پنجاب دی تریخ تے پنجابی یونین دا کردار

زاہد حسن

کسے وی خطے وچ حملہ آوراں’ قابضاں تے سامراجی قوتاں دے خلاف اوتھے دے عوام نوں شعور تے فکر نال ہمکنار کرن وچ اوتھے دے شاعراں’ ادیباں تے دانشوراں دا کردار ہمیشہ بے حد اہم رہیا اے۔ برصغیر پاک و ہند دی تریخ اتے نظر پائی جاوے تے ایتھے وی عوامی بیداری دی لہر نوں ودھاوا دین وچ ایتھے دے صاحبان فکرو نظر دا کردار بے حد اہم تے فعال نظر آندا اے۔ انگریز’ انڈیا وچ اک تاجر دی حیثیت نال آئے۔ اوہناں نے 1757 دے اریب قریب ایتھے اک تجارتی کمپنی دی اجازت منگی تے ایہو تجارتی کمپنی آہستہ آہستہ بنیاداں حاصل کردی گئی تے بالآخر اک سو سال مگروں اپنے مذموم مقصد حاصل کرن وچ کامیاب ہو گئی تے کم و بیش سارے ہندوستان اتے قبضہ حاصل کرن وچ سرخرو ہو گئی۔
پنجاب اوہ علاقہ سی جتھے اوہناں نوں سب توں ودھ مزاحمت دا سامنا کرنا پیا’نہ صرف ایہہ کہ قبضے توں پہلاں بلکہ قبضے مگروں وی اوہناں دے خلاف پنجاب وچ سخت مزاحمت نظر آندی اے۔ ایہو وجہ اے کہ اک پاسے جے 1919وچ ای جلیانوالہ باغ دا واقعہ ہویا تے مگروں بھگت سنگھ تے اوہدے ساتھیاں ولوں شدید احتجاج تے مزاحمت ہوئی تے دوجے پاسے گوجرانوالہ’ لہور تے امرتسر دی گلیاں تے بازاراں وچ عوام نے انگریزاں دے خلاف اپنے لہو نال تریخ رقم کیتی۔ایہدے وچ سب توں پہلاں 1857 دی جنگ آزادی دی لہر دے دوران راوی دے سورمے احمد خان کھرل تے اوہدے ساتھیاں دی انگریزاں نال خونریز لڑائی لوک شاعری وچ تے ایس عہد دے شاعراں’ ادیباں دے ایتھے نمایاں نظر آندی اے۔ تاہم اپنے لہو نال لکھی ایہہ تریخ محض تریخ دی کتاباں ای وچ دفن ہو کے رہ جاندی اے۔ جے ایہنوں ہر عہد دی نسل نال متعارف نہ کروایاجاوے۔ جے ویکھیا جاوے تے وساکھی دے تہوار تے میلے دی مناسبت نال جلیانوالہ باغ وچ اکٹھی ہون والی خلقت اتے کرنل ڈائر دے حکم اتے گورکھارجمنٹ ولوں جان والی انھی فائرنگ نال ہون والی شہادتاں تے ظلم و جبر دی داستان ساڈے اردو’ پنجابی مزاحمتی ادب دا اہم تے نمایاں حصہ اے لیکن اصل گل اوہو اے کہ جے تسیں ایس حوالے نال نوجوان نسل نوں کجھ نہیں دسدے تے ایہہ سارا کجھ بے مقصد ہو کے رہ جاوے گا۔ ایس سلسلے وچ پنجابی یونین دے صدر مدثر اقبال بٹ نہایت اہم’ عمدہ تے فعال کردار ادا کر رہے نیں تے آئے دن پنجاب ہائوس وچ پنجاب تے پنجابی نال جڑی تریخ نوں دہران وچ اہم کردار ادا کردے رہندے نیں۔ اجے حال ای وچ اوہناں نے سانحہ جلیانوالہ باغ تے وساکھی تہوار دی مناسبت نال دو تقریباں دا پربندھ کیتا۔ جلیانوالہ باغ دے حوالے نال منعقدہ تقریب نال رائے عزیز اللہ’ برجندر سنگھ دلگیر’ الیاس گھمن’ امجد علی شاکر’ افتخار ورائچ’ بابا نجمی’ ڈاکٹر کلیان سنگھ کلیان’ بلال مدثر بٹ’ عتیق انور راجہ تے دوجیاں نے خطاب کیتا۔ایس موقعے اتے ندیم رضا دی تیار کردہ ڈاکومینٹری وی وکھائی گئی جہڑی تریخی حوالیاں’ انٹرویوز تے بہترین تجزیے اتے مشتمل سی۔ موجودہ صورتحال وچ ایسی ڈاکومینٹریز دی اہمیت ایس لئی وی ودھ جاندی اے کہ جدوں انٹرنیٹ تے میڈیا دا دور ہووے تے لوک پڑھن توں ودھ چیزاں نوں ویکھن تے سنن وچ بوہتی دلچسپی رکھدے نیں تے ایہہ طریقہ بوہتامناسب رہندا اے۔
تقریب دے حوالے نال ہون والی گل بات توں پہلاں ایہہ ضروری پتہ ہوندا اے کہ ایس حوالے نال لکھے ہوئے علامہ محمد اقبال دے دو شعر پڑھ لئے جان جہناں وچ اوہناں نے نہایت دردمندانہ طور تے اظہار کیتا اے:
ہرزائر چمن سے یہ کہتی ہے خاک باغ
غافل نہ رہ جہاں میں کرداروں کی چال سے
سینچا گیا ہے خون شہیداں سے اس کا تخم
تو آنسوئوں کا بخل نہ کر اس نہال سے
پنجاب یونین ولوں ہون والی ایس تقریب وچ ایہہ مطالبہ وی دہرایا گیا کہ برطانیہ سرکاری سرپرستی وچ کیتے گئے ایس ظلم اتے معافی منگے۔
تقریب دے شروع وچ پنجابی یونین دے چیئرمین نے تقریب دے اغراض و مقاصد اتے چانن پایا۔ اوہناں نے پنجاب ہائوس دے مختلف منصوبیاں دے حوالے نال پروہنیاں نوں آگاہی وی فراہم کیتی۔ پنجابی میڈیا گروپ دے صدر ندیم رضا نے آکھیا کہ اج ایتھے موجود سارے لوک پنجابی زبان و ادب لئی جو کجھ وی کر رہے نیں ایہدا سہرا مدثر اقبال بٹ دے سر اے کہ اوہناں نے ساڈی رہنمائی کیتی تے ساڈا حوصلہ ودھایا جد کہ ایہدے نال ای ہر طرح دی معاونت وی کیتی۔ موضوع دے حوالے نال الیاس گھمن دا آکھنا سی کہ میں اج اوس زنانی دی عظمت نوں سلام پیش کرنا واں جہدی آکھی ہوئی گل پورے ہندوستانیاں دی زبان بن گئی:
بس کردے جرمن وے
پت مک گئے ہین ماواں دے
ہندوستانیاں دا انگریزاں کولوں اک ای مطالبہ سی کہ سانحہ جلیانوالہ باغ دی شفاف تحقیقات کروائی جان تے معافی منگی جاوے لیکن اج تک ایہدی تحقیقات نہیں ہوئیاں۔ ایس حوالے نال جہڑی کمیٹی تشکیل دتی گئی اوہنے وی اپنی سفارشاں وچ فقط ایہو لکھیا کہ فوج نوں گولی چلان توں پہلاں حالات دا جائزہ لے لینا چاہیدا سی تے معافی تے اج تک نہیں منگی گئی۔ ایس قربانی دے اصل ہدف دے حصول دا ویلا آ گیا اے۔ ساڈا حکومت وقت کولوں مطالبہ اے کہ پنجابی نوں ذریعہ تعلیم بنایا جاوے تے پنجاب دا اصل چہرہ سامنے لیایا جاوے جہڑا پاکستان نوں مضبوط بناوے گا۔ ہرجندر سنگھ دلگیر نے متعلقہ مضمون دے حوالے نال گل کردے ہوئے آکھیا کہ سانحہ جلیانوالہ باغ 13اپریل 1919 نوں ہویا تے 15 اپریل نوں گوجرانوالہ وچ وی عوام اتے بم برسائے گئے جہدے وج بارہ شہری مارے گئے۔ دوجی گل ایہہ سی کہ کرنل ڈائر وی انگریزاں توں متنفر سی کیوں جے ایہنوں ترقی نہیں ملی جہدے کارن اوہنے انگریزاں نوں بدنام کرن لئی جلیانوالہ باغ وچ گولی چلائی۔ اوہناںنے ہور آکھیا کہ انگریز نے انصاف نہیں بلکہ ظلم کیتا۔ ایس واقعہ دا بدلہ لے کے اُدھم سنگھ نے پنجابیاں دا سر فخر نال بلند کرد تا۔ رائے عزیزاللہ اپنے آپ وچ اک تریخ نیں’ اوہناں دے خاندان نے گورو گوبند سنگھ دی جان بچائی’ اسیںسکھ اوہناں دے احسان مند آں۔ حقیقت ایہہ ہے کہ سکھاں اتے مسلماناں نے نہیںبلکہ ریاست نے ظلم کیتا۔ مسلماناں نے تے سکھاں نوں پناہ دتی سی۔ تقریب دے اختتام اتے پروہنیاں دی پرتکلف افطاری نال تواضع کیتی گئی جد کہ پروہنیاں دی آمد اتے اوہناں دا دلوں شکریہ ادا کیتا گیا۔
ایس سلسلے دی دوجی تقریب وساکھی دے حوالے نال منعقد کیتی گئی جہدی صدارت کینیڈا توں آئے ہوئے ”قلم” دے منتظم جسبیر سنگھ بوپارائے نے کیتی۔ وساکھی تہوار دے حوالے نال کلیان سنگھ کلیان’ راقم (زاہد حسن)’ الیاس گھمن’ برجندر سنگھ دلگیر’ مدثر اقبال بٹ تے دوجیاں نے خطاب کیتا۔ دراصل سانحہ جلیانوالہ باغ دا ایس تہوار نال گہرا تعلق اے۔ تاہم چونکہ پنجاب صدیاں توں اناج دا گھر اے تے زرعی طور تے سرسبزوشاداب علاقہ اے تے وساکھ دے موسم وچ جدوں کسان گندم وڈ کے گھر لیاندا تے اوہدے لئی ایہہ نہایت خوشی دا مقام ہوندا سی۔ ایس لئی ایس تہوار دا خوشی تے خوشحالی نال گہراتعلق اے ایس لئی ایہہ منایا جاندا اے۔