دو سال پنج مہینے پندراں دن

مہر صغیر قمر

کسے ہور زمانے دا ذکر سی۔ مینوں اوہ ایویں ای یاد آیا خلافت دا بھار موڈھیاں تے پیا تے کنب گئے۔ 718 وچ وابق دے مقام تے جتھے فوج دی اجتماع گاہ سی۔ سلیمان بن عبدالملک بیمار پیا۔ زندگی دی کوئی امید ختم ہو گئی۔ اپنے وزیر راجابن حیوہ نوں سدیا تے پچھیا کہنوں جانشین بناواں؟ رجا نے اپنی دانش دے مطابق دو ناں پیش کیتے۔ عمربن عبدالعزیز تے یزید بن عبدالملک۔ سلیمان بن عبدالملک نے وصیت لکھی تے مہربند کرکے اپنے پولیس افسر کعب بن جابر دے حوالے کر دتی۔ رجا نوں ڈر سی کہ بنوامیہ آسانی نال عمربن عبدالعزیز دی خلافت قبول نہیں کرن گے۔ کجھ دیر لئی سلیمان دی موت نوں چھپائی رکھیا تے وابق دی جامع مسجد وچ بنوامیہ نوں اکٹھا کر کے دوبارہ بیعت لے لئی۔ ایہدے بعد وصیت نامہ کھول کے پڑھیا گیا۔ جدوں اعلان خلافت ہو رہیا سی تے اوس ویلے اناللہ دیاں دو آوازاں بیک وقت سنیاں گئیاں۔ اک ہشام دے منہ چوں جہنوں حکومت کھو جان دا غم سی’ دوجے عمر بن عبدالعزیز جہناں نوں حکومت مل جان دا دکھ سی۔ ہشام نے فوراً بیعت توں انکار کر دتا پر رجابن حیوہ نے اوہنوں جھڑک دتا تے کہیا اٹھو بیعت کرو نہیں تے تہاڈا سر لاہ دیواں گا۔ ایہہ کہہ کے اوہنے عمر بن عبدالعزیز نوں پھڑ کے منبر تے کھڑا کر دتا۔ اوہناں تے کنبنی طاری سی۔ سلیمان بن عبدالملک دی وفات دا اوتھے اعلان ہویا تے سارے جنازے لئی چل پئے۔ تدفین دے بعد مسجد وچ آئے’ منبر تے چڑھے تے لوکاں نوں مخاطب ہوئے:
لوگو! میری خواہش تے عام مسلماناں دی رائے لئے بناں مینوں خلافت دی ذمہ داری دے دتی گئی اے۔ ایس لئی میری بیعت دا جو طوق تہاڈی دھون وچ اے میں اوہنوں آپ لاہ دینا واں تسیں جہنوں چاہو اپنا خلیفہ کسے ہور نوں بنا لوو ایہ سن کے ساریاں نے بلند آواز نال کہیا اسیں تہانوں اپنے لئی پسند کیتا تے تہاڈے توں راضی آں۔ ایہدے بعد آپ نے فرمایا اے لوگو! جنہے خدا دی اطاعت کیتی’ اوہدی اطاعت انسان تے واجب اے جہنوں اللہ دی نافرمانی کیتی اوہدی نافرمانی لوکاں تے ضروری نہیں۔ میں جے اللہ دی اطاعت کراں تے میری اطاعت کرنا تے جے میں اللہ دی نافرمانی کراں تے میری گل بالکل وی قبول نہ کرنا۔ ایہدے بعد اک واری فیر فرمایا لوگو! تہاڈے تے کوئی پابندی نہیں’ میرے توں بہتر دا انتخاب کرو لوکاں نے انکار کر دتا۔ اک واری فیر آپ دی تائید لئی ہتھ کھڑے کر دتے تے آپ دے احترام وچ کھڑے ہو گئے۔
عمر نے لوکاں نوں مخاطب کردے ہوئے فرمایا: اے لوگو! جے تسیں میرے احترام وچ کھڑے ہو گئے تے میں وی کھڑا ہو جاواں گا۔ جے تسیں بیٹھو گے تے میں بیٹھاں گا۔ لوک خدا دے حضور کھڑے ہوندے نیں۔ اللہ تعالیٰ نے کجھ گلاں انساناں تے فرض کیتیاں تے کجھ مسنون نیں۔ جہناں نے ایہناں دی پابندی کیتی اوہ کامیاب ہوئے تے جہنے ایہدا لحاظ نہ رکھیا اوہ تباہ ہویا فیر فرمایا تہاڈے وچوں جو کوئی میرے کول آئے اوہ ایہناں گلاں دا خیال رکھے میرے تک اجہی حاجت لیائے جہدا مینوں پتہ نہ ہووے۔ مینوں اجہے عدل و انصاف ول توجہ دلائے جو میرے توں نہ ہو سکیا ہووے۔ سچائی وچ میرا ساتھ دیوے۔ مسلماناں دی امانت دا نگہبان تے محافظ ہووے۔ میرے کول کسے دی غیبت نہ کرے’ مدینہ دے گورنر بنے تے اجے تک شاہانہ وقار تے اطوار نال برقرار سی۔ جدوں مدینہ آئے تے آپ دا ذاتی سامان 30 ہٹھاں تے لد کے آیا۔ ایہہ 99ہجری دا زمانہ سی۔ جدوں خلافت آپ نوں ملی اودوں طلوع اسلام نوں اک سو ورھے ہو چکے سن۔
خلافت راشدہ دے بنوامیہ دے دور وچ اخلاق’ معاشرت’ معاملات عقائد وچ رخنہ پین لگ پیا۔ ایس حالت وچ جدوں ایہ وڈا بھار آپ دے موڈھیاں تے پیا تے شاہزادگی کھو گئی۔ اوہ کہندے سن خلافت دی موت اسلام دی موت اے تے خلافت دی زندگی اسلام دی زندگی اے۔ خلافت دے بعد تقریر کر کے اترے تے شاہی سواریاں چھڈ کے گھوڑے تے خچر قطار وچ کھڑے ویکھ کے فرمایا لے جائو ایہناں نوں تے خزانے دا حصہ بنادیو میرے لئی میرا خچر کافی اے۔ پولیس دا کمانڈر نیزہ چک کے اگے اگے چل پیا اوہنوں روکیا تے فرمایا میں وی سارے مسلماناں ورگا اک مسلمان آں۔ لوگ حیرت نال ویکھ رہے سن کہ مدینہ دا سابق گورنر جہدے لباس تے خشبوئواں دا چرچا سی خلیفہ بن دے ای خچر تے بیٹھا رو رہیا اے۔ آپ دے استقبال لئی شاہی خیمہ لایا گیا’ فرش وچھایا گیا سی اوہنوں چکوا کے خزانے وچ گھل دتا۔ اک چٹائی تے بہہ گئے۔ روئی جا رہے سی تے کہندے جا رہے سی اج دنیا وچ کوئی اجہی مسلمان نہیں جہدا میرے تے حق نہ ہووے ایہ حق مینوں اوہدی شکایت توں پہلاں بھرنا اے گھر اپڑے کجھ دیر لئی سستانا چاہندے سن اوہناں دے بیٹے عبدالملک کول آئے تے عرض کیتا اباجان! اوہ مال جو اسیں (بنوامیہ) دے لوکاں توں کھوہیا اے اوہدی واپسی توں پہلاں تسیں سونا چاہندے او؟ کہیا میں ایہ کم کرنا اے پر ظہر دی نماز دے بعد۔ بیٹے نے پچھیا ایس گل دا کیہ یقین اے کہ تسیں ظہر تک زندہ رہو گے؟ بے تاب ہو کے اٹھے تے گھر چوں نکل کے اعلان کیتا جہدا جہدا مال کھوہیا گیا اے آ کے لے جاوے۔
مسجد وچ جا بیٹھے تے اپنے غلام مزاحم نوں کہیا کاغذات لیائو تے دسو میری جائیداد وچ اجیہا کہڑا کہڑا مال اے؟ مزاحم جائیداد دے کاغذات پڑھدا جاندا تے آپ قینچی نال کٹ کٹ کے ڈھیر لاندے رہے۔ آخر وچ اک قیمتی نگینہ بچ گیا’ ایہ ولید نے اوہناں نوں تحفے وچ دتا سی’ حکم دتا ایہنوں وی بیت المال وچ گھل دیو’ مزاحم ایہ سن کے رو پیا’ بولیا اولاد لئی رہن دیو’ اوہناں دے کھانے پین دا کیہ بنے گا فرمایا اوہناں نوں اللہ دے حوالے کرنا واں ایہدے بعد بنوامیہ دے وڈیریاں نال مخاطب ہوئے لٹیا ہویا مال واپس دیو’ نہیں تے لڑن لئی تیار ہو جائو۔ حضرت عمر بن عبدالعزیز نے لوکاں نوں ایناں مالا مال کر دتا کہ کوئی بندہ حاجت مند باقی نہ رہیا۔ دو ورھے پنج مہینے پندراں دن دی حکومت وچ خلق خدا نے انج محسوس کیتا کہ جیویں زندگی اپنی رعنائیاں دے نال زمین تے اتر آئی ہووے۔ ذکر کسے ہور لمحے دا سی کہ وہ یاد آئے اور بے انتہایاد آئے۔