ایران تے سعودیہ محاذ آرائی دا اہم موڑ

تحریر: حمیداللہ بھٹی

ایران دے بارے وچ امریکا، یورپ تے مشرقِ وسطی اک پیج اُتے نہیں بلکے منقسم نیں امریکا دی طرفوں ایرانی ایٹمی پروگرام دے معاہدے توں یکطرفہ علیحدگی اچھنبے دی گل نہیں کیوں جے سعودی عرب اہم اتحادی ہون دے نال ارباں ڈالر دا اسلحہ خریدنا اے ایس لئی ڈونلڈ ٹرمپ دی طرفوں ایران دے بارے وچ دھمکی آمیز لہجہ سمجھ آندا اے پر یورپ ہن وی ایرانی ایٹمی پروگرام دے معاہدے توں پچھے ہٹن نوں تیار نہیں حالاں کے سعودی سفارتکار خاصے متحرک نیں پر باوجود کوشش دے مطلوبہ نتیجے نہیں مل سکے کیوں جے ایران دے توانائی دے ذخائر اُتے مغرب دی نظر اے تے کئی یورپی کمپنیاں نے بھاری سرمایہ کاری کر رکھی اے فیر وی امریکہ دی کوششاں توں ایران دی تیل دی برآمدا ت وچ کمی آئی اے جیہڑی 2018 وچ 4 ملین بیرل یومیہ توں گھٹ ہو کے ایس ورہے دے دوران 2.5 دی سطح اُتے آ گئی اے جس نال ایران دی معاشی سرگرمیاں متاثر ہوئیاں پر خطے وچ ایران دی اہمیت گھٹ نہیں ہوئی کئی ملک پابندیاں دے باوجود منافع دے حصول لئی تہران ول پیر ودھان نوں بے تاب نیں بے تاب ملکاں نوں ایران نے وی گلے لان توں کدی دیر نہیں کیتی۔
ایران تے سعودیہ محاذ آرائی وچ اک نواں اہم موڑ چین دی چار سو ارب ڈالر دی بھاری سرمایہ کاری اے جس توں سعودی عرب پریشان اے چین دی بھاری سرمایہ کاری دے عوض ایران اگلے 25 ورہے تیکر چین نوں وافر تے سستا تیل فراہم کرے ایس معاہدے نال بھارت دی ایرانی معیشت وچ دخل اندازی وی متاثر ہوئی اے۔ کیوں جے ایران نے اپنا وزن چین دے پلڑے وچ پا دتا اے ایرانی تیل دے تیجے وڈے خریدار بھارت نے امریکا تے سعودی عرب دے دبائو اُتے ایرانی تیل خریدنا بند کر دتا جس نال ایران دی معیشت اُتے بھیڑا اثر پیا پر امریکہ نوں راضی کرن دی پالیسی بھارت نوں بوہت مہنگی پئی اے ایران نے چاہ بہار بندرگاہ دے علاوہ زاہدان ریلوے لائن معاہدے توں وی اینوں کڈ دتا حالاں کے 2016 وچ نریندر مودی نے ایرانی صدر حسن روحانی تے افغان صدر اشرف غنی توں چار سو ملین ڈالر دی سرمایہ کاری دے سہ فریقی معاہدے اُتے دستخط کیتے تے زاہدان ریلوے لائن منصوبہ 2022 تیکر پایہ تکمیل تیکر اپڑان دا وعدہ کیتا سی جنہوں ماہرین پاک چین اقتصادی راہداری دا متبادل قرار دے رہے سن پر چار ورہے لنگھن دے باوجود ایس منصوبے اُتے امریکی دبائو دی وجہ نال کم شروع کرن دی نوبت نہیں آ سکی چین دی ایران اُتے ہون والی نوازشات توں ظاہر ہوندا اے کہ اینوں امریکہ نوں چڑان وچ مزہ آندا اے تے چین عالمی سطح اُتے اک نویں پُرجوش تے متحرک کھلاڑی دے طور تے کردار ادا کرن دا خاہش مند اے حیران کن گل ایہہ وے کہ عالمی بساط دا کوئی کھلاڑی اینی سکت نہیں رکھدا کہ اوہ چینی معیشت دا مقابلہ کر سکے۔
امریکہ و چین تجارت وچ دنیا دی واحد سپر طاقت ڈھیر ہوندی جا رہی اے عالمی معاشی سرگرمیاں دا 40 فیصد انحصار مذکورہ دونواں ملکاں اُتے اے چین دی امریکہ نوں برآمدات 493 ارب ڈالر جد کہ امریکا دی چین نوں برآمدات 177 ارب ڈالر اے ایس تجارتی جنگ وچ چین نوں تن سو سولہ ارب ڈالر دا غلبہ حاصل اے چین دی سرمیہ کاری نال ایران نہ صرف امریکا تے یورپ توں بے نیاز ہو جائے گا ایہہ سرمایہ کاری سعودی عرب لئی اہم موڑ تے سفارتی ہزیمت اے قطر دی معاشی سرگرمیاں روکن دی غیر دانشمندانہ حکمتِ عملی نال ایران نوں پیش قدمی دا موقعہ ملیا تے ایس نے جھٹ قطر نوں گلے لا لیا ہن چین دی طرفوں ایران دی معاشی سرپرستی نال خطے وچ چین، پاکستان، روس تے ترکی اُتے مشتمل متوقع اک نویں مضبوط بلاک وچ ایران دی شمولیت نوشتہ دیوار اے جیہڑی سعودی عرب تے بھارت دے علاوہ امریکی رسوخ اُتے کاری ضرب لا سکدا اے۔
چین نوں سعودی عرب توں کوئی گلہ یا رنجش نہیں بلکے اوہ مشرقِ وسطیٰ وچ وی سرمایہ کاری ودھانا چاہندا اے تاں جے امریکی اثر دا خاتمہ کرن لئی مشرقی ایشیا تے فریقہ وچ اثر و رسوخ وچ وادھا کر سکے امریکا تے سعودی عرب لئی ایران و چین دے دفاعی شراکت داری ڈرونا خاب اے تجارت، سیاست، ثقافت تے سلامتی دے شعبیاں وچ دونواں ملکاں دی یکساں سوچ انج دی علاقائی تبدیلی اے جس دے اثرات داخلی، علاقائی تے عالمی سطح اُتے ہو سکدے نیں جس نال دونواں ملکاں دی اہمیت تے طاقت وچ وادھا ہوئے گا ہن سعودیہ کیہ حکمتِ عملی اپناندا اے؟ سمجھنا کوئی اوکھا نہیں کیوں جے ایس دے کول کجھ زیادہ آپشن نہیں رہے ایران دے خلاف فوجی مہم جوئی دے اوہ قابل نہیں البتہ واشنگٹن دیاں چالاں دا آلہ کار بن کے چین تے ایران دے خلاف کم کر سکدا اے پر ایہناں چالاں دے اثرات بوہت محدود ہون گے۔ثانیاً آبرو مندانہ فیصلہ ایہہ اے کہ محاذ آرائی دی راہ چھڈ کے تعاون دی راہ لبھے پر سعودی شاہواں دے مزاج آشنا محاذ آرائی ترک کرن نوں غیر ممکن قرار دیندے نیں تے خدشہ ظاہر کردے نیں کہ چین تے ایرانی معاہدے دے بعد سعودی عرب اپنا وزن امریکی پلڑے وچ پا کے خطے وچ اہم بننا پسند کرے گا جد کہ ایران بدلے حالات وچ سعودی عرب اُتے بھار ودھان دی کوشش کرے گا جوہری توانائی دی بین الاقوامی تنظیم (آئی اے ای اے) اُتے ایران نے زور دتا اے کہ سعودی عرب دے خفیہ ایٹمی پروگرام دی تحقیقات کیتی جائے عالمی تنظیماں وچ ایران دے سفیر تے مستقل مندوب کاظم غریب آبادی نے کہیا کہ سعودیہ جوہری توانائی نوں پُرامن مقاصد لئی استعمال کرن دا جے خواہشمند اے تے عالمی ادارے آئی اے ای اے دی شرائط مانیٹرنگ توں نہ بھجے۔ ایران دے لہجے وچ ایہہ اعتماد حالیہ کجھ مہینے توں عود کے آیا اے چین ایران معاہدے نے سعودیہ نوں اک انج دی مشکل وچ پا دتا اے جس توں نکلن دے راہ کافی اوکھے نیں۔
خلیجی تعاون کونسل (جی سی سی ) تے او آئی سی انج دے ہتھیار نیں جیہڑے اسلامی ملکاں وچ سعودی عرب نوں اہم تے بالا تر حیثیت دلوان دا باعث رہے نیں پر کشمیر اُتے بھارت دی طرفداری نے واحد اسلامی طاقت پاکستان نوں سعودیہ توں متنفر کر دتا اے ملائشیا تے ترکی ایس حوالے نال پاکستان دے ہم خیال نیں ایس لئی او آئی سی دے پلیٹ فارم توں مستقبل وچ سعودی عرب دی ایما اُتے ایران دے خلاف فیصلے دا امکان نہیں رہیا کیوں جے ایس تنظیم وچ سارے فیصلے اتفاق رائے نال ہوندے نیں ایس لئی فوجی حوالے نال طاقتور اسلامی ممالک پاکستان، ترکی تے ملائشیا کسے اک فریق دے پلڑے وچ وزن پان دی بجائے اتحاد و اتفاق دے نکتے اُتے لیان بصورت دیگر غیر جانبدار رہن دی کوشش کرن گے۔
جی سی سی دے سیکرٹری جنرل ڈاکٹر نائف الحجرف نے سلامتی کونسل دے ناں گھلے گئے مکتوب وچ ایران اُتے خطے وچ ہتھیار ودھان دا الزام عائد کردے ہوئے اسلحے اُتے پابندی وچ توسیع دا مطالبہ کیتا اے پر چین تے ایران دفاعی شراکت داری دے معاہدے دے تناظر وچ ایران نوں کسے ہور پاسے ویکھن دی بھلا کیہ لوڑ اے؟ بھاری سرمایہ کاری دے عوض تیل دی وافر برآمدات لئی مارکیٹ دی دستیابی تے انفراسٹرکچر دی بحالی لئی مطلوبہ وسائل ملن دے بعد ایران بوہت حد تیکر بے نیاز ہو گیا اے چین توں شراکت داری دے معاہدے دے مزید اہم پہلو ایہہ نیں کہ یو این او وچ ہن ایرانی مفاد دا تحفظ ویٹوپاور دا حامل ملک کرے گا ایران و سعودیہ محاذ آرائی دا اہم موڑ سعودی عرب دی پوزیشن کمزور کرن دا باعث بن سکدا اے جے دونوے ملک محاذ آرائی چھڈ کے تعاون دی راہ اپنا لین تے مسلم امہ دی کھوئی عظمت نہ صرف بحال ہو سکدی اے بلکے کسے دشمن ملک نوں کسے اسلامی ریاست اُتے چڑھائی دا موقع وی نہیں ملے گا۔