندیاں دی وجہ نال ایس نظام توں وکھرا کیتا گیا سی جہدے توں اوہدی تیل دی فروخت ادھی رہ گئی سی تے بیرونی دنیا نال تجارت 30فیصد گھٹ ہو گئی سی جد کہ روس نوں 2014 وچ وی جدوں اوہنے یوکرین دے علاقے کریمیا نوں اپنے اندر ضم کر لیتا سی۔ سوئفٹ توں وکھرا کرن دی دھمکی دتی گئی سی جہدے تے اوہدا آکھنا سی کہ جے اوہنوں سوئفٹ نظام توں وکھرا کیتا گیاتے اوہ اوہنوں اپنے خلاف اعلان جنگ تصور کرے گا۔ البتہ ایس واری محض دھمکی نہیں دتی گئی بلکہ اوہدے اتے عمل وی کیتا گیا اے مگر لگدا اے کہ روس ایس واری ایس پابندی دا توڑ تیار کر چکیا سی۔ روس نے کجھ عرصہ پہلاں بیرونی دنیا نال لین دین دا اپنا نظام وضع کیتا سی جہنوں نیشنل پیمنٹ کارڈ سسٹم دا ناں دتا گیا اے البتہ بہت گھٹ ملک ایہنوں استعمال کردے نیں۔
ہن روس دے مرکزی بینک ولوں تیار کردہ مالیاتی پیغام رسانی دا اک نواں نظام ایس پی ایف ایس متعارف کرایا جا رہیا اے جہدے توں مقامی انٹربینک ٹریف دے بہائو نوں جاری رکھیا جاوے گا لیکن ایہہ سسٹم فی الحال محدود اے تے اک ای ویلے وچ بہت زیادہ ادائیگیاں تے پیسے دی پیچیدہ منتقلی نوں مناسب طریقے نال سنبھالن دے قابل نہیں۔
دوجے پاسے چینی صدر شی جنگ پنگ دے اک بیان نوں مغربی میڈیا وچ خوب اچھالیا جا رہیا اے جہدے وچ آکھیا گیا اے کہ صدر پوتن ولوں یوکرین اتے مسلط کردہ جنگ اوہناں دی خواہش دے مطابق نتیجے نہیں دے سکی۔ البتہ اجے تک باضابطہ طور تے چین نے روس دے یوکرین اتے حملے دی مذمت نہیں کیتی تے بیجنگ حکومت ایسے گل اتے زوردیندی اے کہ اوہ فریق بنن اتے مجبور نہیں ہونا چاہندی۔ ہن تک چین نے غیر جانبداری دا مظاہرہ کیتا اے۔ نہ تے روس دی حمایت کیتی گئی اے تے نہ ای اوہدے حملے دی مذمت۔ اوہدی بنیادی وجہ چین دی معاشی پالیسی اے کیوں جے چین لئی یورپی یونین ایہدی سب توں وڈی برآمدی منڈی اے تے ایہدے توں چین نوںاپنی اقتصادی ترقی جاری رکھن دی ضمانت ملدی اے۔
اقتصادی اعتبار نال چین کدی یورپی یونین تے امریکہ دے نال مخاصمت مول نہیں لینا چاہوے گا۔ حالیہ بحران وچ وی چینی صدر شی جنگ پنگ بھرواں سفارتی دائو پیچ آزماندے ہوئے دونویں پاسے دی گل کر رہے نیں۔ اوہ روس دے نال چین دے تعلقات برقرار رکھنا چاہندے نیں تے مغرب توں وی دوری نہیں ودھانا چاہندے۔ایس ویلے روس تے چین دی باہمی تجارت دا حجم فروغ پذیر اے۔ پچھلے سال ایہہ تقریباً 150 ارب امریکی ڈالر سن جہڑے 2020دے مقابلے وچ 36فیصد بوہتا رہیا جہڑا اک ریکارڈ اے۔ دونویں ملکاں دے صدراں ولوں ایس عزم دا اظہار وی کیتا گیا اے کہ 2024 تک باہمی تجارت نوں 250ارب ڈالر تک ودھایا جاوے گا۔ ایس ویلے دونوں ملک افغانستان سنے کئی اہم عالمی معاملیاں اتے یکساں موقف دے حال نیں جد کہ دونویں ای امریکی بالادستی نوں کدی کھلے تے کھی لکے چھپے انداز وچ چیلنج وی کردے رہندے نیں۔ روس تے چین امریکی ڈالر دے بجائے چینی کرنسی یوآن وچ تیل دی خریدوفروخت دے علاوہ اپنے دوجے متعلقہ مالیاتی اداریاں دے درمیان امریکی ڈالر دے استعمال دی حوصلہ شکنی کرن لئی اک نواں مالیاتی نظام قائم کرن لئی وی بڑی تیزی نال اک دوجے نال تعاون کر رہے نیں۔
ایس طرحاں روس دے اتحادی ملک بیلاروس نے ملکی سٹاک ایکسچینج دی تجارت چینی کرنسی یوآن وچ کرن دا اعلان کر کے ڈالر دی بالادستی نوں چیلنج کیتا اے۔ جے آئندہ کجھ مہینیاں وچ ایس حوالے نال کوئی وڈی خبر سامنے آندی اے تے کجھ اک وڈے ملک آپس دی تجارت لئی چینی کرنسی یوآن روسی کرنسی روبل یا کسی ہور متبادل نوں اختیار کر لیندے نیں تے یقینا ایہہ اقدام امریکی ڈالر دی موت دے برابر ہووے گا جہدے مگروں امریکی بالادستی تے امریکی ورلڈ آرڈر وی خطرے وچ پے جاوے گا۔
دوجے پاسے یوکرین حملے توں متعلق وی اک خوش آئند خبر سامنے آئی اے۔ بین الاقوامی تنظیم ریڈ کرس نے دعویٰ کیتا کہ یوکرین تے روس دونواں نے ماریوپول شہر توں انخلا دے منصوبے دی منظوری دے دتی اے۔ ریڈکراس دے مطابق دونویں ملکاں دے اعلیٰ حکام نے ماریوپول توں انخلا دے منصوبے نوں منظور کیتا جہدے مگروں تنظیم نے شہر توں فوری انخلا لئی کوششیاں تیز کردتیاں نیں جہدے تحت ماریوپول توں یوکرینی شہریاں نوں باہر کڈیا جاوے گا۔ ایدھر ترکی وچ جنگ بندی تے کسی متفقہ معاہدے دی کوششاں وی جاری نیں تاہم روس اتے یوکرین دے پہلے باقاعدہ حملے مگروں ہن کسی بریک تھرو دی توقع نہیں کیتی جا رہی۔
دوجے پاسے یوکرین دے صدر ولودمیرز یلنسکی نے اعلان کیتا اے کہ روس دے نال جنگ ختم کرن لئی جاری مذاکرات دے اک حصے دے طور تے یوکرین شاید نیوٹرل(غیر جانبدار) ملک بنن لئی تیار ہو جاوے۔ اگرچہ نیوٹرل دی واضح تعریف نہیں کیتی گئی مگر ایہدے توں ایہو مراد لیتا جا رہیا اے کہ یوکرین نیٹو توں علیحدگی اختیار کر لوے گا۔ ایہہ خبر یقینا روس دی فتح دے طور تے ای ویکھی جاوے گی کیوں جے روس دے یوکرین اتے حملے دا بنیادی مقصد نیٹو دے اثر نوں محدود کرنا سی جہدے وچ اوہ کامیابر ہیا۔ جے ایس جنگ دا نتیجہ روس دے حق وچ رہیا تے ایہہ صورتحال وی امریکہ تے اوہدے اتحادیاں لئی غم مرگ توں گھٹ نہیں ہووے گی۔