6/جون1984انسانی تریخ داسیاہ ترین دن

اپریشن بلیوسٹاربھارتی فوج دی بربریت دی بدترین مثال
نہتے،معصوم تے بے گناہ بچیاں،عورتاں تے مرداں داقتل،تریخ داکالادھبااے
بھارت نوں ایس ظلم تے جبردی بھاری قیمت،اندراگاندھی دی موت دی صورت وچ ادا کرناپئی
بے انت سنگھ تےستونت سنگھ نےایس ظلم دابدلاچکایاتےہمیشہ لئی امرہو گئے

پروفیسر عبدالرزاق شاہد

6 /جون انسانی تاریخ دا اک اجہیا سیاہ دن ہے جونہ صرف ہندوستان ،خاص کر سکھ برادری سگوں دنیا بھر دی مذہبی تاریخ تے اک کالے دھبے دے طورتے نمایاں ہے۔جیس وچ نہتے، بے گناہ تے معصوم بچیاں ،عورتاں تے مرد اںدیاں نہ صرف جاناں داقتل ہویا سگوں ایس توں وکھ اک مقدس تے پاکیزا تھاں (پوتراستھان ) دی بے حرمتی وچ ساریاں حداں پار کیتیاں گئیاں۔ اپریشن بلیوسٹار بھارتی فوج دے اک ملٹری آپریشن دا ناں ہے، جیس وچ ٹینکاں، توپاں تے دوجے خطرناک اسلحے نال لیس بھارتی فوج نے معصوم انسانی زندگیاںدی پرواہ نہ کردیاں گولہ باری کر کےسکھاں دے مقدس مقام گولڈن ٹیمپل دی اٹ نال اٹ وجا دتی ۔اوس ویلے بھارت دی وزیراعظم اندرا گاندھی سن، جیہناں دا تعلق اک وڈی سیاسی جماعت کانگرس نال سی جو سیکولر سوچ دی دعوے دار ہے پر عمل ایس دے برخلاف سن تے ہین۔ ہندوستان کئی نسلاںتےکئی مذہباںدی سرزمین ہے ۔ ریاستی مذہب دی حقیقت اپنی تھاںپر کسےوی ملک وچ دوجے مذہباں دے باشندیاںنوں جیہناں نوں آئین دی زبان وچ “اقلیت” کہیا جاندا ہے، بنیادی حقوق تے مذہبی حقوق دی مکمل آ زادی ہوندی ہے۔پربھارت وچ انسانی حقوق دی پائمالی دی انتہائی گھناؤنیاں مثالاں موجود ہون دے باوجوداوہ اخلاقیات، بین الاقوامی قوانین تے مذہبی تقدس نوں پاسے رکھ کے ننگی بدمعاشی تے اُتریا ہویا ہے۔بھارت سرکار شروع دن توں ، اپنے حقاںلئی کھڑے ہون والے سکھاں دی سرکوبی نوں اولیت دیندا رہیا ہے۔ایس دی شروعات بھارت نے تقسیمِ ہندتوں پہلےہی کر دتی سی۔ جدوں1947 وچ سکھ رہنماواںنوں پنڈت نہرو نے وکھ ریاست دا جھانسا دے کے ہندوستان دے نال رہن تے راضی کر لیا پر تقسیم دےمگروںا وہ اپنے ایس وعدے توںصاف مکر گئے۔ پر ہن وقت گزر چکا سی۔حالانکہ اوس ویلے قائدِاعظم نے واشگاف الفاظ وچ پاکستان وچ موجود اقلیتاں نوں باور کروا دتا سی، جیس دی اک جھلک قائدِ اعظم دی 11/اگست 1947 نوں پہلی دستور ساز اسمبلی دے پہلے سیشن وچ کیتی گئی تقریرتوں واضح ہے۔
آپ آزاد ہیں۔ آپ آزادہیں اپنے مندروں میں جانےکیلیے، آپ آزاد ہیں اپنی مسجدوں میں جانے کیلیےاور ریاست پاکستان میں اپنی کسی بھی عبادت گاہ میں جانے کیلیے۔ آپ کا تعلق کسی بھی مذہب ، ذات یا نسل سے ہو، اس سے ریاست کا کوئی لینا دینا نہیں”۔
ایس واضح یقین دہانی تےسکھاں نے کن دھرن دی تھاںپنڈت نہرو دے جھوٹے لاریاںتے یقین کرلیا۔سردار سمپورن سنگھ تےسردار اجال سنگھ پہلے ای1931 وچ ہون والی راؤنڈ ٹیبل کانفرنس وچ میمورنڈم پیش کر چکےسن۔تدسانجھے پنجاب وچ مسلمان 55 فی صد ، ہندو 32 فی صد تےسکھ 11فی صد سن ۔ جد آزادی دا مرحلا آیا تے کانگرس ایس شرط تے تقسیم تے راضی ہوئی کہ صوبا پنجاب دے اوہ علاقے جیہناں وچ مسلماناںدی اکثریت نہیں ، اوہناں نوں ہندوستان وچ شامل کیتا جائے۔ جیہدی قائدِ اعظم نےبھر پورمخالفت کیتی۔ جیہناں ضلعاں وچ سکھ زیادہ تعدادوچ سن اوہناںوچ فیروز پور ، جالندھر امرتسرتے لدھیانہ شامل سن ، جیہناں وچ سکھ لگ بھگ 20 فی صد تک سن۔پنجاب دے نو(9) ضلعاں وچ سکھ دس فی صد توںوی گھٹ سن۔ ایس صورت وچ اوہ سانجھےپنجاب وچ سیکنڈ نیشن دی اہمیت رکھدے۔تقسیم مگروں نہرو نہ صرف اپنے الگ صوبے دے وعدے توں مکر گئے سگوں پنجاب نوں تن صوبیاں ،چندی گڑھ ، ہریانہ تے پنجاب وچ تقسیم کر کے سکھاں دی قوت نوں تقسیم کرکے، وکھرے صوبے دے خاب نوں چکنا چور کردتا۔
اج سکھ رہنما اپنے وڈیاں دی ایس غلطی داخمیازا بھگت رہے ہین تے پچھتا رہے ہین پئ قائد اعظم دا آکھامنیا ہوندا تے اوہناںنال ایہ ظلم نہ ہوندا جو ہن ہو رہیا ہے۔ تددے سکھ اپنی شناخت لئی جنگ لڑ رہے ہین۔جو خالصتان دے خاب دی صورت وچ اوہناں دے ذہناںوچ موجود ہے۔اپریشن بلیو سٹاراک طرح ایسے جدوجہدنوں کچلن دا تسلسل ہے۔ایہناں حالات وچ سنت جرنیل سنگھ بھنڈراں والا نے بھارتی رٹ نوں چیلنج کیتا۔
سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالا 2جون1947نو ںموگا وچ پیدا ہوئے۔اوہ سکھ مذہبی تنظیم “دمدمی ٹکسال” نال تعلق رکھدےسن۔ اوہ “اکالی دل” (اکال تخت، سکھوں دے پنچ تختاں وچوں اک)نال جڑے رہے۔اوہناں نے شراب نوشی سنےہر طرح دے نشے دی نندیا کیتی۔ سکھاں خاص طورتے نویں نسل دی مذہبی معاملیاں وچ لاپرواہی دی نشاندہی کردیاں، نوجواناں دے وال کٹوان دی مناہی کیتی۔ اوہ “ہیومن رائٹس ایکٹویسٹ” سن۔پر جدوں اوہناں نے سکھاں، جین تے بودھیاںنوںہندودھرم دا حصا قرار دتاتےبعض حلقیاں نے ایس سوچ نوں ہندو انتہا پسند تنظیم “ایس ایس آر”دے نظریات توں متاثر قرار دتا۔ فر وی بہت سارے سکھ اوہناں دے نظریات تے سوچ دے حمایتی سن۔اوہناں “سکھ پنجابی نیشنلسٹ مومنٹ” شروع کیتی۔ اگست 1982 وچ اوہناں “دھرم یدھ مورچہ” توںاپنی جدوجہد دا مڈھ بنھیا۔
سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالا مڈھلے طور تے سکھ مبلغ سن۔بھارت وچ سکھاں تے ہون والے ظلم مگروں اوہناں وکھری ریاست (خالصتان) لئی جدوجہد شروع کیتی۔ بھارتی حکومت نوں اوہناں دی جدوجہد اک اکھ نہ بھائی ۔بھارتی سرکار نے جرنیل سنگھ دوالے گھیرا تنگ کرنا شروع کردتاتے اوہدی سرکو بی لئی سرگرم ہوگئی تےمختلف حیلیاں بہانیاں نال اوہنوں گرفتار کرن دیاں کوششاںشروع کر دتیاں۔تنگ آمد بجنگ آمد 1983 وچ سنت جرنیل سنگھ بھنڈراں والا نےاپنے کئی جانثار ساتھیاں سنےامرتسر وچ سکھاں دے مقدس ترین مقام گولڈن ٹیمپل وچ پناہ لےلئی، کچھ لوگ سمجھدے ہین کہ سنت جرنیل سنگھ دا یہ دانشمندانا فیصلانہیںسی جو اوہناں نےگولڈن ٹیمپل وچ پناہ لےکے مورچہ بند ہو کے بھارتی فوج نال لڑن داارادا کیتا۔ جے ا وہ ایس دی تھاں بھارتی فوج خلاف چھاپا مارکاروائیاں تے توجھا دیندے تاں زیادا بہتر ہوندا۔ایتھے ایس حقیقت نوں نہیںبھلنا چاہی دا کہ “طاقت انھی ہوندی ہے” کیوں جے طاقت دا توازن بھارت سرکار دے حق وچ سی جیہدےکول عددی برتری تے جدید اسلحےتوں وکھ سرکاری وسائل وی بہتے سن۔ ایہ وی سچ ہے کہ کسے وی ریاست دے خلاف انفرادی یاں گروہی جدوجہد دی کوئی حقیقت یا ںحیثیت نہیں ہوندی۔
ایس سلسلےوچ ساڈے سامنے حضوراکرمﷺ دی سیرت بہترین نمونا ہے، جیہناں چھیتی بھانپ لیا سی کہ اوہ گھٹ تعداد(مٹھی بھر ساتھیاں) نال کفارِ مکہ دا مقابلا نہیں کر سکدے تاں اوہناں مدینہ ہجرت نوںترجیح دتی۔ اوتھے جدوں اوہناں دے مشن نوں عددی تقویت حاصل ہوگئی تاں اوہناں نے کفار نوں للکاریا تے صرف اٹھ ورہیاںدی مدت وچ مکہ فتح کر لیا۔ایس وچ اک سبق ہے۔ جیس توں رہنمائی حاصل کرن دی لوڑ ہے۔
جرنیل سنگھ کول عسکری طاقت نہ ہون برابرسی۔ پناہ گزین ہوندیاں ہرمندر صاحب (گولڈن ٹیمپل) وچ بچیاں ، عورتاں تے مرداں دی کل تعداد 251دسی جاندی ہے۔ ظاہر ہےبچے ، خواتین محاذآرائی لئی نہیں سگوں مذہبی رسماں دی ادائیگی لئی کٹھے ہوئے سن۔ اوہناں لوکاں نوں لوڑلئی ڈھال ضرور بنایاگیاکیوں جے بھارت سرکارسنت جرنیل سنگھ نوں ہرحال ختم کرن دا فیصلا کر چکی سی۔گولڈن ٹیمپل دے تقدس دی پرواہ نہ کردیاں ہوئیاں ایس مقدس عبادت گاہ وچ چھپے سکھ عسکری پسنداں دی تعداد دا اندازا کیتے بناں اک وڈے اپریشن دا فیصلا ہو چکا سی۔عسکریت پسنداںنوں ہتھیار سُٹن دی مہلت دتے بغیربھاری اسلحے نال حملا کیتا گیا۔ہن ایہنوںبھارتی سرکار دی ہڈدھرمی کہیا جائے یاں منصوبا بندی دی گھاٹ کہ کجھ بندیاںد ی گرفتاری لئی اک ہفتے تک اپریشن کرناپیا۔ا یہ لحاظ کیتے بغیر کہ گردوارے وچ بہت سارے معصوم لوک وی ہین، جیہناں وچ بچے تے عورتاں شامل نیں۔ جنرل کلدیب سنگھ برار دی اگواہی وچ آرٹلری تے ٹینکوں نال گوردوارے تے حملاکر کے ریاستی دہشت گردی تے ماورائے عدالت قتل و غارت گری دے پچھلےسارے ریکارڈ توڑ دتے گئے۔2 جون توں 8 جون تک “اپریشن بلیو سٹار” جاری رہیا۔ حالاںکہ سنت جرنیل سنگھ ساتھیاں سنے 6 جون نوں شہادت قبول کر چکے سن۔
بھنڈرانوالا تے ساتھیاں دےمارےجان دا یقین کرن مگروںبھارتی فوج گوردوارے وچ وڑھ گئی تے اک عبادت گاہ دی عزت تے تو قیر نوں پیراں ہیٹھاں مدھولدیاں اوتھے توڑبھن کیتی۔ بھارتی فوج نے 251 نہتے سکھاں تے قابوپان لئی اک ہفتا لایا۔ ایس نالائقی نوں چھپان لئی بھارتی فوج نے اوتھے موجود بے گنا ہ عورتاں تے بچیاں نوں بےدردی نال قتل کرنا شروع کر دتا ،جیہڑے عبادت لئی آئے ہوئے سن۔ بھارتی فوج نے سکھاں نوں کمریاںوچوں باہرکٹھیاں کیتا،ہتھ کنڈھ پچھے بنھ کے اوہناں نوں قتل کیتا۔ ایس مگروںکئی مہینیاں تک ہرمندر صاحب دا کنٹرول فوج کول رہیا۔ ایہ قتل و غارت گری صرف گولڈن ٹیمپل تک نہیںسی سگوں بھارتی فوج نے مشرقی پنجاب دیاں 40توں ودھ عبادت گاہواں تے حملے کر کے قتل و غارت دا بازار گرم کیتا۔ جدوں دوجے علاقیاں وچ سکھاں نوں ایس ظلم تے ستم دا پتا لگا تے اوہناں نے پنجاب دا رخ کیتا۔ بھارتی سرکار نے کوشش کیتی پئی ایہناں سکھا ں نوںپنجاب نہ پہنچن دتا جائے ۔ بہت سارے سکھاں نوں پنجاب پہنچن توں پہلاں ہی قتل کر دتا گیا تے بہت ساریاںنوں گرفتار کر کے بھارت دیاں مختلف جیلاں وچ ڈک دتا گیا۔اک رپورٹ مطابق کجھ دناںوچ ای تقریبا 50 ہزار سکھ قتل کر دتے گئے۔ پورے امر تسر تے بھارتی فوج دا قبضا سی جیہناں شہردیاں اکثر عمارتاں نوںساڑ دتا۔ ایس طرح علاقے وچ موجود سیاحواں نوں یاں تے قتل کر دتا گیا یاں گرفتار کر لیا گیا۔ سکھوں دیاں دکاناں نوں لٹیا گیا تے گھر بار ساڑ دتےگئے۔ بہت سارے واقعات وچ سکھ عورتاں دیاں عزتاں وی لٹیاں گئیاں۔ اک ہورافسوس والی گل ایہ ہے پئی بھارتی فوج نے سکھ مذہب توںتعلق رکھن والیاں نادر شیئواں تے سکھ گرواںدے ہتھ نال لکھے ہوئے نادر نسخے وی ساڑ دتے۔نال ای بھارتی فوج نے ایہ جھو ٹ وی بو لیا پئی دربار صاحب تے گولہ باری دوران ایہ نادر نسخے سڑ گئے یاںتباہ ہوگئے۔
ایس سانحےمگروںاوسے سال نومبر وچ دو جانباز سکھاں بے انت سنگھ تے ستونت سنگھ (جو وزیر اعظم اندرا گاندھی دے ذاتی محافظ سن)نے اندراگاندھی نوں مارکے ، اپریشن بلیو سٹار دا بدلا لیا۔سب انسپکٹر بے انت سنگھ نے اندرا گاندھی تے گھر وں پیدل دفترجاندیاںفائر ماریاجدوں او ہ تھلے ڈگی تے ستونت سنگھ نے پورا برسٹ مار کے تھاں ماردتا۔ وزیر اعظم دے قتل دے نال ای ہندو سکھ فسادات شروع ہو گئے۔ دہلی وچ خاص طور تے سکھاں دے قتل عام دا بازار گرم کیتا گیا۔ ایہناں فساداں وچ 15ہزار سکھ قتل ہوئے۔بھارتی پولیس تے فوج نہ صرف ایس قتل عام دا چپ کر کے تماشادیکھدی رہی ، سگوں جتھے جتھے ممکن ہویا ا وہ ہندواں دی مدد کردی رہی۔ ایس سفاکی تے ظلم و ستم دا ایہ نتیجہ نکلیا کہ خالصتان دی تحریک زورپھڑ گئی تے بھنڈراں والا اک مذہبی ہیرو دے طور تے پہچانے جان لگے۔سکھاں نے اپنی آزادی دی تحریک تیز کر دتی جیس نوں کچلن لئی بھارتی حکومت نے ظلم تے ستم دا ہر حربا ورتیا۔
گوردوارہ ہر مندر صاحب تے قبضا جمان لئی بھارتی فوج نے 1987 ءوچ اک ہور حملا کیتا۔ ایس آپریشن دا ناں اپریشن بلیک تھنڈر رکھیا گیا۔ ایس واری وی سکھاں نوں نشانا بنایا گیا۔ بہانا ایہ بنا یا گیا پئی ا وہ گولڈن ٹیمپل دا بدلا لینا چاہندے سن۔ بہت سارے سکھاں دیاںلاشاں کئی دن تک گولڈن ٹیمپل دے اندر سڑدیاں رہیاں۔ اک رپورٹ مطابق اوڑک ایہناں لاشاں نوں ٹرکاں وچ بھر کے نا معلوم تھاںتے لے جا کے مٹی دا تیل چھڑک کے اگ لا دتی۔ ایس مگروں مختلف اوقات وچ اپریشن “ووڈ روز” تے “اپریشن بلیک تھنڈر IIکیتے گئے جیس وچ سکھاں نے ریاستی دہشت گردی دا مقابلا کرن کیلیے فورس بنائی تاں جے ہندواں دے ناجائز ظلم تے ستم دا مقابلا کیتا جا سکے۔بہت سارے سکھ ہندواں دے ظلم توں بچن لئی بیرون ملک چلے گئے۔
سانحا بلیو سٹار نوں 39 سال بیت چکے ہین ۔ وقت نے ثابت کیتا ہے کہ ایس سانحےمگروں سکھ برین تیزی نال ڈرین ہویا۔سارے پڑھے لکھے حضرات جیہناں وچ ڈاکٹر، انجینئر،استاد تے کاروباری لوک شامل سن اوہ دنیا دے دوجے ملکاںوچ چلے گئے، ایہ سلسلا ہن تک جاری ہے۔ ایس ویلے سکھ پوری دنیا وچ خالصتان دی تحریک لئی کم کر رہے ہین۔
اک پاسےبیرون ملک سکھاں نے اپنی آزادی لئی خالصتان تحریک چلا رکھی ہےتے دجے پاسے اپنے وکھرے دیس لئی بھارتی پنجاب تے ہریانہ وچ وکھ وکھ تحریکاں چلا رہے ہین۔سنت جرنیل سنگھ بھنڈرا نوالانوںسکھ اج وی عزت دی نگاہ نال دیکھدے ہین تے اوہناں نوں خالصتان تحریک دا سبھ توںوڈا قائد تسلیم کردے ہین۔