جھنگ دے پنجابی ادب دا تریخی پچھوکڑ

جہناں نے سی حرفی راہیں لوکاں تائیں سنیہہ اپڑایا اے۔ کھوجکاراں موجب حضرت باہو ہوراں ١٤٠ کتاباں لکھیاں پر ھن ٣٦ دے لگ بھگ موجود ھن۔ ایہناں دی کتاب ”ابیات باہو”پنجابی زبان وچ تے باقی ساریاں فارسی وچ لکھیا گئیاں نیں۔ ”ابیات باہو” پنجابی لکھت ایہناں دی جگت مشہور ہوئی۔
ایہناں دا ایہ بیت ویکھو:
ایہ تن میرا چشماں ہووے
مرشد ویکھ نہ رجاں ھو
لوں لوں دے مڈھ لکھ لکھ چشماں
ہک کھولاں ہک کجاں ھو
اتنے ڈٹھیاں صبر نہ آوے
ہور اگیرے بھجاں ھو، مرشد دا دیدار ہے باہو
لکھ کروڑاں حجاں ھو
مولوی عبدالکریم جھنگوی (1689ء وفات) ہوراں نیں فارسی تے پنجابی دوہاں زباناں وچ شاعری کیتی۔ ایہناں اپنی شاعری راہیں فقہی مسئلے بیان کیتے۔ 1675ء وچ ہک فقہی تے تبلیغی رسالہ ”نجات المومنین” لکھیا۔ ایس توں علاوہ اوہناں دیاں دو ہور کتاباں ”نجات الایمان” تے ”معیار الایمان” دے ناں ملدے ھن۔
”نجات المومنین” وچوں دتے گئے دو شعر ونکی لئی:
پچھے عقل بلوغ دے ایمان فرض پچھان
واجب ہون اطاعتاں سبھے بعد ایمان
منوں چارے یار بھی دل سچے تصدیق
اوہناں وچ بہشت تھاں جو ہوون ایہناں رفیق
صدیق لالی (1673ئ1766-ئ) ہوراں قصہ یوسف زلیخا تو وکھ ہور قصے وی لکھے۔ ایہناں دا پنجابی کلام ”کلیاتِ لالی” دے ناں توں پروفیسر ریاض احمد شاد ہوراں نے مرتب کیتا۔
ایہناں دے کلام دا نمونہ ویکھو:
گزر گئی سردار حیاتی رنگ کریندی جاوے
باجھ وصال جمال یاراں دے ضائع عمر وہاوے
رنگ سیاہ حیاتی والا چلیا کھا تفسیری
ہکے تے چھوہا یا صدیق ہکے چھپائی پیری
ستارھویں اٹھارویں صدی دے جھنگ دا انتظامی کھلارا منکیرہ توں شیخوپورہ تائیں کھلریا ہویا ہائی۔ اوس سمے دے سر کڈھویں پنجابی شاعر علی حیدر ملتانی (1690ء – 1765ئ) ہوراں دا پنڈ چونترہ وی جھنگ دی حدود وچ آندا ھا۔ ایس پاروں ایہناں دی گین وی جھنگ دے شاعراں وچ کیتی جاندی اے۔
علی حیدر ملتانی دی سی حرفی پیش اے:
الف:اٹھ سوانی تے گھت مدھانی، ویلڑا پچھلی رات دائی
اتوں ہوئی دھمی تے دہی نہ جمی، رڑکنا بھی کسے ذات دائی
جٹ ٹٹے تے ددھ نہ پھٹے، ویلا وقت برات دائی
جیویں ددھ تھیں مکھن وے حیدر تویں فرق نہ رب دی ذات دائی
میاں عمر حیات عمر (وفات 13محرم 1250ھ) ہوراں دا عہد چھیکڑی سیال خاندان دا حکمران احمد خان سیال دا دور اے۔ 1937ء وچ ایہناں دے خاندان دے ہک جی مولوی محمد صدیق ہوراں نے ایہناں دا کلام ”بیاض عمر” دے ناں چھپوایا جس دا دیباچہ جدید اردو نظم دے نامور شاعر مجید امجد ہوراں نے لکھیاں تے ھن دوجھی وار 2014ء ممتاز بلوچ ہوراں نے اسے ناں توں مرتب کیتا اے۔
(جاری اے)