ثمینہ اسماء اک اُگھی پنجابی شاعرہ

ثمینہ جی ہوراں دی شاعری وچ جتھے نواں تے نویکلا پن موجود اے رمزاں تے اشارے لبھدے نیں اوتھے ای کلاسیکل شاعراں وانگ صوفیانہ رنگ وی بھاء ماردا اے

ڈاکٹر صائمہ بتول

لکھاری اشاعر یا تخلیق کار سماج دے ات حساس جی ہوندے نیں۔اوہ اپنے آل دوالے جو کجھ وی ویکھدے یا جردے نیں یا لوکائی نوں پیڑاں یاں تسیہاں وچ ویکھدے نیں تاں اوہناں نوں اپنے شبداں راہیں کتاباں دیاں پنیاں تے کھلار دیندے نیں۔ اوہناں دیاں تخلیقاںادب دیاں وکھو وکھ صنفاں راہیں احساساں، جذبیاں تے خیالاں دی ترجمانی کردیاں نیں ایہہ تخلیق کار زمانے دیاں کجرویاں، نیویائی اُچیائی ٹٹ بھج ، چنگ مند، دے نال نال اپنے دور دے سماجی، ثقافتی، تہذیبی تے سیاسی حالاتاں نوں وی کدیں ناول، ڈرامے، افسانے، سفر نامے تے کدیں شاعری راہیں سامنے لے آوندے نیں اُنج وی آفاقی ودھیا تے نویکلا تخلیق کار اوہ ای ہوندا اے جیہڑا اپنے سمے دے سماج دے لوکاں اندر وڑ کے اک سیانے تے تجربہ کار حکیم وانگوںمنکھددی نبض اُتے ہتھ دھر کے اوہدیاں ساریاں اندرلیاں کیفیتاں توں جانو ہو کے اجہیا ادب رچے کہ جس دا اک اک شبد دل نوں ہتھ پاوے تے روح دی نگھ وچ لہہ جاوے اجہے اُچ پدھردے شاعر اپنے ویلے دے ای نہیں، سگوں آون والے دور تے ہر دور دے نال نال ہر خطے تے ہر طبقے دے لوکاں دے جذبیاں دے ترجمان بن دے نیں۔ اچے تے نویکلے شاعر دی ایہہ خوبی ہوندی اے کہ اوہدے میکھوں مٹھے بول تے لکھن ڈھنگ قاری نوں اپنے حصار وچ لے لیندے نیں تے انج لگدا اے جویں اوہ انسانیت دیاں فکراں، دکھاں تے پیڑاں توں جانوں نیں تے اوہدے حوصلے بھرے بول لُکائی نوں پچھوتاء تے پیڑتا وچوں کڈھ کے اوہدے دل نوں گرما رہے نیں تے انج اوہناں دیاں شعراں وجہو ں لوکائی دے دلاں وچ حیاتی مڑنچنا گائونا شروع کر دیندی اے۔
اجوکے سمے دے ایہناں تخلیق کاراں وچ اک سچجا ناں ثمینہ اسماء جی دا وی اے۔ ثمینہ اسما پنجابی زبان دی اک بے مثال شاعرہ نیں جنہاں دا لکھن ڈھنگ بوہتا کر کے اپنے سمے دے شاعراں نالوں وکھ اے۔ ثمینہ اسما ء جی اوہناں ودھیا شاعراں وچ گنیاں جاندیاں نیں جیہڑیاں تھوڑا لکھدیاں نیں پر سوہنا لکھدیاں نیں سادہ سوہنے سبھا دی مالک ثمینہ جی نہ صرف پنجابی شاعرہ نیں سگوں تعلیم دے محکمے نال جڑ کے اک ودھیا استاد دے فرض وی نبھاوندیاں رہیاں نیں۔

ثمینہ اسماء 1952 وچ راولپنڈی وچ بشیر احمد تے مقصودہ بیگم دے گھر پیدا ہوئیاں آپ جی دے والد نہ صرف پڑھے لکھے انسان سن سگوں ادب ول وی چوکھا دھیان رکھدے سن۔ والدہ پڑھی لکھی سی تے استاد وی سی۔ گھر دا ماحول ادبی ہوون پاروں ثمینہ جی وی بطور شاعرہ اپنا قلم چکیا۔ اوہ اٹھ بھیناں بھراواں وچوں پنجویں نمبر تے نیں دو بھیناں تے دو بھرا اوہناں توں وڈے جد کہ دو بھیناں تے اک بھرا اوہناں توں نکے نیں۔ ثمینہ اسماء بڑے دھیمے مزاج دی مالک زنانی نیں جیہڑی ہمیش صبر تے حوصلے نال حیاتی لنگھاون دی حامی رہیاں نیںہر حال تے ہرکسے نال خوش رہنا اوہناں دی فطرت اے پنجابی زبان دے ودھا پھُلا لئی اوہناں ہمیشہ مثالی کردار نبھایا اے۔1984 توں لے کے ہن تائیں اوہ اپنی ماں بولی پنجابی دی سیوا لئی بھرواں حصہ پا رئیاں نیں اوہناں اپنے سکول وچ چھویں توں دسویں تاہیں پنجابی مضمون لاگو کروایا تے پڑھایا۔ ایس پاروں بڑے لوکی اوہناں دے خلاف وی ہوئے پر اوہناں لوکاں نوں سدھے متھے سمجھایا تے اپنی زبان تے ثقافت نال پیار کرن دا درس دتا۔ پنجابی زبان اک ماڑی زبان اے ایس غلط نظریے نوں مکاون تے اپنی زبان، سیہان رہتل تے ماں بولی دی قدر کروان لئی اوہناںبڑے جتن کیتے اوہ لکھن پڑھن دے نال نال پنجابی دیاں کئی ادبی محفلاں، مشاعرے ،سیمینار تے مشاعراں دا پربندھ وی کردیاں نیں۔ ہن تائیں اوہناں تن کتاباں لکھیاں نیں ایہہ تنے کتاباں شاعری دیاں تے ماں بولی پنجابی زبان وچ نیں۔ اوہناں دی پہلی کتاب ’ویلااسمرن دا‘‘ 2009 وچ چھاپے چڑھی ایس کتاب وچ کل تریٹھ (63) نظماں شامل نیں۔ جیہڑیاں انسانی جذبیاں تے احساساں دیاں منہ بولدیاں مورتاں نیں۔ شاعر کیوں جے حساس سبھا دا مالک ہوندا اے تے آل دوالے توں چوکھا متاثر ہوندا اے ثمینہ اسما وی ڈھیر حساس نیں تے اوہ اپنی شاعری وچ صرف زنانیاں دی ای ترجمانی نہیں کردیاں سگوں اوہ اپنے آسے پاسے دے ہر ظلم تے ناانصافی بھاویں اوہ بندے نال ہووے یا زنانی نال بال نال ہووے یا بڈھے نال ہر تکلیف نوں اپنے قلم دی آواز بناوندیاں نیں۔
ثمینہ اسماء جی دی کتاب ’’ویلا سمرن دا ‘‘ ناں توں ای ظاہر اے پئی رب دے ذکر دا ویلا ایس کتاب وچ اوہناں رب نال جڑن ول دھیان کروایا اے تے رب نال جڑن لئی رب دے بندیاں دے کول ہونا اوہناں نال جڑنا ات لوڑ ای دا اے ول دھیان کروایا اے۔ رب دی مخلوق دے دُکھ درد تے تکلیف محسوس کر کے ای اسیں اپنے رب دا قرب حاصل کر سکنیں آں۔ رب تے رب دی مخلوق نال پیار ای بندے دی حیاتی دا مقصد تے کامیابی دا زینہ اے۔ انسان نوں بے مقصد ای پیدا نہیں کیتا گیا سگوں اوہدی حیاتی تے اوہدے جیون دا اک خاص مقصد اے تے جیس منگھ نوں اپنے رب نوں راضی کرن دا ول آ جاوے اوہ ایس اوس دوہاں جہاناں وچ تر جاندا اے ثمینہ اسما جی ایس حوالے نال کجھ شبداں وچ پوری کہانی سمجھا جاندیاں نیں۔
من پریت ہنڈائے
سُتے بھاگ جگائے
ڈبے لیکھ ترائے
ویلا سمرن دا
من وچ رب دی پریت سچی پریت اے تے ایہہ پریت سانوں اگے اوہدے بندیاں نال پریت ول پریردی اے تے جیکر اک واریں ایہہ پریت من اندر رس پوے تے سُتے ہوئے بھاگ جاگ پیندے نیں تے ڈبے ہوئے نصیب تر جاندے نیں۔
ثمینہ اسما دی ایہہ کتاب ’’ویلا سمرن دا‘‘ وچ شامل نظماں اپنے اندر جذبیاں دا جہان رکھدیاں نیں ایہناں نظماں وچ ایہناں متنوع موضوعاں نوں بیان کیتا اے۔ جیویں رب نال محبت اوہدی مخلوق لئی درد، انسان دی اپنی سیہان تے ہوند دے نال نال انسانی حیاتی دیاں حقیقتاں آون والی حیاتی لئی تیاریاں، ہر کم وچ رب دی رضا تے راضی رہنا، انسان دی اپنے اصل نال ملاقات، نفسانفسی حیاتی دُکھاں تے سکھاں دے اکٹھ دا ناں ، جیون دے امتحان، پیار دا سنسار، بچپن دیاں یاداں ، ماواں دھیاں دے دُکھاں دا احساس تے بیان، کڑیاں دا اپنے حق لئی بولن تے زور تے اپنی عزت عصمت دی سانبھ دا درس ، دنیا دی بے ثباتی، تے دنیا دے سارے رولیاں گھپولیاں نوں موضوع بناون توں اڈ شاعری دے نویکلے پکھ یعنی رومانوی پکھ نوں وی اپنیاں نظماں وچ تھاں دتی اے کیوں کہ اوہ کسے اک نقطہ نظر یا خیال دی رسیا نہیں سگوں جیون دے سارے پکھاں تے نظر رکھدیاں نیں تے رومان وی حیاتی دا نویکلا پکھ اے جیہدے توں بناں حیاتی پھکی معلوم ہوندی اے ایہہ رومان تے محبت بھاویں فطری منظراں نال ہووے تے بھاویں انساناں نال ایہدے نال ای حیاتی وچ حسن تے رنگ اے تے ثمینہ اسماء جی ایس گل توں چنگی طرح جانوں نیں، اوہناں اپنی شاعری وچ انسانی حیاتی نوں درپیش ہر مسئلے ہر جذبے ہر سدھر تے ہر رنگ نوں کھل کے بیان کیتا اے۔ جیویں لکھدیاں نیں
اک دن دی جوانی اڑئیے مان نہ کریئے
گھن وانگ دُکھ عمراں کھا جاندے نیں
ثمینہ اسماء جی دی دوجی کتاب ’’کوئی لاٹ نمانی ‘‘ 2016 وچ چھاپے چڑھی ایہہ کتاب سانجھ پبلی کیشنز والیاں چھاپی تے ایس شعری پراگے وچ کل 76 نظماں شامل نیں۔ ایہہ نظماں وی اوہناں دیاں دوجیاں نظماں وانگ انسانی حیاتی اوس نوں درپیش مسئلے رشتے ناطے، حیاتی دیاں اوکڑاں، رنگا رنگی، یاداں، کڑیاں تے کڑیاں نوں نصیحتاں، سفنیاں، ماں تے ماں بولی حیاتی اک کھیڈ تماشا تے رومانوی پکھ ورگی نظم آمٹیارے نیڑے بہہ ، وانگ لگ بھگ حیاتی دے ہر پکھ دی ترجمانی کردیاں نیں۔ ثمینہ جی دی شاعری دی نویکلتا ایہہ اے کہ اوہ بڑی حقیقت پسندی نال جیون دیاں سچائیاں توں پردہ چکدیاںجاندیاں نیں ہر گل کھل کے تے بے دھڑک کہہ جاندیاں نیں جیویں اوہ ہر انسان دا اندر پڑھ لیندیاں ہوون ایس دنیا وچ ہر کوئی دوجے نال رنج اے تے سمجھدا اے اوہ ٹھیک اے باقی سارے کوڑے نیں اپنے گریبان وچ جھاتی پاون نوں کوئی تیار نہیں پر ثمینہ جی ایہناں بہانیاں نوں چھڈن ول پریردیاں نیں تے ایس گل تے یقین رکھدیاں نیں کہ سماں بندے دا سب توں وڈا اُستاد اے اوہ منکھ نوں سب کجھ سکھا دیندا اے جیویں اوہ لکھدیاں نیں
بھک پیار دی منگدے پھردے
پھڑ کشکول نمانے
بوٹا پیار دا کوئی نہ لائوندا
لبھدے خشبو لئی دیوانے
بھن تروڑ کاسہ اڑیا
چھڈ دے حیل بہانے
ویلا سبھ توں وڈا مرشد
رمز اولی کائی نہ جانے
ثمینہ اسماء دی شاعری سدھ پدھری نہیں سگوں رمزاں تے علامتاں بھری اے جیس نوں پڑھ کے ایہناں دے ڈونگھ پن تے خیالاں دے ودھیا بیان دا گوپڑ لگایا جا سکدا اے اوہ ایس گل دیاں حامی نیں کہ جدوں بندہ اپنے اندر دی ہواڑ کڈھ لوے اپنے پچھتاویاں نوں اتھرواں دے پانی نال دھو لوے تے من دی دنیا دُھل کے ستھری ہو جاندی اے ککھ، مٹی، گارا، چکڑ صاف ہو جاندا اے تے دل شیشے وانگ شفاف ہو جاندا اے جہدے اندر ہر جذبہ سچا تے ہر خیال واضح ہوندا اے ۔ ثمینہ جی ایس گل تے یقین رکھدیاں نیں کہ ہر دکھ ہر پیڑ دا مرہم ویلے کول موجود اے۔ پیڑ تے تسیبے نال لیرو لیر جثیاں تے ویلا ای پٹیاں لاوندا اے۔ دوہرے تروپے بھردا اے پرویلا کدیں بندے دے ہتھ نہیں آئوندا بندہ دکھاں تے سولاں دیاں پنڈاں سر تے دھرحیاتی دا پندھ طے کردا جاندا اے ایہہ جیون اک کھیڈ اے اک تماشا اے۔ ایہہ جیون دی کھیڈ رُکدی اے نہ مکدی بس کھلاڑی بدلدے جاندے نیں کوئی جت کے کھیڈ وچوں نکل جاندا اے تے کوئی پُگ کے پر حیاتی دی کھیڈ جاری اے۔ جیون دی حقیقت تے اصل تے چانن پائوندیاں ثمینہ جی لکھدیاں نیں ۔
کچا رنگ حیاتی دا
دُھپ لگے اُڈ جاندا
راتیں سُفنا پکا لگدا
دنیہہ کچا تھی جاندا
ثمینہ اسماء دا تیجا شعری پراگا ’’آتن پھیرا پاء‘‘ 2020 وچ چھاپے چڑھیا۔ ایہہ کتاب وی کتاب ترنجن والیاں ای چھاپی۔ ایس کتاب وچ کل چھیاٹھ (66) نظماں شامل نیں ایس کتاب وچ وی اوہناں ون سونے موضوعاں تے حیاتی دے پکھاں نوں شبداں دا روپ دتا اے ذاتی تجربے مشاہدے تے ڈونگھا مطالعہ ای اصل وچ حقیقت دا اظہار نیں۔ ثمینہ اسماء جی اک پختہ تے منجی ہوئی شاعرہ نیں تے ایہہ پختگی تے پکاپیڈا پن اوہناں دیاں ساریاں نظماں وچ جھلکدا وکھائی دیندا اے اوہناں دا بیانن ڈھنگ بڑا نویکلا اے اوہ ہر طرح پڑھن والے نوں اپنے کلاوے وچ لے لیندیاں نیں تے پڑھن والا کسے طرح وی اوہناں توں متاثر ہوئے بناں تے ایہناں دیاں نظماں تے غور کیتے بناں نہیں رہ سکدا۔
ثمینہ جی اک باعلم تے سلجھی ہوئی شخصیت نیں تے اپنیاں نظماں وچ اپنے علم تے ذاتی تجربیاں نوں ودھیا ڈھنگ نال بیان کردیاں نیں تے سماج سدھار لئی اوہناں دیاں نظماں اخلاقی تربیت دیاں سوہنیاں مثالاں نیں جیویں ’’آس دا دیوا بال ‘‘ دُکھ تے ڈگے سُکے پتر، رمز حیاتی تے جیوندیاں کتاباں ورگیاں نظماں ایس خیال دا بھرپور اظہار نیں۔ ثمینہ اسماء ہوراں اپنیاں دوجیاں دوہاں شعری مجموعیاں وانگ ’’آ تن پھیراپا‘‘ وچ ہر موضوع نوں ولگن وچ لیاندا اے ماں، دھی، بال، محبت ، دکھ، سفنے، ویلا، نصیحتاں، آل دوالے دیاں حقیقتاں تے سچائیاں ، دیوا، حیاتی دیاں رمزاں کڑیاں، آہلنا، ملنی، جیون وغیرہ وغیرہ۔
ثمینہ جی ہوراں دی شاعری وچ جتھے نواں تے نویکلا پن موجود اے رمزاں تے اشارے لبھدے نیں اوتھے ای کلاسیکل شاعراں وانگ صوفیانہ رنگ وی بھاء ماردا اے جیویں لکھدیاں نیں۔
مینڈھی اکھیں ڈھول سمائوندا
تیڈھے بن کوئی ہور نہ بھائوندا
دل درداں حال سنائون دے
من کوں بھانے بھاون دے
مینوں رُٹھڑایار مناون دے
مینوں رُ ٹھڑا یار مناون دے
ثمینہ اسماء دا شمار اوہناں اگھیاں شاعراں وچ ہوندا اے جنہاں دی حیاتی نال جڑت بڑی پکیری اے۔ اوہ صرف رومان تے پیار محبت دی ای گل نہیں کردیاں سگوں جیون نال جڑے ہر پکھ نوں اپنیاں نظماں دا موضوع بنا کے حیاتی نال اپنے تعلق دی تصویر پیش کردیاں نیں اجوکے شاعراں وچ اوہناں اپنے وکھرے انداز بیان تے نویکلے اسلوب و جیوں وکھرا مقام حاصل کیتا اے۔