ادب،ادیب تےمعاشرہ

لكهت:رابعہ رحمن

جس طرح زندگی دے پیراں وچ سفر بنھ دتا جاندا اے ایسے طرح توں ادب دی زمین اُتے قلم دی نوک، لفظاں دی کاٹ، جذبیاں دی آنچ، خیالاں دی اُچی پرواز، تحقیق تے پڑتال توں آبیاری دا آغاز ہوندا اے تے نوخیز گلستانِ ادب نوں سیرابی دے سفر اُتے قلمکار لے نکلدا اے۔ منزل دا تعین کرنا ایس وچ ناممکن اے نہ جانے خزاں رسید زرد موسم وچ بسیرا کرنا پیندا اے یا فیر سرد موسم دی ٹھرٹھراندی شاماں، وچ نثر دی چادر اوڑھے کسے غزل دا مقطع حسنِ خیال نوں زنجیر تنہائی، وچ قید لبھدا اے، یا فیر نثری نظم دی زلفاں دے گنجلک وچ دم سادھے کٹائیے استعاراں دے ہجوم وچ ردیفِ قافیے دے پیوند لان وچ ناکام، بدحواس بے نور تے بے قرار تڑپدے تے لرزدے لفظ تے لفظاں دے ٹٹے ہوئے جملے قلمکار دی ذات بن کے شیشے اگے آ کھڑے ہوندے نیں۔سچائی تیکر رسائی قلم دا پہلا سبق اے پر ایس تیکر رسائی پاندے پاندے انسان دی اکثر موت ہو جاندی اے پر قلم تے لفظ کدی نہیں مردا۔ کتاب زندہ رہندی اے کہی ہوئی گل دی باز گشت صدیاں سنائی دیندی اے پر کہن والا نہیں رہندا تے سنن والا ہور توں ہور ہوندا چلا جاندا اے۔ تاریخ دی زندگی دا موجب وی قلم، سیاہی، الفاظ تے قرطاس ہویا کردے نیں۔ ادب دی امانتاں دا امین اک ادیب و شاعر ہوندا اے پر ایہناں امانتاں نوں اپنے دامن وچ سمیٹ کے رکھن نال ایہناں نوں پھیپھوندی لگ سکدی اے۔ دیمک چٹ سکدی یاے تے جیہڑی پھپھوندی تے دیمک ایہناں نوں لگدی اے اآخر اوہ ساڈی اآغوش توں ہوندی ہوئی ساڈے سارے بدن وچ ودھ جاندی اے تے فیر ایہناں امانتاں نوں اسیں کیوں نہیں ونڈدے ایہہ تے علم و ادب دی میراث اے اسیں ایس دے سارے اسرار و رموز نوں اپنی ذات وچ قید کر کے ایس دے نال بددیانتی دے سزا وار ٹھہرائے جانے آں۔
اخباراں چُک کے ویکھو تے بے شمار لفظ سانوں اک دوجے دا منہ چڑاندے وکھائی دیندے نیں۔ کدھرے خیالات اک دوجے دے نال انج الجھے ہوندے نیں کہ ریشم دے لچھیاں دے گنجل یاد اآ جاندے نیں تے کدھرے لڈی پاندے نیں کہ اپنی ہر حد پار کرن دا گمان ہون لگدا اے تے کیہ انج لکھن والے ہتھاں نوں پھڑن والا کوئی نہیں؟ ساڈے کول بوہت سارے انج دے انسٹیٹیوٹ تے ادارے نیں جیہڑے مختلف کورسز وی کراندے نیں تے ڈپلومے وی دیندے نیں ایتھوں تیکر کہ جوڈو کراٹے توں لے کے پھُلاں دے گلدستے بنان تیکر دے ادارے جا بجا کھلدے ملدے نیں پر قلم جیہڑا معاشرے دی تہذیب و اقدار دا آئینہ گردانیا جاندا اے ایس دی نوک پلک سنوارن لئی کوئی ادارہ کوئی ادبستان نہیں کھلیا۔ انج نویں لکھن والیاں نوں پانی دی روانی وچ وگنا تے آجاندا اے پر کتھے طوفانی لہراں دا مقابلہ کس طرح کرنا اے، کس جزیرے اُتے پڑائو پانا اے تے کس ریت اُتے گھروندہ بنانا اے اوہ ایس توں نابلدہی رہندے نیں۔ ہر پاسے اک تعصبانہ رویہ تے ملاپ دا مضبوط کردار لوکاں دے رستے متعین کردا اے جس دی بنا اُتے ادب دی اصلیت، بناوٹ دھوکے تے خود فریبی دی پرتاں وچ لُک جاندی اے ایہہ بوہت وڈا المیہ اے۔نویں تعمیر شدہ محلات بے شک انسانی نگاہ تے فطرت نوں چکاچوند کردے نیں پر یاد رکھو جیہڑی محبت اپنائیت بھاٹی گیٹ، شاہدرہ، سنت نگر، چوبرجی، سمن آبادتے ایس طرح دے دوجے علاقیاں وچ لبھدی اے تے رشتیاں دے نال نال ادب آداب دی غرض و غائیت اوتھے آشکار ہوندی اے اوہ زندگی دااثاثہ سانوں ہور کدھرے نہیں لبھدا۔ ڈی ایچ اے، ای ایم ای کالونی عسکری دی مختلف کالونیاں نال مقابلہ نہیں کیتا جا سکدا کیوں جے اوتھے بندے وسدے نیں تے ایتھے انسان۔
ایسے طرح توں ادب دی دنیا دے اوہ شاہکار جیہڑے شیخوپورہ دیاں گلیاں وچ تھڑیاں اُتے بہہ کے خوبصورت غزل کہندے نیں ایہناں دی اصلیت کوئی نہیں جان دا پر مقامی مشاعریاں وچ ناں دی بنا اُتے وکن والے اوہ مقام پا لیندے نیں جس طرح توں فقیر تے درویش دے ساہمنے بیٹھن والا پینٹ کوٹ ٹائی لا کے منہ وچ سگار دبائے کش لیندا ہویا اک انسان۔
لکھن والیاں وچ عورتاں دی تعداد دا اندازہ لایا جائے تے بوہت گھٹ اے جد کہ عورت دی خوبصورت عورت دا سراپا اے۔ نظم دی اداسی تے افسانے دی اٹھان وچ عورت دی خمار رسیدہ اکھاں تے تنہائی وچ ڈبیا ہویا ایس دی زندگی دا ہر پل کار فرما ہوندا اے تے فیر عورت توں شناسائی دا ہر طالب فرد ایس دی پذیرائی دے ویلے منہ کیوں موڑ لیندا اے۔ کیہ ایہہ قلم دی علمبردار خاتون نال ناانصافی دے زمرے وچ نہیں آندا۔ ایس دور دا اک واقعہ جدوں عورت دی پذیرائی لئی کوئی راہ نہیں کھلیا ہویا سی کہ میرانیس اک وار اک خیال نوں لے کے پریشان ہو رہے سن کہ دھی نے پچھیا بابا کیہ گل اےایتھے ایہہ دسدی چلاں کہ میر انیس دے پوتے رشید بوہت وڈے شاعر سن تے ایہہ دھی ایہناں دی ماں سن وڈے شاعراں نوں ایہناں دیاں ماواں شاعر بناندیاں نیں تے میر انیس نے کہیا بھاوج نے نکی بھاوج نوں دعا دینی اے تے خیال بندھ نہیں رہیا تسیں فی البدیہہ کہیا بابا میرے اشعار سن لوئو۔
صندل سے مالک بچوں سے گودی ہری رہے
یا رب رسولِ پاک کی کھیتی ہری رہے
میر انیس نے بے اختیار زانو اُتے ہتھ ماریا تے کہیا ایہہ سب عورت دا ای طرہ امتیاز اے ایہہ گل اک مرد نہیں کہہ سکدا۔
شاعری افسانے تے کالم ایہہ ادب دی اصناف نیں جنہاں نوں ساڈے معاشرے وچ ای نہیں یورپی ملکاں وچ وی بوہت اہم سمجھیا جاندا اے۔ پر جس طرح پاکستان وچ مشاعریاں وچ پھبتی کسن دا رواج اے ایس وچ کسے وی قابل عزت گھرانے دی خاتون شاعری پڑھن توں گریز کرے گی قاری جویں دا وی ہوئے جس طبقے دا یا کردار دا حامل ہوئے ایس توں لکھن والیاں نوں فرق نہیں پیندا پر ہال وچ موجود سامع تے ناظر دا محفل دے ادب و آداب نال واقف ہونا تے خاص طور تے عورت دی عزت و حرمت کرن دے احساس توں آگاہ ہونا بوہت ضروری اے نہیں تے مشاعریاں وچ صرف مرد حضرات رہ جان گے تے عورت صرف لفظاں وچ قید ہو کے صیاد جہی حیاتی لنگھا دیوے گی۔
ہر انسان دا اپنی اپنی بانسری وجانا اک شیوہ بن چکیا اے جنہاں دے مزاج تے کردار مل گئے اوہ اک گروپ بن گیا۔ بھلا ادب دی اپنی اپنی ڈیڑھ اٹ دی مسیت توں ادب نوں فروغ مل سکدا اے؟ ہر گز نہیں جس طرح ہر شہر وچ ادبی تقریبات ہوندیاں نیں تے کیہ ایہناں وچ ہر وار صرف کجھ لوکاں نوں مدعو کرنا انصاف اکھواندا اے؟ بلکہ ایہناں تھاواں دے ڈائریکٹر ز یا کرتا دھرتا بندیاں دے کول اپنے شہر ای نہیں بلکہ اپنے ملک دے تے دیگر ادبی خدمات اداکرن والیاں دی مکمل خبراں نہیں ہونیاں چاہیدیاں تے مختلف تقریباں وچ ایہناں سب نوں واری واری مدعو نہیں کرنا چاہیدا؟