سگریٹ نوشی…ساڈے اندر وگدا زہر

آئو! دیر نہ کرو‘ اج بلکہ اج توں سگریٹ نوشی نوں مستقل ترک کرن دا پختہ عزم کریئے تے اک لمی تے خوشگوار زندگی دی سمت دا تعین کریئے

تحریر : ڈاکٹر آصف چنڑ

تمباکو نوشی ایس ویلے اک عالمی مسئلہ بنیا ہویا اے۔ ایہدے توں ترقی یافتہ ملکاں دے نال نال ترقی پذیر ملک وی متاثر ہو رہے نیں۔ تحقیق دے مطابق اک سگریٹ وچ تقریباً7ہزار کیمیکلز ہوندے نیں جہناں وچ 250ایسے نیں جہڑے کہ انتہائی مضر صحت نیں جہناں وچ کاربن مونوآکسائیڈ‘ ایمونیا تے ہائیڈروجن سائنائیڈ شامل نیں۔ ایہناں مضر صحت کیمیکلز وچوں 59 ایسے نیں جہنوں جدید دنیا نے ثابت کیتا اے کہ ایہہ کیمیکلز کینسر دا کارن نیں۔ مثال دے طور تے آرسینک‘ بینزین‘ کیڈمیم تے ملٹی ہائیڈرونائل کلورائیڈ وغیرہ۔ عالمی اعدادوشمار دے مطابق پوری دنیا وچ ویلے توں پہلاں موت دی بڑی وجہ تمباکو نوشی اے۔ ایہہ گل وی بڑی اہمیت دی حامل اے کہ سگریٹ نوشی کرن والے افراد وچ شرح اموات سگریٹ نہ پین والیاں دے مقابلے وچ تن گنا بوہتی پائی گئی اے۔
تمباکو تے سگریٹ نوشی دی تریخ بہت پرانی اے تے ایہدا ذکر 3ہزار توں 5ہزار سال پہلاں مسیح دی تریخ وچ ملدا اے۔ 1612 وچ جان رولے اوہ پہلا بندا سی جہنے تمباکو نوں بطور فصل کاشت کیتا‘ اوس ویلے تمباکو نوں گولڈن ویٹ دا نام دتا گیا۔تحقیق دے مطابق تمباکو نوشی جسم دے سارے اعضا تے نظام نوںمتاثر کردی اے۔ ایس ویلے سگریٹ نوشی پھیپھڑیاں‘ خوراک دی نالی‘ منہ تے گلا‘ گردے‘ مثانہ ‘ جگر‘ لبلبہ‘ معدہ تے وڈی آنت دے نال نال خون دے کینسر دی وڈی وجہ اے۔ ایہہ بری عادت بلڈ پریشر‘ دل دے امراض‘ فالج‘ خون دی نالیاں دے پھٹنے‘ سانس دی بیماریاں‘ شوگر‘ ہڈیاں دا کمزور ہونا‘ جوڑاں دے درد دا مرض تے اکھ وچ موتیا اترنا جیسے امراض دا کارن بن رہی اے۔ ایہدے علاوہ سگریٹ نوشی جسم دے مدافعتی نظام نوں کمزور کردی اے۔ سگریٹ نوشی زنانیاں وچ جتھے صحت نوں متاثر کردی اے اوتھے ای حمل نہ ٹھہرنا تے بچے دا ضائع ہونا وغیرہ جئی بڑی پیچیدگیاں دا کارن وی بندی اے۔
ایس دے علاوہ بچیاں دا وقت توں پہلاں پیدا ہونا‘ گھٹ وزن دا ہونا‘ پیدائشی نقص مثلاً ہونٹ تے تالو کٹے ہونا تمباکو نوشی دی وڈی وجوہات وچ شامل نیں۔
ایہہ حقیقت اے کہ سگریٹ نوشی کرن والے بندے اپنے لئی تے پیچیدگیاں پیدا کردے ای نیں اوہ آسے پاسے پائے جان والے بندیاں لئی وی خطرے دی علامت ہوندے نیں۔ اوہ بندے جہڑے سگریٹ دے دھوئیں والے ماحول وچ رہندے نیں یا کم کردے نیں‘ سگریٹ دا دھواں اوہناں نوں وی متاثر کردا اے ایس لئی اوہناں نوں پیسو سمو کر (Passive smoker) یا سیکنڈہینڈ (Second hand smoker) آکھیا جاندا اے تے ایہہ بندے وی سارے مندرجہ بالا بیماریاں دا شکار ہو سکدے نیں البتہ اوہناں دا تناسب گھٹ ہوندا اے۔
تمباکو نوشی اک نشہ اے تے نیکوٹین اوہ عنصر اے جہڑا سگریٹ بنان والی کمپنیاں دانستہ طور تے زیادہ مقدار وچ پاندیاں نیں تاں جے اوہناں دی پروڈکٹ توں ودھ معاشی فیدہ حاصل ہووے۔ نیکوٹین منہ دی اندرونی جھلیاں تے پھیپھڑیاں دے ذریعے خون وچ جذب ہو جاندی اے تے سیکنڈاں وچ دماغ تک جا پہنچدی اے۔ بہت گھٹ لوکاں نوں علم ہووے گا کہ دراصل نیکوٹین اک کیڑے مار دوائی اے۔ ایہہ انسانی دماغ نوں عارضی طور تے متحرک کردی اے تے اوہدے مسلسل استعمال نال ذہنی دبائو وچ وادھا ہوندا اے۔ا یس دے علاوہ ہر قسم دا تمباکو صحت لئی مضر اے تے تمباکو دی کوئی وی پراڈکٹ صحت لئی ٹھیک نہیں اے مثلاً پائپ‘ حقہ‘ بیڑی وغیرہ ایہ ساری صحت لئی مضر نیں۔ ایسے طرح تمباکو نوں کھانا‘ چبانا تے سُنگھنا وی اینا ای نقصان دہ اے۔
جدوں کوئی سگریٹ پین والا سگریٹ چھڈنا چاہندا اے تے نیکوٹین دے نشے دی وجہ نال سگریٹ نوشی ترک نہیں کر سکدا۔ سگریٹ چھڈنا اگرچہ اک اوکھا کم اے لیکن ناممکن نہیں۔ جدوں کوئی سگریٹ دی عادت نوں چھڈدا اے تے ایہدے وچ کجھ علامات پیدا ہوندیاں نیں جہناں وچ تھکاوٹ‘ بے چینی‘ مایوسی‘ قبض تے سگریٹ دی شدید خواہش دا پیدا ہونا شامل اے تے ایسے افراد جہڑے کافی عرصہ توں سگریٹ نوشی کر رہے ہون یا دن وچ بوہتا سگریٹ پیندے ہون اوہناں وچ ایہہ علامتاں زیادہ شدت دے نال نمودار ہوندیاں نیں۔
سگریٹ نوشی چاہے پرانی یا نویں عادت ہووے اوہنوں چھڈن توں فوری چنگے نتائج ملنا شروع ہو جاندے نیں۔ مثال دے طور تے بلڈ پریشر تے دل دی رفتار جہڑی سگریٹ نوشی دی وجہ نال ودھ چکے ہوندے نیں فوراً نارمل سطح اتے آ جاندے نیں۔ کجھ ای گھنٹیاں دے اندر کاربن مونو آکسائیڈ دا لیول گھٹ ہونا شروع ہو جاندا اے۔ کاربن مونو آکسائیڈ جسم وچ آکسیجن لے کے جان دی صلاحیت نوں گھٹ کردی اے۔ کجھ ای ہفتیاں وچ جسم وچ لہو دی گردش نارمل ہو جاندی اے‘ بلغم وچ کمی آ جاندی اے۔ کھنگ تے ساہ لین دے دوران آوازاں نکلنا گھٹ ہو جاندیاں نیں۔ کئی مہینیاں مگروں پھیپھڑیاں دی کارکردگی وچ نمایاں بہتری آندی اے تے آن والے سالاں وچ دل دے مرضاں تے دوجی بیماریاں مثلاً کینسر تے فالج دے خدشے گھٹ ہو جاندے نیں۔
اک جدید تحقیق دے مطابق ایسے سگریٹ نوش افراد جہناں وچ کینسر دی تشخیص ہو چکی ہوندی اے جے اوہ سگریٹ نوشی چھڈ دیندے نیں تے اوہناں دی شرح اموات وچ 30فیصد توں 40فیصد تک کمی آ سکدی اے۔ ایسے طرح سگریٹ نوشی توں متاثرہ کینسر دے اوہ مریض جہڑے سرجری یا کیموتھراپی دے عمل توں گزر رہے ہوندے نیں سگریٹ نوشی ترک کرن نال اوہناں دی صحت وچ نمایاں حد تک بہتری ہو سکدی اے کیوں جے ایس طرح دفاعی نظام نوں تقویت ملدی اے۔ ایناں سارے مثبت نتائج دا تفصیلاً جائزہ اگے جا کے لواں گے۔
سگریٹ نوشی دے صحت اتے اثرات: جیویں کہ پہلے بیان کیتا گیا اے کہ سگریٹ نوشی جسم دے تقریباً ہر عضو نوں نقصان پہنچاندی اے۔ بہت ساری بیماریاں دا کارن بندی اے تے عام طور تے تمباکو نوشی کرن والیاں دی صحت نوں شدید متاثر کردی اے۔ ایس ویلے سگریٹ نوشی امریکہ وچ قابل روک تھام اموات دی سب توں وڈی وجہ اے۔ چیتا رہوے کہ سگریٹ نوشی دی وجہ نال امریکہ وچ ہر سال 4لکھ 80ہزار توں ودھ موتاںہوندیاں نیں جہڑی تقریباً ہر پنج موتاں وچوں اک موت اے۔
تمباکو نوشی ہر سال درج ذیل عوامل تے وجوہات دے مقابلے وچ بوہتی موتاں دا کارن بندی اے جیویں ایڈز(ایچ آئی وی)‘ شراب تے منشیات دا استعمال‘ موٹرگڈیاں دے حادثات تے آتشیں اسلحہ نال ہون والی موتاں وغیرہ۔
ایتھے ایہہ گل بیان کرنا دلچسپی دا کارن ہووے گا کہ امریکہ دی ہن تک لڑی جان والی ساری جنگاں دے مقابلے وچ سگریٹ نوشی نال جاں بحق ہون والیاں دی تعداد تقریباً دس گنا بوہتا اے بلکہ ایہہ امریکی شہری ویلے توں پہلاں
اپنی قیمتی زندگیاں توں ہتھ دھو بیٹھے۔ تمباکو نوشی پھیپھڑیاں دے کینسر نال ہون والی ساری موتاںوچوں تقریباً 90 فیصد (ہر10وچوں 9دا کارن بندی اے) چھاتی دے کینسر دے مقابلے وچ ہر سال پھیپھڑیاں دے کینسر توں ودھ زنانیاں ہلاک ہوندیاں نیں۔ تمباکو نوشی پھیپھڑیاں دی دائمی بیماری (سی او پی ڈی) نال ہون والی ساری موتاں وچوں تقریباً 80فیصد(ہر 10وچوں 8دا کارن بندی اے۔ ایہہ مرداں تے زنانیاں وچ دوجی ساری وجوہات دے مقابلے وچ موت دا خطرہ ودھا دیندی اے جیویںامریکہ وچ پچھلے 50ورھیاں دے دوران سگریٹ نوشی نال مرن دا خطرہ ودھ گیا اے۔
تحقیق توں پتہ چلیا اے کہ تمباکو نوشی صحت نوں لاحق خطریاں وچ کئی گنا وادھا کردی اے جیویں:
دل دے امراض:2توں 4گنا‘ فالج: 2توں 4گنا‘ پھیپھڑیاں دا کینسر :مرداں وچ 25گنا‘پھیپھڑیاں دا کینسر:زننیاں وچ 25.7گنا۔
تمباکو نوشی تے دل دے امراض: تمباکو نوشی کرن والیاں نوں دل تے خون دی شریانیاں نوں متاثر کرن والی بیماریاں دا بوہتا خطرہ ہوندا اے۔ تمباکو نوشی فالج تے دل دی بیماری دا کارن بندی اے تے جہڑی امریکہ وچ موت دی سب توں وڈی وجوہات وچوں اک اے۔ ایتھوں تک کہ جہڑے لوک دن وچ پنج توں گھٹ سگریٹ پیندے نیں اوہناں وچ وی دل دی بیماریاں دی ابتدائی علامات ہو سکدیاں نیں۔ تمباکو نوشی خون دی شریانیاں نوں نقصان پہنچاندی اے تے اوہناں نوں تنگ بنا سکدی اے جہدے توں دل دی دھڑکن تیز ہوندی اے تے بلڈپریشر ودھ جاندا اے۔ ایہدے علاوہ خون دی نالیاں وچ خون دے لوتھڑے وی بن سکدے نیں۔ ایہہ گل توجہ طلب اے کہ فالج اوس ویلے ہوندا اے جدوں اک لوتھڑا دماغ دے کسی حصے وچ خون دے بہائو نوں روکدا اے یا دماغ وچ یا اوہدے آس پاس خون دی شریان پھٹ جاندی اے۔ تمباکو نوشی دی وجہ نال ہون والی رکاوٹاںٹنگاںتے چھیتی وچ خون دے بہائو نوں وی گھٹ کر سکدیاں نیں۔
تمباکو نوشی تے سانس دے امراض:تمباکو نوشی ہوا دے رستے تے پھیپھڑیاں وچ پائی جان والی چھوٹی ہوا دی تھیلیاں (الویولی) نوں نقصان پہنچا کے پھیپھڑیاں دی بیماری دا کارن بن سکدی اے۔ تمباکو نوشی دی وجہ نال پھیپھڑیاں دی بیماریاں وچ پھیپھڑیاں دی دائمی بیماریاں یا سی او پی ڈی شامل نیں جہدے وچ ایمفسیمیا تے دائمی برونکائٹس شامل نیں ۔ جیویں کہ پہلے دسیا گیا اے کہ سگریٹ نوشی پھیپھڑیاں دے کینسر دے زیادہ تر واقعات دا کارن بندی اے۔ جے کسی نوں دمہ اے تے تمباکو دا دھواں دمہ دی شدت وچ وادھے دا کارن ہوسکدا اے۔
تمباکو نوشی تے کینسر:تمباکو نوشی انسانی جسم دے کسی وی نظام یا عضو دے کینسردا کارن بن سکدی اے جیویں:
1- منہ‘ زبان‘ گلے‘ تالو‘ غذا دی نالی‘ سائونڈ باکس۔ 2- پھیپھڑے‘ برونکس تے ٹریکیانرخرہ۔3- خون‘ مائلوئڈ لیو کیمیا۔4- معدہ‘ جگر تے لبلبہ۔5- رحم‘ سرویکس۔6- گردے تے مثانہ۔ 7- وڈی آنت تے مقعد
تماکو نوشی تے صحت نوں درپیش دوجے خطرے:تمباکو نوشی زنانیاں لئی حاملہ ہونا مشکل بنا سکدی اے۔ ایہہ پیدائش توں پہلاں تے مگروں بچے دی صحت نوں متاثر کر سکدا اے۔ مثال دے طور تے:
1- اسقاط حمل وچ وادھا۔ 2- ویلے توں پہلاں پیدائش۔3- مردہ پیدائش یعنی پیدائش توں پہلاں بچے دی موت۔4- گھٹ پیدائشی وزن۔5- نوزائیدہ بچیاں دی اچانک موت دا سنڈ روم۔6- رحم توں باہر حمل دا ٹھہرنا یا ایکٹو پیک حمل۔7- نوزائیدہ بچیاں وچ پیدائشی نقص‘ 8- علاوہ ازیں تمباکو نوشی مرداں دے نطفے نوں وی متاثر کر سکدی اے جہدے توں اوہناں دی افزائش نسل دی صلاحیت وچ کمی آ سکدی اے۔9- تمباکو نوشی ہڈیاں دی صحت نوں متاثر کر سکدی اے۔ اوہ زنانیاں جہڑی تمباکو نوشی کردیاں نیں اوہناں دی ہڈیاں اوہناں زنانیاں دے مقابلے وچ کمزور ہوندیاں نیں جہناں نے کدی تمباکو نوشی نہیں کیتی تے اوہناں نوں ہڈیاں دے فریکچرز دا وی بوہتا خطرہ ہوندا اے۔10- تمباکو نوشی دنداں تے مسوڑھیاں دی صحت نوں متاثر کردی اے تے دنداں دے نقصان دا کارن بن سکدی اے۔11- تمباکو نوشی موتیا دے خطرے نوں ودھا سکدی اے۔ ایہہ پردہ بصارت یعنی ریٹینا نوں وی متاثر کردی اے۔12- ایس دے علاوہ تمباکو نوشی ہڈیاں‘ جوڑاں تے پٹھیاں دے مرض‘ ریومیٹائیڈ آرتھرائٹس دی وی اک وجہ اے۔13- تمباکو نوشی ٹائپ ٹو ذیابطیس دی اک وجہ اے تے ایہہ شوگر نوں کنٹرول وچ رکھنا مشکل بنا سکدی اے۔ تمباکو نوشی نہ کرن والیاں دے مقابلے وچ کثرت نال تمباکو نوشی کرن والیاں لئی ذیابطیس ہون دا خطرہ 30توں 40فیصد بوہتا ہوندا اے۔
تمباکو نوشی چھڈنا یا ترک کرنا: قطع نظر ایہدے توں کہ لوکاں دی عمراں کیہ نیں یا اوہ کدوں دے تمباکو نوشی کر رہے نیں‘ تمباکو نوشی چھڈنا لوکاں دی صحت نوں بہتر بنان لئی سب توں اہم اقدامات وچوں اک اے۔ تمباکو نوشی چھڈن دے کئی فیدے نیں‘ مثال دے طور تے:صحت دی حیثیت نوں بہتر بناندا اے تے زندگی نوں ودھاندا اے۔ویلے توں پہلاں موت دے خطرے نوں گھٹ کردا اے تے متوقع زندگی وچ 10سال تک دا وادھا کر سکدا اے۔صحت اتے بہت سارے منفی اثرات دے خطرات نوں گھٹ کردا اے جہناں وچ تولیدی صحت اتے مضر اثرات‘ قلبی بیماریاں‘ دائمی پھیپھڑیاں دی بیماری(سی او پی ڈی) تے کینسرز وغیرہ شامل نیں۔حاملہ زنانیاں تے اوہناں دے بالاں دی صحت نوں فیدہ پہنچاندا اے۔حاملہ زنانیاں تے اوہناں دے بالاں دی صحت نوں فیدہ پہنچاندا اے۔تولیدی صحت نوں درپیش خطریاں نوں گھٹ کردا اے۔
خاص کراوہناںلوکاں نوں فیدہ ہوندا اے جہناں دے امراض دی تشخیص پہلے ای توں ہو چکی ہوندی اے۔ اگرچہ زندگی وچ تمباکو نوشی پہلے چھڈن نال صحت نوں بوہتے فیدے حاصل ہوندے نیں لیکن تمباکو نوشی چھڈنا کسی وی عمر وچ صحت لئی فیدہ مند اے۔ ایتھوں تک کہ اوہ لوک جہناں نے کئی ورھیاں تک تمباکو نوشی کیتی اے یا بہت زیادہ تمباکو نوشی کیتی اے اوہ وی ایہنوں چھڈن توں فیدہ چکدے نیں۔
چیتا رہوے کہ تمباکو نوشی چھڈنا کسی فردواحد لئی نہیں بلکہ اوہدے خاندان‘ ساتھیاں‘ دوستاں تے دوجے بندیاں نوں سیکنڈ ہینڈ دھوئیں توں پیدا ہون والے صحت دے سارے خطرات توں بچان دا واحد تے بہترین طریقہ اے۔
تمباکو نوشی چھڈن دے تولیدی صحت اتے اثرات: زنانیاں لئی تمباکو نوشی چھڈن دا بہترین ویلا حملہ ہون توں پہلاں دا اے لیکن حمل دے دوران کسی وی ویلے ایہنوں چھڈن نال ماں تے بچے دی صحت نوں فیدہ پہنچ سکدا اے۔حمل توں پہلاں یا حمل دے شروع وچ حمل لئی چھوٹی عمر دے بچے لئی خطرہ گھٹ ہو جاندا اے۔حمل دے دوران گھٹ وزن والے بچے دی پیدائش دا خطرہ گھٹ ہو جاندا اے۔حمل دے شروع وچ رحم دی نشوونما اتے تمباکو نوشی دے منفی اثرات نوں ختم کردا اے۔حمل توں پہلاں یا حمل دے شروع وچ ویلے توں پہلاں زچگی دے خطرے نوں گھٹ کیتا جا سکدا اے۔
سگریٹ چھڈن لئی اک اصطلاح استعمال ہوندی اے جہنوں کولڈ ٹرکی آکھدے نیں۔ کولڈ ٹرکی توں مراداک ایسی اپروچ اے جہدے وچ بغیر دوائیاں دے سگریٹ نوشی ترک کیتی جاندی اے۔ ایہدے علاوہ سگریٹ چھڈن لئی مختلف قسم دے پراڈکٹ مارکیٹ وچ دستیاب نیں جہناں وچ نیکوٹین‘ نیکوٹین گم‘ نیکوٹین انہیلر تے ناک وچ چھڑکن والے سپرے شامل نیں۔ ایہہ ساری پراڈکٹ جسم نوں تھوڑی مقدار وچ نیکوٹین مہیا کردے نیں تے آہستہ آہستہ جسم نیکوٹین دے اثرات توں باہر نکل آندا اے۔
مختصر ایہہ کہ ویلا گزرن دے نال نال جہڑے لوک تمباکو نوشی چھڈدیندے نیں اوہ صحت دے بہت سارے فیدے ویکھدے نیں۔ تمباکو نوشی نوں ترک کرن یا آخری سگریٹ دے فوراً مگروں ای جسم مثبت تبدیلیاں دا اک سلسلہ شروع کردا اے جہڑا ورھیاں تک جاری رہندا اے۔
عالمی ادارہ صحت دے مطابق ایس ویلے دنیا وچ تمباکو نوشی کرن والے افراد دی تعداد ڈیڑھ ارب دے کول اے جہناں وچ اک کروڑ افراد ترقی پذیر ملکاں وچ پائے جاندے نیں۔ ترقی یافتہ ملکاں وچ سگریٹ نوشی کرن والے افراد دی تعداد وچ کمی آ رہی اے۔ سگریٹ نوشی چھڈن لئی ایس ویلے انفارمیشن ٹیکنالوجی دے پروگرام نوں وی شامل کیتا گیا اے۔ جہناں وچ سموک فری ٹیسٹنگ پروگرام تے سموگ فری سوشل میڈیا دا استعمال کیتا جا رہیا اے۔ اوہدے نال نال سموگ فری اپلیکیشنز وی دستیاب نیں جہناں نوں استعمال کر کے تمباکو نوشی نون چھڈن وچ مدد مل سکدی اے۔
ایہہ حقیقت اے کہ سگریٹ نوشی معاشرے دا اک بہت وڈا المیہ اے جہڑا صرف صحت تے زندگی نوں متاثرنہیں کر رہی بلکہ معاشرت‘ معاشیات‘ انسانی ترقی تے ماحول نون وی اپنی لپیٹ وچ لے رہی اے۔ ایس موذی لت توں آن والی نسلاں نوں بچان لئی معاشرے وچ شعور تے آگاہی اجاگر کرن دی لوڑ ناگزیر اے۔آئو! دیر نہ کرو‘ اج بلکہ اج توں سگریٹ نوشی نوں مستقل ترک کرن دا پختہ عزم کریے تے اک لمی تے خوشگوار زندگی دی سمت دا تعین کریے۔