خدا کے ذہن کا فن پارہ عظیم ہوں میں
ایہہ محض اتفاق اے کہ جدوں بانگ درا فائونڈیشن نے مینوں احمد ندیم قاسمی دی شخصیت تے فن دے حوالے نال اک تقریب وچ گل بات دی دعوت دتی تے اوس توں دو تن دن پہلاں مینوں ”ماہ نو” دا احمد ندیم قاسمی نمبر صائمہ بٹ دی مہربانی کارن دستیاب ہو گیا سی۔ ”ماہ نو” نے 1948 وچ اپنی اشاعت دے سفر دا آغاز کیتا سی۔ ایس جریدے دی مجلس ادارت نال پاکستان دے نامور ادیب تے شاعر منسلک رہے۔ ہن شیبہ عباس’ صائمہ بٹ تے مریم شاہین دی ادارت وچ ”ماہ نو” شائع ہو رہیا اے تے حال ای وچ احمد ندیم قاسمی دی بے مثال ادبی شخصیات دے حوالے نال اک خصوصی نمبر دی اشاعت مگروں ”ماہ نو” دا اک انتخاب نمبر وی شائع کیتا گیا اے جہڑا 1987 توں لے کے 2015 تک 28سالاں دی منتخب تحریراں اتے مشتمل اے۔
فی الحال میں ذکر کر رہیا واں احمد ندیم قاسمی دی فکری تے تخلیقی شخصیت دے حوالے نال سیالکوٹ وچ منعقد ہون والی اک تقریب دا۔ میری ایس تقریب وچ گزارشاں ایہہ سن کہ احمد ندیم قاسمی زندگی آموز ادب دے علمبردار سن۔ اوہناں دے فن وچ بے ساختہ پن اپنے اوج اتے سی۔ جے کسے شخصیت دا فن بے ساختگی دے جوہر توں محروم ہووے تے میرے نزدیک اوہدے وچ تخلیقی حسن پیدا ای نہیں ہو سکدا۔ احمد ندیم قاسمی دے فن دی دوجی خوبی ایہہ سی کہ اوہ سماجی بصیرت تے اجتماعی احساس نال جڑیا ہویا سی۔ قاسمی صاحب دا ادب جذبے دے اظہار دا دوجا نام سی۔ اوہناں دی شاعری وچ فکر تے احساس دا اک خوبصورت امتزاج سی۔احمد ندیم قاسمی آکھدے نیں کہ وڈی شاعری لئی فکر تے احساس دی یکجائی ضروری اے۔ قاسمی صاحب دے فن وچ علم وی سی۔ فکر وی سی تے احساس دی گہرائی وی۔ تے اوہناں دی شاعری وچ حسن تے توازن دی اعلیٰ اقدار دے نال زندگی بسر کرن دا اک پیغام وی اے۔ احمد ندیم قاسمی دی سوچ وچ عالمگیریت سی لیکن اوہناں نوں اپنے پاکستانی ہون اتے بے پناہ فخر سی۔ اوہ آکھدے سن کہ میں دنیا بھر وچ امن و آشتی دے قیام دا علمبردار آں لیکن جے مسئلہ میرے وطن پاکستان دے ناموس تے تحفظ دا ہووے تے فیر میں اوہدے لئی لڑ وی سکنا واں تے اوہدی آن اتے مر وی سکنا واں۔ اوہ فرماندے سن کہ مینوں ایس گل دی پرواہ نہیں کہ کوئی میرے اتے تنگ نظری دا الزام عائد کردیوے۔ میں اوس ماں نوں’ اپنے وطن نوں کیویں بھل سکنا واں’ جہنے مینوں جنم دتا’ جہدی ہواواں نے میری پرورش کیتی تے جہدے قدماں وچ میری جنت اے۔
احمد ندیم قاسمی آکھیا کردے سن کہ حکومتاں تے آندی جاندی رہندیاں نیں۔ ریاست تے مملکت دے امور نوں چلان والے بدلدے رہندے نیں۔ عوام نوں وی ایہہ حق حاصل اے کہ اوہ حکمراناں نوں اوہناں دی غلطیاں اتے ٹوک سکدے نیں’ اوہناں دا محاسبہ کر سکدے نیں لیکن مملکت تے ریاست اک مستقل حقیقت اے۔ وطن دی سلامتی تے استحکام ساڈے ایمان دا مسئلہ اے تے ایمان نوں تبدیل نہیں کیتا جاندا۔ احمد ندیم قاسمی دے نزدیک پاکستان اک نظریاتی مملکت سی تے ہے۔ اوہناں دا ارشاد سی کہ پاکستان اسلام دے نام اتے حاصل کیتا گیا سی۔ ایہہ اک تریخ ساز شاعر تے مفکر دا سفنا اے جہڑا اک تریخ ساز قائد تے اک تریخ ساز تحریک پاروں قائم ہویا۔
میں ”ماہ نو” دے احمد ندیم قاسمی نمبر ای وچ قاسمی صاحب دی اک تقریر پڑھی اے ۔ جہدے وچ اوہ فرماندے نیں کہ ایس حقیقت نوں جھٹلایا نہیں جا سکدا کہ پہلے نظریہ ٔ پاکستان توں رہنمائی تے توانائی حاصل کیتی تے فیر پاکستان دا قیام عمل وچ آیا۔ احمد ندیم قاسمی نوں خود وی تحریک پاکستان وچ عملی طور تے حصہ لین دا اعزاز حاصل سی۔ اوہناں نے فرمایا کہ جیویں ہر صورت تے ہر حال وچ سانوں مملکت پاکستان دا وفادار رہنا چاہیدا اے اوسے طرح نظریۂ پاکستان نال ساڈی وفاداری غیر مشروط تے مستحکم رہنی چاہیدی اے۔ احمد ندیم قاسمی نے آکھیا کہ نظریۂ پاکستان اوہو اے جہڑا اسیں قائداعظم تے علامہ اقبال کولوں سکھیا سی۔ قائداعظم تے علامہ اقبالعظیم مسلمان سن۔ اوہناں دا قرآن پاک دے فرمان تے حضور نبی پاکۖ دے ارشادات اتے پختہ تے غیر متزلزل ایمان سی۔ ایہو نظریۂ پاکستان اے۔ احمد ندیم قاسمی نے دو ٹوک لفظاں وچ آکھیا کہ مملکت پاکستان تے نظریہ پاکستان نوں ساڈی ساریاں دی مشترکہ وفاداری نے جنم دتا تے اوہنوں قائم رکھن دے وی اسیں مشترکہ طور تے ذمہ دار آں۔ اوہناں نے ہور فرمایا کہ پاکستان دے شاعر’ ادیب تے مصور پاکستان دی تہذیبی تے روحانی اقدار دے محافظ نیں۔ ادیب تے مملکت دے رشتے دی وضاحت کردے ہوئے احمد ندیم قاسمی نے آکھیا کہ ساڈا نقطۂ نظریہ اے کہ قومی تے مملکتی مفادات نوں ہر صورت تے ہر حال وچ ذاتی مفادات اتے فوقیت دتی جاوے تے اوہدی عملی صورت ایہہ ہونی چاہیدی اے کہ ملک وچ استحصال دی وڈی توں وڈی تے چھوٹی توں چھوٹی ہر شکل نوں اک قلم ختم کردتا جاوے۔ایتھے دا ہر فرد خود نوں خوشحال تے خود کفیل محسوس کرے۔ جے ایسا ہو جاوے تے فیر علاقائی تے صوبائی تعصبات دی گنجائش ختم ہو جاوے گی تے مملکت دے روشن مستقبل اتے سب دا اعتقاد مضبوط ہو جاوے گا۔ احمد ندیم قاسمی فرماندے سن کہ ساڈے حکمراناں نوںمملکت تے حکمران دے فرق نوں چنگی طرح سمجھ لینا چاہیدا اے تے ایہہ وی جان لینا چاہیدا اے کہ ساڈی اہل قلم دی وفاداری غیر مشروط طور تے صرف تے صرف اپنی مملکت دے نال اے۔ اسیں حریت فکر تے آزادیٔ اظہار دے اپنے حق توں کسے حکمران لئی دستبردار نہیں ہوسکدے۔ ادیب جے سوچنا تے اظہار کرنا چھڈ دیوے تے فیر معاشرہ ‘ جمود تے
انحطاط دا شکار ہو جاندا اے جہڑا ہرگز مملکت دے مفاد وچ نہیں اے۔ احمد ندیم قاسمی دا زندگی بھر ایہہ نقطۂ نظر رہیا کہ اسیں ادیب تے شاعر اپنے فن دا اجر کسے کولوں نہیں منگدے۔ اسیں صرف اظہار رائے دی آزادی دا حق منگنے آں تے اوہ وی انساناں دی بھلائی لئی تے اپنی مملکت دے استحکام و ترقی لئی۔ پاکستان فکرو اظہار دے ہتھیاراں توں مسلح ہو کے تے ووٹ دی طاقت دے ذریعے حاصل کیتا گیا سی تے حق بات دے اظہار توں ملک مضبوط ہوندے نیں مگر ہر دور دے حکمران اظہار رائے دی آزادی توں خوفزدہ رہندے نیں۔ احمد ندیم قاسمی نے اپنی اک تحریر وچ حکومت لئی ریل گڈی کھچن والے انجن دے لفظ استعمال کیتے سن۔ انجن وچ جے خرابی آ جاوے تے ایہہ خرابی دور کرنا ممکن نہیں ہووے تے فیر انجن تبدیل کردینا ضروری ہو جاندا اے کیوں جے ریل گڈی دا سفر جاری رہنا ضروری اے۔ ادیب تے شاعر ہر حال وچ اپنے ملک نوں سربلند تے باوقار ویکھنا چاہندے نیں۔ جے حکمراناں دی وی ایہو سوچ تے عمل ہووے تے فیر اوہناں نوں اہل قلم توں خوفزدہ نہیں ہونا چاہیدا ۔ تقریب دے اختتام تے احمد ندیم قاسمی دے منتخب شعراں دی مینوں فرمائش کیتی گئی۔
تسیں وی قاسمی صاحب دا کمالِ فن ویکھو۔
کچھ نہیں مانگتا شاہوں سے یہ شیدا تیراۖ
اس کی دولت ہے فقط نقشِ کفِ پا تیراۖ
پورے قد سے میںَ کھڑا ہوں تو یہ تیراۖ ہے کرم
مجھ کو جھکنے نہیں دیتا ہے سہارا تیراۖ
قطرہ مانگے جو کوئی ، تو اسے دریا دے دے
مجھ کو کچھ اور نہ دے ، اپنی تمنا دے دے
خدا کرے کہ مری ارض پاک پر اُترے
وہ فضلِ گل جسے اندیشہ زوال نہ ہو
خدا کرے کہ مرے اک بھی ہم وطن کیلئے
حیات جرم نہ ہو، زندگی وبال نہ ہو
اگر گِروں تو کچھ اس طرح سر بلند گِروں
کہ مارکر، مرا دشمن مجھے سلامی دے
وہ اعتماد ہے مجھ کو سر شتِ انساں پر
کسی بھی شہر میںجاؤں ،غریب شہر نہیں
یہ فقط میرا تخلص ہی نہیں ہے کہ ندیم
میرا کردار کا کردار ہے اور نام کا نام
دشمن بھی جو چاہے تو مری چھاؤں میں بیٹھے
میَں ایک گھنا پیڑ سرِ راہ گزر ہُوں
کچھ نہیں مانگتے ہم لوگ بجز اذنِ کلام
ہم تو انسان کا بے ساختہ پن مانگتے ہیں
عمر بھر سنگ زنی کرتے رہے اہلِ وطن
یہ الگ بات کہ دفنا ئیں گے اعزاز کے ساتھ
میَں کشتی میں اکیلا تو نہیں ہوں
مرے ہمراہ دریا جار ہاہے
مجھ کو نفرت سے نہیں پیار سے مطلوب کرو
مَیں تو شامل ہُوں محبت کے گنہگار وں میں
زندگی شمع کی مانند جلاتا ہوں ندیم
بجھ تو جاؤں گا مگر صبح تو کر جاؤں گا
