بابا فرید ریسرچ سنٹر کیوں نہیں؟

لكهت:اكرم شیخ

ایسے لئی تاں ایہناں نوں ڈھگے آکھیا جاندا اے اوہ وی پنجالی جُتے۔ حکمراناں مذہب تے عقیدت دے کھوپے وی لائے ہوئے نیں تاں جے ایہ ایدھر اودھر نہ ویکھ سکن۔ پورا سچ ایہناں دے سامنے ہووے تاں ایہ اوہدی کھوج پرکھ لگ پین۔
گل تاں صدیاں پرانی اے آرینز توں مغلاں تیکر‘ فیر درانی‘ ابدالی سب افغانستان توں لٹ مار کردے ہندوستان ول آئے ایہنوں اپنی نوآبادی بنایا۔ انگریز دَکھن ولوں آئے سن سارا ہندوستان پیراں تھلے کرن مگروں پنجاب ول آئے جتھے رنجیت سنگھ دی بادشاہی نے پنجاہ سال وچ نویں پچھان دتی سی۔ ایہو ای اوہ ریاست سی جتھے ملتان وی شامل کیتا تے کابل اُتے وی جھنڈے گڈے۔ اوہنوں تواریخ دا پتہ سی کہ سارے دھاڑوی ایسے رستے آئوندے رہے نیں سب توں پہلے پنجاب نوں ای پیراں تھلے رولدے نیں۔ رنجیت سنگھ دی حکومت دے یاراں وزیراں وچ چار مسلمان‘ چار سکھ تے تن ہندو سن۔ ایہ اکبراعظم دی سیکولر حکومت دی دوجی مثال سی جس دے نورتناں وچ مسلمان وی سن تے ہندو وی۔ اوہناں وچ اک راجہ ٹوڈرمل وی سی جنہے پہلی واری پٹوار سسٹم شروع کیتا۔ زمیناں نوں سرکاری ریکارڈ وچ لیاندا۔ ایہو ای اوہ پٹواری نظام اے جہڑا انگریز نے نویں سرے توں بنایا۔ ایہو ای اج وی چالو اے۔ ایہ وکھری گل اے مغلاں وانگوں اوہنے وی لوکاں نو ںاپنے ہیٹھاں رکھن لئی جاگیردار تے زمینداراں نوں سرکاری زمیناں ونڈیاں۔ اوہناں نوں مقامی حکمران بنایا۔ ایہو ای اوہ جاگیردار تے وڈیرے نیں جہڑے اج وی حکمران اشرافیہ دا روپ دھاری بیٹھے نیں۔ ایہ وکھری گل اے کہ ہن ایہدے وچ سول تے ملٹری بیوروکریسی تے سرمایہ دار وی شامل ہو گئے نیں۔ اوہو ای پالیسیاں بناندے تے اوہدے اُتے فیصلے کر کے عملدرآمد وی کرواندے نیں ایسے لئی کسے وی تھاں 90فیصد بھکھی ‘نمانی تے نتانی لوکاں دی نمائندگی نہیں ہوندی۔
ایس پچھوکڑ تواریخی سچ تاں ایہہ وی اے کہ ہندوستان دی ونڈ ویلے سب توں بہتی قربانی پنجاب نے دتی۔ لکھاں انسان مارے گئے‘ پر اوہناں دے خواب ادھورے رہے۔ اوہو ای جاگیردار تے زمیندار ایتھے حکمران بنے جہڑے انگریز دے کماشتہ سن اوہناں نال انگریز دی باقیات مغل بیوروکریسی تے فوج وی رلتی ہو گئی۔ جنہاں اک نویں کھیڈ شروع کیتی اپنے نال ملائیت نوں وی حصے دار بنا لیا۔ جنہے قرارداد مقاصد وی منظور کروائی تے نظریہ پاکستان دریافت کیتا جس دا پہلی واری ذکر 62ء دی اسمبلی وچ جماعت اسلامی دے عبدالباری کیتا ایس توں پہلے کسے نوں نظریہ پاکستان دا کوئی پتہ نہیں سی۔ فیر پاکستان دا مطلب کیا لا الٰہ الا اللہ‘ دا نعرہ وی بلند ہویا حالاں ایہ سیالکوٹ دے اک شاعر دی نظم دا اک شعر سی جہڑی اوہنے تحریک آزادی وچ لکھی سی۔ بہرحال ملائیت دی سانجھ نے قائداعظم دی فلاحی ریاست دی دھوڑ اڈا کے رکھ دتی۔ پہلا وار تحریک مقاصد نے کیتا تے دوجا وار 73ء دے آئین وچ ملائیت نے ذوالفقارعلی بھٹو توں بچے کھچے پاکستان نوں اسلامی جمہوریہ پاکستان بنوا کے کروایا۔ رہی سہی کسر ضیاء الحق پوری کر دتی قرارداد مقاصد نوں 85ء دے آئین دا حصہ بنایا۔ ملائیت دی سانجھ نال حکومت تے حاکمیت‘ تہذیب تے ثقافت تعلیم تدریس تے ادب نوں نویں سمت دین دے جتن کیتے جس دے نتیجے وچ لوکائی مسلمان بنی نہ ای ریاست دا نظام مومن ہویا۔ لٹ مار دے نظام نوں قبضہ گیری مل گئی۔ اسلامی نظریاتی کونسل تے مجلس شوریٰ وی بنی۔ ملائیت نوں عہدے تے مرتبے وی مل گئے ہر کسے نے اپنی وکھری ڈیڑھ اٹ دی مسیت بنائی فرقے بازی پرچلت ہوئی‘ دنگے فساد تے قتلام وی ہوئے۔ نویں ہیرو تے نویں وِلن بنائے گئے۔ ڈاکو‘ چور تے لٹیرے آئیڈیلز بنائے گئے‘ دھرتی دے پُتریاں زمین زادے ملزم‘ مجرم تے غدار بنائے گئے۔ ایہو ای نظریہ پاکستان دی پرچلتا سی جہڑا ساڈیاں رگاں اج وی لہو وانگوں دوڑدا تے حرکت کردا اے۔ اسیں وی اوہدے پچھے نسی جاندے ہاں۔ نہ اسیں پاکستانی ہاں‘ نہ ای کوئی ساڈی قومی پچھان اے۔ قومی مفاد ساڈے اتے حکمران اے ایس حکمرانی وچ کدھرے کوئی رعایا اے نہ لوکائی۔
بہرحال… کھیڈ تاں شروع توں ای ایس خطے دے حکمران بنن والے مہاجراں‘ مقامی جاگیرداراں‘ زمینداراں تے سول ملٹری بیوروکریسی نے ملائیت دی سانجھ نال وگاڑ دتی سی۔ لوکائی دی قربانی نوں پروکھے کرکے مملکت خداداد بنائی تے فیر ایہدے ٹیچے مذہب دی پرچلتا وچ بنائے۔ ساڈے ہیرو جنگجو تے مہم جو بنائے اوہناں نوں وی اسلام دے پکے مانی بنایا۔ فیر نال ایہ وی آکھیا کہ ایس خطے وچ اسلام صوفیاں تے رب دے خاص بندیاں راہیں پھیلیا اوہ وی جہڑے حکومتاں تے حکمراناں دے سنگی سن اوہناں فنڈ وی لئے تے مدرسے وی بنائے مزار وی۔ ایس طرح خانقاہی نظام دی پرچلتا وی کیتی مجاوراں تے متولیاں‘ گدی نشیناں دے محل وی بنے۔ ہر مزار دے نال اک مسیت وی بنی تے ثابت کیتا گیا ایہ سب مذہب دی اچیائی کارن ہویا۔ ستم والی گل تاں ایہہ وی اے کہ اوہناں نوں باقاعدہ پیر بنایا نہ ای اوہناں دے سنیہے نوں تعلیم دا حصہ بنایا گیا۔ کدھرے لوکائی پورے سچ دی جانو ہووے اوہناں دے معجزے تاں بیان کیتے گئے پر لوکائی نال اوہناں دے ورت ویہار تے آپسی محبت دی تعلیم نوں سکھشا وچ شامل نہیں کیتا متاں لوکائی نوں اسلام دی روح توں جانکاری ہو جاوے۔ ایہ گل صرف صوفیاں تے ولیاں دی ای نہیں سانوں حضور نبی رحمتؐ ہوراں دے اوس کردار بارے کجھ پتہ نہیں لگن دتا جہڑا رب العالمین نے اوہناں نوں رحمت اللعالمینؐ بنا کے دتا سی تے اوہناں ساری عمر ایسے دی اچیائی تے وڈیائی دا وکھالا وی کیتا اوہدا پرچار وی کیتا۔ سانوں بس ایہو ای دسیا گیا کہ رب وی مسلماناں دا اے تے آخری نبی صرف ساڈے لئی ای رحمت نیں کوئی ہور اوہناں توں فیض حاصل نہیں کر سکدا۔

ایہو ای تاں اوہ رَولا اے جہڑا صوفیاں تے درویشاں اپنے عمل تے کردار راہیں مُکایا تے لوکائی دی اوہناں نال جڑت ہوئی اوہناں نوں کھڑے متھے قبولیا وی گیا۔ لوکائی نے وی اوہناں سامنے سر نیواں کیتا۔ اوہناں سب انساناں نوں رب دی مخلوق آکھیا ہر کسے دی اچیائی تے وڈیائی دی گل کیتی ’’صلح کُل‘‘ دا ہوکا دتا۔
سانوں معلوم حقیقت سب دی ہے
ہر ہر وچ صورت رب دی ہے
تے فیر… مذہب دے ناں اُتے ہون والی ہور ونڈ دی نندیا وی کیتی۔
سنی نہ نہیں ہم شیعہ
صلح کُل کا مارگ لیا
چلو… ایہ تاں اک ملامتی فقیر بلھے شاہ دی گل اے جہڑا کل وی معاشرتی‘ مذہبی‘ معاشی تے ریاستی اسٹیبلشمنٹ نوں پسند نہیں سی کیوں جے اوہ اوہنوں اپنی نظریاتی دشمن سمجھدی سی پر فیر وی سچی گل تاں ایہو اے کہ مذہب وانگوں صوفی واد وی ایس خطے دے ہر بندے دی روح نال جڑیا ہویا اے۔ کوئی وی بندہ بھاویں اوہدا کسے وی مذہب یاں نظریے نال تعلق ہووے ایہدے توں پریرے نہیں رہ سکدا۔ دوجا سچ ایہہ وے کہ مذہب یاں ملائیت حکمراناں دی ضرورت ہوندی اے ملاں وی حکومت تے حکمراناں دی نیڑتا وچ رہندا اے جد کہ لوکائی دی جڑت روحانیت نال ہوندی اے۔ اوہو ای اوہنوں رکھیاء تے پناہ دیندی اے‘ مذہب اوہنوں شیعہ‘ سنی‘ ہندو یا مسلمان‘ سکھ تے عیسائی بنائوندا اے تصوف یاں روحانیت اوہنوں انسان بنن دی پریرنا دیندا اے۔ جہڑا حاکمیت تے ملائیت نوں وارا نہیں کھاندا۔ ایہو ای کارن اے دوہاں دی سانجھ صوفی تے فقیر نوں پھٹے وی چاڑھدے نیں‘ کافر وی کہندے نیں تے اوہناں دے خلاف فتویاں دیاں تلواراں وی تکھیاں کردے نیں۔ فیر وی لوکائی اوہناں نوں اپنے دِلوں باہر کڈھدی اے نہ ای اپنی روحوں دور کردی اے۔
حکومتاں نوں ہر زمانے وچ طارق جمیل تے طاہراشرفی ملدے رہندے نیں اورنگزیب نوں مُلاں جیون ملیا ہویا سی جہڑا سیاسی ضرورت پاروں فتوے دیندا سی ایہو ای مُلاں جیون سی جس دے فتویاں پاروں داراشکوہ‘ سرمد شہید تے تیغ بہادر کافر بنا کے شہید کیتا گیا سی۔ بہرحال ایہہ سانجھ بڑی پرانی اے۔ ضیاء الحق دے زمانے یعنی اورنگزیب سوئم دے نال وی بہت سارے دیہاڑی دار عالم جڑے ہوئے سن جہڑے اوہناں نوں امیرالمومنین تے مجاہداسلام کہندے سن۔ ایہ وکھری گل اے کہ ایس مجاہد دے زمانے وچ معاشرہ اسلامی ہویا نہ ای امت مسلمہ بنی۔ کوئی شیعہ بنیا کوئی سنی‘ کوئی دیوبندی ہویا کوئی وہابی‘ اوہ راتاں نوں لُک کے داتادربار آئوندا سی تاں جے لوکائی اوہنوں ویکھ کے اوہدے کردار اُتے کوئی ردعمل نہ ظاہر کرے۔
بہرحال… تواریخ دا سچ تاں ایہہ وی اے حکمران اپنیاں لوڑاں تھوڑاں پورن لئی بزرگاں دی حاضری دیندے۔ اوہناں کولوں مراداں پوریاں کرواندے سن اکبراعظم نے پُتر لئی خواجہ سلیم چشتی کولوں دعا کروائی جدوں پُتر ہویا اوہدا ناں وی اوہناں دے ناں اُتے رکھیا جہڑا مگروں ’’جہانگیر‘‘ بنیا۔ ایہو جیہاں ہور وی کئی کہانیاں نیں دیپالپور دا حکمران غیاث الدین بابا فرید جی دا مانی سی اوہنے بابا جی دی درگاہ بنوان لئی وی آکھیا کجھ سہولتاں دین دی پیش کش وی کیتی۔ بابا جی نے انکار کر دتا ایسے بابا جی دے مانیاں وچ مانیکا خاندان وی اے جہدی اک سوانی بشریٰ مانیکا اج کل پاکستان دی خاتون اوّل اے۔ اوہ کئی واری اپنے نال شوہر وزیراعظم نوں لے کے ننگے پیریں حاضر وی ہوئی اے۔ آکھیا جاندا اے کہ اوہ ایہ سارا دین بابا فرید جی دا مندی اے پر حیرانی والی گل تاں ایہہ وے کہ اوہنے پچھلے دنیں صوفی ازم دی تعلیم تے کھوج پرکھ لئی جہڑے سنٹر دا افتتاح کیتا اے اوہدا ناں اک مراکشی صوفی بزرگ شیخ ابوالحسن شاذلی دے ناں اُتے رکھیا اے ایہ صوفی کون اے اوہدے کارے کیہ نیں‘ تعلیم کیہ اے‘ ایس بارے کسے نوں کجھ پتہ نہیں ایہ وی کوئی نہیں جان دا اوہنوں مراکش توں ہجرت کرکے مصر کیوں آنا پیا؟ اوہ کہڑا مذہبی تے ریاستی جبر سی جنہے دیس نکالا دتا۔ اوہناں دا انت وی ایسے دیس نکالے وچ ہویا۔
کہن دا مطلب ایہہ وے کہ اوہدے ناں اُتے بنن والے صوفی ازم دے مرکز اُتے دس کروڑ روپیے پاکستان دی لوکائی دے خرچ کیتے جان گے۔ گل تاں حکمراناں دی پسند والی اے خاتون اول نوں بابا فرید جی دی مانتا کیوں نظر نہیں آئی۔ اوہناں دا فیض تے دان کیوں وکھالی نہیں دتا۔ بابا جی تے ملامتی یاں باغی وی نہیں سن اوہناں تاں اک سدھے سادے مسلمان صوفی سن۔ اوہ بلھے شاہ سی نہ ای شاہ حسین‘ فیر وی خاتون اول دا دھیان بابا فرید جی ول کیوں نہیں رہیا۔ انج لگدا اے ایہ ناں اوہناں نوں کسے ہور دتا اے۔ ایہ اوہو ای وچار دھارا اے جہڑی مقامی صوفی تے فقیر نوں دھرتی دا نمائندہ نہیں سمجھدی سگوں اپنے لئی اپنی حکمرانی تے حکومتی سوچ لئی مناسب نہیں سمجھدی۔ پر ہرکھ والی گل تاں ایہہ وے کہ ایہدے نینہہ پتھر اُتے ناں تاں اوس خاتون اول دا لکھیا جاوے گا جہنوں بابا جی دے مانی ہون اُتے مان اے۔ کناں چنگا ہوندا صوفی ازم دے ایس ریسرچ سنٹر دا ناں بابا فرید ریسرچ سنٹر ہوندا لوکائی دے ذہناں وچ لُکیا ہویا ’’بابافرید‘‘ نویں سرے توں اج دی پچھان وچ سامنے آئوندا۔ لوکائی ملائیت وچ پئے ہوئے اپنے پہلے ’’بابے‘‘ نال اشنائی کردی۔٭٭