ریکوڈک کیس وچ حکومتِ پاکستان دی قانونی ٹیم دی شاندار کامیابی

پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز دے سارے منجمد اثاثے بحال ہون دے روشن امکان

لكهت:بلال بٹ

ریکوڈک کیس وچ پاکستان دی کامیابی اُتے پی آئی اے دے ارباں دے اثاثے فروخت ہون توں بچ گئے۔ ایہہ پاکستانیاں دی بوہت وڈی جت اے۔ پی آئی اے دے قیمتی اثاثے محفوظ ہو گئے نیں۔ پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز دے چیف ایگزیکٹو آفیسر ایئر مارشل ریٹائرڈ ارشد ملک نے ریکوڈک فیصلے اُتے خوشی دا اظہار کردے ہوئے دسیا اے کہ پی آئی اے دارباں دے اثاثے فروخت ہون توں بچ گئے۔ اوہناں نے اک بیان وچ کہیا کہ محب وطن پاکستانیاں دی دعائواں نال انصاف دی فتح ہوئی تے پی آئی اے دی قانونی ٹیم، وفاقی وزیر قانون، اٹارنی جنرل آف پاکستان دی محنت نال کامیابی ملی اے۔ ارشد ملک نے اپنے بیان وچ مزید کہیا کہ پی آئی اے دے قیمتی اثاثے محفوظ ہو گئے نیں ایہہ پاکستانیاں دی بوہت وڈی جت اے۔ اوہناں نے کہیا ایہہ عظیم قانونی جت بے لوث قیادت دے تحت تے مشترکہ کاوش نال ممکن ہوئی۔ میڈیا رپورٹس دے مطابق اٹارنی جنرل آف پاکستان ولوں خوشخبری سنائی گئی اے کہ برطانیہ دی ورجن آئی لینڈ ہائیکورٹ نے پاکستان دے حق وچ فیصلہ دے دتا گیا اے۔ عدالت ولوں ٹیتھیان کمپنی دے حق وچ دتے گئے فیصلے کالعدم قرار دے دتے گئے نیں۔پاکستان دے خلاف دتے گئے سارے فیصلے واپس ہو گئے۔ جس دے بعد پاکستان نوں نیویارک وچ واقع روز ویلٹ ہوٹل سنے پیرس وچ واقع اسکرقائب ہوٹل واپس مل گئے نیں۔ پاکستان دے حق وچ سنائے گئے فیصلے دی وجہ نال پاکستان بیرون ملکاں وچ اپنے ارباں روپئے دے اثاثے بچان وچ کامیاب رہیا جد کہ برطانیہ دی ورجن آئی لینڈ ہائیکورٹ دے فیصلے وچ ٹیتھیان کمپنی نوں مقدمے دے سارے اخراجات وی برداشت کرن دا حکم دتا گیا اے۔
پی آئی اے دے اثاثیاں
دی مالیت کنہی اے
موجودہ کامیابی دا اصل تجزیہ اودوں ہو سکدا اے جدوں اسیں ایہہ اندازہ کر سکیے کہ ایہناں اثاثیاں دی مالیت کنہی اے۔ پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز دنیا دی کامیاب ہوائی کمپنیاں وچوں اک اے جس دے پوری دنیا وچ مختلف مقامات اُتے اثاثہ جات نیں۔ بی بی سی اردو وچ شائع ہون والے اک آرٹیکل دے مطابق 2019 وچ شائع ہون والی اک رپورٹ دے مطابق ایس ویلے پی آئی اے دے بین الاقوامی اثاثیاں دی قیمت اک ارب ڈالر توں گھٹ بن دی اے ایس دا مطلب اے کہ جے ایہہ اثاثے ضبط کر کے غیر ملکی کمپنی ٹی سی سی نوں دتے جاندے تے وی کمپنی تقریباً چھ بلین ڈالر دا ہدف حاصل نہیں کر سکدی سی۔
پاکستان دے خلاف
فیصلے دا پس منظر
پاکستان دے فیصلہ سازاں دے غلط حکمت عملی تے ایس ویلے دے عدالتی فیصلیاں دی وجہ نال پوری دنیا وچ پاکستان دی جگ ہنسائی ہوئی۔ سپریم کورٹ دے فیصلے دے بعد متعلقہ کمپنی جدوں عالمی عدالتاں وچ اپنا کیس لے کے گئی تے ایس دی مناسب پیروی ای نہیں کیتی گئی جدوں پاکستان دے خلاف ریکوڈک دا فیصلہ آ گیا تے ایس سلسلے وچ عالمی اداریاں دی فیصلے اُتے عملدرآمد دی کوششاں شروع ہو گئیاں تے دفتر خارجہ نے کسے ممکنہ قانونی کاروائی دے نقصان توں بچن لئی پی آئی اے سنے پاکستانی اداریاں نوں بیرون ملک اپنے اثاثے گھٹ توں گھٹ رکھن دی وی ہدایت دتی سی۔
ٹی سی سی نے حکومت پاکستان توں صوبہ بلوچستان وچ سونے تے تانبے دے کروڑاں ڈالر مالیت دے ریکوڈک پراجیکٹ دے مقدمے دے حوالے نال پی وی آئی دی ہائی کورٹ آف جسٹس توں تقریباً چھ ارب ڈالر حاصل کرن لئی رجوع کیتا سی۔ جس طرح کہ پہلے عرض کیتا کہ ایہناں مقدمیاں دی پیروی نہ ہون پاروں پاکستان دے خلاف فیصلے آن دا سلسلہ شروع ہو گیا۔ ایہناں فیصلیاں دے نال نال پاکستان دی عالمی ثالثی ٹربیونل دے 2019 والے فیصلے دے خلاف درخواست ہجے وی زیر سماعت اے جس وچ بین الاقوامی ثالثی ٹربیونل (ICSID) نے پاکستان نوں ریکوڈک پراجیکٹ وچ ٹی سی سی نوں لیز دین توں انکار کرن اُتے قصور وار ٹھہرایا سی۔
بلوچستان وچ معدنی
ذخائر دی اہمیت
صوبہ بلوچستان وچ واقع ایہناں کاناں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ دنیا وچ اوہ کاپر تے سونے دی سب توں وڈی کاناں وچوں اک نیں جنہاں اُتے اج تیکر صحیح طرح کم شروع نہیں ہو سکیا۔ پچھلے ورہے بین الاقوامی ثالثی ٹربیونل نے پاکستان اُتے صوبہ بلوچستان وچ سونے تے تانبے دے کروڑاں ڈالر مالیت دے ریکوڈک پراجیکٹ دے مقدمے وچ تقریباً 6 ارب ڈالر دا جرمانہ عائد کیتا سی۔
جولائی وچ دتے گئے ایس فیصلے دے بعد پاکستان دی درخواست اُتے اک ایڈہاک کمیٹی تشکیل دتی گئی جس نے کجھ شرطاں دے نال پاکستان دے حق وچ کجھ مہینے دا حکم امتناعی جاری کر دتا سی، جنہوں ایس ویلے پاکستانی حکام نے وڈا ریلیف قرار دتا سی پر فیر نومبر وچ پاکستان دے خلاف اک ہور فیصلہ ساہمنے آیا جس دے مطابق پاکستان بین الاقوامی ثالثی ٹربیونل ولوں ریکوڈک مقدمے وچ حکم امتناعی دی شرطاں پوری کرن وچ ناکام ہو گیا تے ایس مقدمے وچ شکایت کنندہ غیر ملکی کمپنی ٹی سی سی نے اک وار فیر پاکستان توں ارباں ڈالر جرمانہ وصول کرن لئی درخواست دائر کر دتی سی۔
ٹی سی سی تے حکومت بلوچستان دے وچکار تنازع کدوں پیدا ہویا؟
ریکوڈک دے حوالے نال بلوچستان دے کجھ سیاسی حلقیاں وچ تحفظات پائے جاندے سن۔ ایہناں حلقیاں ولوں ایس رائے دا اظہار کیتا جاندا رہیا کہ ریکوڈک دے معاہدے وچ بلوچستان دے لوکاں دے مفاد دا خیال نہیں رکھیا گیا۔ ایس معاہدے نوں پہلے بلوچستان ہائی کورٹ وچ چیلنج کیتا گیا پر ہائی کورٹ نے ایس حوالے نال مقدمے نوں مسترد کر دتا۔
بعد وچ ہائی کورٹ دے فیصلے دے خلاف سپریم کورٹ نال رجوع کیتا گیا۔ سپریم کورٹ دے سابق چیف جسٹس افتخار محمد چوہدری دی سربراہی وچ اک بنچ نے قواعد دی خلاف ورزی اُتے ٹی سی سی دے نال ہون والے معاہدے نوں کالعدم قرار دے دتا۔سپریم کورٹ دے فیصلے دے بعد ٹی سی سی نے مائننگ دی لائسنس دے حصول لئی دوبارہ حکومت بلوچستان نال رجوع کیتا ایس ویلے دی بلوچستان حکومت نے لائسنس دی فراہمی لئی ایہہ شرط رکھی سی کہ کمپنی ایتھوں حاصل ہون والی معدنیات نوں ریفائن کرن لئی بیرون ملک نہیں لے جائے گی۔ حکومت ولوں چاغی وچ ریفائنری دی شرط رکھن دے نال نال بلوچستان دے حصے نوں وی ودھان دی شرط وی رکھی گئی۔ سینڈک پراجیکٹ توں کوئی خاطر خواہ فائدہ نہ ملن پاروں حکومت بلوچستان ولوں ایہہ شرطاں بلوچستان نوں ودھ توں ودھ فائدہ اپڑان لئی رکھی گئیاں سن۔ کمپنی ولوں ایہناں شرطاں نوں منن دے حوالے نال پیش رفت نہ ہون تے محکمہ بلوچستان مائننگ رولز 2002 دے شرطاں پوری نہ ہون پوروں معدنیات دی لائسنس دین والی اتھارٹی نے نومبر 2011 وچ ٹی سی سی نوں مائننگ دا لائسنس دین توں انکار کر دتا سی۔ ایس فیصلے دے خلاف ٹی سی سی نے صوبائی سیکرٹری مائنز اینڈ منرلز حکومت بلوچستان دے کول اپیل دائر کیتی سی جنہوں سیکرٹری نے مسترد کیتا سی۔
ریکوڈک دا معاملہ تے بین الاقوامی ثالثی فورمز 2011 وچ مائننگ لئی لائسنس مسترد ہون دے بعد ٹی سی سی نے پاکستان وچ کسے فورم وچ جان دے بجائے دو بین االقوامی فورمز نال رجوع کیتا۔ ایہناں وچوں اک ایکسڈ جد کہ دوجا آئی سی سی دا سی۔ پاکستانی حکام دے مطابق ٹی سی سی ولوں 16 ارب ڈالر ہرجانے دا دعویٰ کیتا گیا سی۔
ایہناں فورمز اُتے پاکستان ولوں جنہاں ماہرین قانون دی خدمات حاصل کیتی گئیاں سن ایہناں وچ برطانیہ دے سابق وزیراعظم ٹونی بلیئر دی اہلیہ وی شامل سن۔ ایہناں فورمز اُتے حکوت پاکستان ولوں موقف اختیار کیتا گیا سی کہ ٹی سی سی نے بلوچستان ڈویلپمنٹ اتھارٹی دے افسراں نوں رشوت دے کے ابتدائی معاہدے دی خلاف ورزی کردے ہوئے مزید علاقے اپنے لیز وچ شامل کرائے سن۔
جرمانے دی رقم کون ادا کرے گا؟
پاکستان دے قانونی حلقیاں وچ ایہہ سوال زیر بحث رہیا کہ جے پاکستان نوں جرمانہ عائد کر دتا گیا تے ایہہ جرمانہ کون ادا کرے گا۔ اگرچہ ریکوڈک اُتے غیر ملکی کمپنیاں نے ایکسپلوریشن دا آغاز 1993 وچ کیتا سی پر 2011 وچ کمپنی دی مائننگ دی لائسنس لئی درخواست دی منسوخی تیکر کجھ درجن ملازمتاں دے سوا معاشی لحاظ نال بلوچستان نوں ایسے منصوبے توں کوئی فائدہ نہیں ملیا سی۔
میڈیا دے نمائندیاں دے نال گل بات دے دوران جام کمال خان دا کہنا سی کہ ہرجانے دی جیہڑی رقم ہوئے گی ایس دی ادائیگی حکومت بلوچستان نوں کرنی ہوئے گی۔ ثالثی فورم ولوں بطور ہرجانہ جس رقم دا تعین کیتا گیا اے ماہرین دے مطابق جے بلوچستان دے پچھلے تن چار ورہے دے دوران بجٹ دے حجم نوں ویکھیا جائے تے ایہہ تقریباً بلوچستان دے تن سال دے بجٹ دے بررابر اے۔ وزیر اعلیٰ نے کہیا کہ بطور ملک سانوں کدھروں دو تن ارب ڈالر ملن تے اسیں بوہت خوش ہونے آں پر ہرجانے دی رقم بوہت زیادہ اے۔ وزیراعلیٰ نے دسیا کہ اینی وڈی خطیر رقم دی ادائیگی دا اسیں سوچ وی نہیں سکدے پر ایس دی ادائیگی دے سوا کوئی چارہ وی نہیں۔ایہناں دا کہنا سی کہ عدم ادائیگی دی صورت وچ پاکستان نوں بین الاقوامی سطح اُتے نقصان ہوئے گا تے ملک لئی کئی مسئلے پیدا ہو سکدے نیں۔
وزیراعلیٰ نے کہیا کہ ایس کیس دی فیس وی اسیں دے رہے آں تے ہن تیکر حکومت بلوچستان نے فیس دی مد وچ ڈھائی توں تن ارب روپئے دی ادائیگی کیتی اے۔ وزیراعلیٰ نے سابق حکومتاں نوں تنقید دا نشانہ بناندے ہوئے کہیا کہ بلوچستان وچ معدنیات دے چنگے قواعد و ضوابط نیں جے جلد بازی وچ کمپنی دے نال معاہدے نوں مسترد کرن دی بجائے ایس نوں مختلف خلاف ورزیاں اُتے مرحلہ وار نوٹس جاری کر کے معاہدے نوں منسوخ کیتا جاندا تے شاید اج بلوچستان نوں اینا نقصان نہ اپڑدا۔ ریکوڈک کیس وچ سابق حکومتاں دی ناقص کارکردگی دا ذمہ دار کون ؟؟؟
ایس مقدمے نوں پیپلز پارٹی تے ن لیگ دی حکومتاں نے ڈیل کیتا۔ 2012 توں ایہہ مقدمہ شروع ہویا۔ انج اک دہائی تیکر ایہہ کیس مختلف عدالتاں وچ زیر سماعت رہیا۔ جسٹس افتخار چوہدری دے گمراہ کن تے ناقص فیصلیاں دی بدولت عالمی عدالتاں وچ پاکستان دی جگ ہنسائی ہوئی، مسلم لیگ ن دے راہنما بیرسٹر ظفر اللہ خان جیہڑے مسلم لیگ نواز دے پچھلے دور حکومت وچ آہم قانونی عہدے اُتے فائز وی رہ چکے نیں۔اوہ ذاتی طور اُتے ایس مقدمے نوں عالمی فورم اُتے لڑن دی اپنی ای حکومت دی حکمت عملی توں اختلاف وی رکھدے سن جس دا اظہار اوہناں نے وزارت قانون وچ رہندے ہوئے اک علیحدہ نوٹ دی صورت وچ وی کیتا سی۔
بی بی سی ا ردو دے مطابق ایس مقدمے وچ فوج سنے پچھلے تے موجودہ حکومتاں نے ہرممکن کوشش کیتی کہ پاکستان نوں ہر صورت ایس مشکل نال بچایا جا سکے۔ظفر اللہ خان دا کہنا اے کہ ایس مقدمے وچ فوج دے افسران ساڈے نال اجلاساں وچ شریک رہے تے سانوں چنگی معاونت دتی۔
افتخار چوہدری دے فیصلے اُتے گل کردے ہوئے بیرسٹر ظفر اللہ دا کہنا سی کہ ایس طرح دے مقدمیاں وچ فیصلے دیندے ہوئے ساڈے قانونی فورمز (عدالتاں) نوں احتیاط دا دامن ہتھ توں نہیں چھڈنا چاہیدا کیوں جے ایس نال نقصان ملک دا ہوندا اے۔
عدالت توں باہر ڈیل
کیوں نہیں ہو سکی
ایس سوال دے جواب وچ بیرسٹر ظفر اللہ خان نے دسیا کہ ایس مقدمے وچ غیر ملکی کمپنی ٹی سی سی ولوں پاکستان نوں بوہت گھٹ رقم اُتے سیٹلمنٹ دی پیشکش ہوئی سی پر قومی احتساب بیورو دے ڈر توں ایہہ آفر قبول نہیں کیتی جا سکی۔ایہناں دے مطابق نیب دے بارے وچ ایہہ خوف پایا جاندا سی کہ جے ڈیل اک ارب وچ وی کیتی گئی تے اختیارات توں تجاوز دے مقدمے قائم ہونا شروع ہو جان گے۔
ایہناں دے مطابق ایگزیکٹو تے بیورو کریسی ایس معاملے وچ ڈر دا ای شکار رہی۔ اک سوال دے جواب وچ ایہناں دا کہنا اے کہ جس رقم اُتے ڈیل کیتی جا رہی سی اوہ جرمانے دی رقم دے مقابلے وچ بوہت ای گھٹ رقم بن دی سی۔بیرسٹر ظفر اللہ نے پی ٹی وی دے چیئر مین متعلق سپریم کورٹ دے اک فیصلے دا حوالہ دیندے ہوئے کہیا کہ ہونا تے ایہہ چاہیدا اے کہ ہن جنہاں دی وجہ نال ایہہ مقدمہ پاکستان لئی وبال جان بنیا ایہناں توں ایہناں دی ساری تنخواہواں واپس لیاں جان۔
خلاصہ کلام
ریکوڈک گے معاملے اُتے عالمی عدالتاں ولوں پاکستان دے حق وچ فیصلہ آنا ایس گل دا بین ثبوت اے کہ ایس ویلے پاکستانی حکام سنجیدگی نال ایس معاملے نوں ویکھ رہے نیں۔ ماضٰ وچ حکومتاں نے ایس انتہائی اہم ترین مسئلے نوں جس غیر ذمہ داری دے نال ڈٰل کیتا ماضی دے فیصلے ایس دا واجح ثبوت نیں۔ اک آزاد تے خود مختار ملک دی حیثیت نال ایس طرح دے فیصلیاں نال پاکستان دی ساکھ بُری طرح متاثر ہوئی سی۔ غیر ذمہ داری دی انتہا ایہہ سی کہ بیرون ملک اثاثیاں اُتے عالمی عدالتاں نے اپنے ٹیک لا دتے سن جس نال پاکستان دے وقار خود مختاری سلامتی تے عزت وقار اُتے سوالیہ نشان ثبت ہو چکے سن۔ موجودہ پاکستانی حکومت خصوصاً وزارت قانون اٹارنی جنرل آفس ایس گل اُتے مبارکباد دی مستحق نیں کہ اوہناں نے ایس معاملے دے سارے پہلوئواں نوں سنجیدگی نال ویکھیا تے پاکستان دے حق وچ فیصلہ کروان دے اقدامات کیتے۔ حکومت پاکستان دے سارے ادارے اک پیج اُتے رہے تے باہمی کوارڑڈینیشن نال اک چنگا فیصلہ حاصل کرن وچ کامیاب ہوئے۔ پوری پاکستانی قوم ایس گل دی توقع رکھدی اے کہ جس طرح ریکوڈک کیس وچ حکومت نے مہارک دا ثبوت دتا ایسے طرح عالمی تنازعات خصوصاً پانی دے مسئلے اُتے وی ایسے ذمہ داری دا مظاہرہ کیتا جائے گا۔