اسرائیل وامارات امن سمجھوتے دے اثرات

تحریر: حمیداللہ بھٹی

مسلم ملکاں وچ تقسیم دی وجوہات وچ فرقہ وارانہ دے نال عرب و عجم دا وی عمل دخل اے سعودی عرب تے ایران دے مدِ مقابل آن نال اُمت مسلمہ دو واضح بلاکاں وچ منقسم اے سعودی عرب توں ناراض ایران دے نیڑے و جاندے نیں تے ایران توں ناخوش سعودی عرب دی چھتری تھلے پناہ لے لیندے نیں پر ایہہ ایدھے توں اُدھے حرکت مفادات دے تابع ہوندی اے اسرائیل دے ظہور دے نال ای مشرق وسطیٰ وچ تنازعات ودھے جنگاں ہوئیاں ہمیشہ فاتح اسرائیل رہیا تے ہر وسیع یا محدود جنگ وچ فتح توں بعد فلسطین ، مصر، اردن، لبنان تے شام دے علاقیاں نوں اپنی مملکت دا حصہ بناندا چلا گیا جس نال عرب ملکاں دے حکمراناں وچ بددلی تے مایوسی نے جنم لیا جد کہ ایران دے نال محاذ آرائی نے بددلی تے مایوسی وچ ہور وادھا کیتا جس نال عرب ملک اسرائیل دی طرفوں متوجہ ہوئے کیوں جے عرب ملکاں وانگوں اسرائیل وی ایرانی پالیسیاں دا بڑا ناقد اے۔ ایس توں علاوہ عرباں وچ نرم گوشہ جنم لین دی اک ہور وجہ امریکا اسرائیل ساجھے داری اے جد کہ امریکا دے عرباں نال وی قریبی مراسم نیں تے اوہ امریکی اسلحے دے وڈے خریدار نیں کئی ورھیاں دی سفارتکاری دے بعد امن لئی بیمار ہوئے جس پاروں ایسے عطار دے لونڈے نال دوا منگن اُتے مجبور ہوئے نیں۔
ایس وچ کوئی شائبہ نہیں کہ دنیا سائنسی ترقی تے ایجادات دے دور توں لنگھ رہی اے مادی وسائل دا دور دورہ اے جیہڑا صنعت و حرفت وچ ترقیافتہ اے دنیا ایس دی گل سندی اے تے ایس نال مراسم استوار کرن نوں بے چین ہوندی اے اسرائیل دی صنعت و حرفت ترقیافتہ تے ایس دی زرعی ایجادات دا وی زمانے وچ ڈنکا وج رہیا اے ڈرون دی صنعت اُتے ایس دا غلبہ اے انج افرادی قوت دی کمی دا مسئلہ حل کر لیا اے پر عرباں اُتے نظر پائی جائے اوہ دستیاب توانائی دے ذخائر آپ استعمال کرن توں قاصر تے امداد لین اُتے مجبور نیں وافر افرادی قوت وی فائدہ مند نہیں ایسے لئی سوچن اُتے مجبور نیں کہ مقابلے دی پوزیشن وچ نہیں تے کیسں نہ لڑن تے بار بار شکست دی سُبکی چکن دی بجائے تصفیہ کر لین ۔ اسرائیل تے امارات امن سمجھوتے وچ امریکی کردار دے علاوہ کمزوریاں دا وڈا عمل دخل اے پر امن سمجھوتے توں مشرقِ وسطیٰ وچ امن قائم ہو جائے گا تے عرب ہمیشہ لئی محفوظ ہو جان گے؟ دا جواب فوری طور تے ہاں وچ دینا ہجے اوکھا اے پر اینا وثوق نال کہیا جا سکدا اے کہ اسرائیل و امارات امن معاہدے دے اعلان توں مزید عرب ملکاں دی طرفوں اسرائیل نوں تسلیم کرن تے سفارتی تعلقات بحال کرن دی راہ ہموار ہوئے گی۔
اسرائیل تے عرب ملکاں وچ ودھدی قربتاں نویں گل نہیں عرصے توں ایس حوالے نال خبراں ذرائع ابلاغ دی زینت بن رہیاں نیں بس فرق اینا رہیا کہ نویں واضح پیش رفت توں ابہام دور ہوئے نیں امن سمجھوتے نال عرباں دے مفاد دا تحفظ ہوندا تے فائدہ ملدا اے یا نہیں اک گل طے اے کہ اسرائیل محفوظ ہون دے نال مشرقِ وسطی دے طاقتور فریق ہون دا دعویٰ منوان وچ کامیاب ہو گیا اے تے عرباں وچ جنم لین والی مایوسی نال دنیا آشنا ہو گئی اے امارات اسرائیل نوں تسلیم کرن والا تیجا عرب ملک اے ایہہ گل کدوں سعودیہ نوں گھٹنے ٹیکن اُتے مجبور کردی اے شام، عراق سنے دیگر عرب ملکاں نوں اسرائیل دے بارے پالیسی بدلن، تسلیم کرن تے سفارتی تعلقات بحال کرن وچ کنی دیر لگدی اے دا جواب جانن لئی زیادہ دیر انتظار نہیں کرنا پئے گا کیوں جے امارات و سعودیہ دی یکساں سوچ کسے توں لُکی نہیں تے ایہہ کہ سعودی اجازت نامے دے بغیر امارات کلے اینا وڈا فیصلہ نہیں کر سکدا امریکی ثالثی وچ اسرائیل و امارات دے وچکار طے پان والے امن معاہدے وانگوں دیگر عرب ملکاں توں وی انج دا معاہدہ طے پانا ممکن اے۔
عرب ملک تے اسرائیل وچ تنائو دی بہتر سالہ تاریخ نوں اہم موڑ تیکر لیان لئی کافی عرصے توں پیش رفت جاری سی پر پچھلے دو ورہے توں فاصلیاں وچ تیزی نال کمی آئی 2018 وچ اسرائیلی وزیراعظم نیتن یاہو دا اچانک عمان اپڑنا تے عمان دے سلطان نال ملاقات کرنا قربتاں وچ وادھے دی خبراں دی پہلی وار تصدیق ہوئی ملاقات دے حوالے نال عمان دے وزیر خارجہ نے کہیا کہ اسرائیل تے فلسطین نوں اکٹھا بٹھان لئی کوششاں کر رہے نیں کیوں جے اوہ متحارب فریقاں نوں ثالث دے بغیر اکٹھا نہیں بٹھایا جا سکدا اوہناں نے اسرائیل توں دیگر ریاستاں وانگوں پیش آن دی تمنا ظاہر کیتی ہن یو اے ای دے وچکار تعلقات معمول اُتے لیان دا معاہدہ تصدیق کردا اے کہ کئی عرب ملک عمان دے وزیر خارجہ دی سوچ نال نہ صرف متفق نیں بلکے دیگر ریاستاں وانگوں اسرائیل نوں تسلیم کرن تے سفارتی تعلقات بحال کرن اُتے آمادہ نیں حیرانگی دی گل ایہہ اے کہ فلسطین دے ناں اُتے ہون والے معاہدیاں اُتے فلسطینی راضی نہیں امارات و اسرائیل دے حوالے نال ہون والی پیش رفت اُتے فلسطینی اتھارٹی دے سربراہ محمود عباس نے تنقید کیتی اے تے یو اے ای توں اپنا سفیر واپس بلا لیا اے جد کہ حماس جہی مزاحمتی تحریکاں نے معاہدے نوں غدار انہ تے پیٹھ وچ چھرا گھونپن دے مترادف قرار دتا اے پر تنقید کردے ہوئے ایہناں نوں شاید عرباں دی تھکاوٹ یاد نہیں رہی۔
اسرائیل نے امارات نال معاہدے دے تناظر وچ عرب اردن دے علاقیاں جودیہ تے سماویہ دا اپنے نال الحاق دا عمل معطل کرن تے مسلماناں نوں مسجد اقصیٰ وچ نماز ادا کرن دی اجازت دین دا اعلان کیتا اے پر نال ای الحاق معطل کرن دے باوجود ، جودیہ تے سماویہ نوں اپنی سرزمین قرار دیندے ہوئے دستبردار نہ ہون دا عزم ظاہر کیتا اے جس اُتے حیرانگی دی کوئی گل نہیں اوہ بالا تر طاقت اے معاہدہ اوسلو دے کیہڑے نکات اُتے عملدرآمد ہویا، ہن طے شدہ شرطاں دی پاسداری اُتے اینوں کون مجبور کر سکدا اے؟ امارات نے اسرائیل تے فلسطین دے وچکار امن سمجھوتہ طے نہ پان تیکر مقبوضہ بیت المقدس وچ سفارتخانہ نہ کھولن دی گل کیتی اے پر اماراتی موقف کدوں تبدیل ہو جائے کجھ کہیا نہیں جا سکدا۔
جمعرات نوں ٹیلی کانفرنس وچ ڈونلڈ ٹرمپ، شیخ محمد بن زاید النیہان تے اسرائیلی وزیراعظم نیتن یاہو نے گل بات دے دوران جس امن سمجھوتے دی منظوری دتی اے جے فریقین سمجھوتے دی پاسداری کرن تے عرب اسرائیل تنازع دے حل دا امکان ممکن اے تے حالیہ تاریخی سفارتی بریک تھرو امن لیان دی کلید ثابت ہو سکدا اے پر شرط خلوص دی اے امن دی گل کردے ہوئے رویاں وچ وی تبدیلی لیانا لازمی اے سرمایہ کاری، سیاحت، براہ راست پروازاں، ٹیکنالوجی، سکیورٹی، توانائی، ٹیلی مواصلات، صحت، ثقافت تے ماحولیات وچ تعاون لئی امن شرط اے دونویں ملک جے آئندہ ہفتیاں وچ وفود دی سطح اُتے ہون والی گل بات نوں نتیجہ خیز بنانا چاہندے نیں تے امن لئی عملی اقدامات چکو نہیں تے امن سمجھوتہ نہوں معاہدہ ابراہیم دا ناں دتا گیا اے ناکامی دی چادر اوڑھ لوے گا جے خطہ بدستور بدامنی دا شکار رہندا اے تے ایہہ معاہدہ وی دو ملکاں وچ سفارتی مراسم دی بحالی تیکر محدود ہو کے رہ جائے گا۔