پانی دا بحران تے ساڈی سنجیدگی !!

تحریر حمیداللہ بھٹی

کجھ ہفتیاں توں سندھ تے پنجاب وچ پانی دے بحران اُتے محاذ آرائی تے کشیدگی اے ایہہ محاذ آرائی تے کشیدگی دو صوبیاں تیکر محدود نہیں بلکہ وفاق نوں وی لپیٹ وچ لے چکی اے سندھ نوں اعتراض اے کہ ایہنوں 1991 وچ طے پان والے معاہدے دے مطابق پانی نہیں مل رہیا تے ایس دے حصے دا پانی پنجاب چوری کر رہیا اے ایس حوالے نال سندھ اسمبلی قرار داد وی منظور ہو چکی اے تے سیاسی قیادت نے پانی دے بحران اُتے غصے دے اظہار لئی 3 توں 15 جون تیکر ضلعی سطح اُتے احتجاج مظاہریاں دا اعلان کر دتا اے حالانکہ سندھ دے آبی ماہرین نے پنجاب دے بیراجز اُتے بغیر دسے اچانک چھاپے مار کے حقیقت جانن دی کوشش کیتی پر اعداد و شمار وچ کوئی پیرا پھیری ثابت نہیں ہوئی۔ عثمان بزدار نے سندھ تے پنجاب دے بیراجاں اُتے غیر جانبدار مبصرین تعینات کرن دی پیشکش کیتی اے پر سندھ نے ایہہ پیشکش وی مسترد کر دتی جس دا مطلب اے کہ سندھ دے تحفظات مکمل طور اُتے حقائق اُتے مبنی نہیں حقیقت ایہہ وے کہ موسمیاتی تبدیلیاں دی وجہ ملک وچ پانی دی کمی ہو رہی اے جس دا ادراک نہیں کیتا جا رہیا بلکہ سیاسی مقصد لئی نفرت پھیلائی جا رہی اے قیام پاکستان دے ویلے ملک دے ہر شہرے لئی پنج ہزار کیوبک میٹھا پانی دستیاب سی جیہڑا اج اک ہزار کیوبک رہ گیا اے۔ جس وچ ساڈی بے احتیاطی تے غیر سنجیدگی دا وی بڑا عمل دخل اے جے اسیں بے احتیاطی تے غیر سنجیدگی نہ چھڈی تے اگلے کجھ ورھیاں وچ فی کس مقدار مزید گھٹ ہو کے ست سو 50 کیوبک میٹر ہون دا خدشہ اے جس دے بعد پاکستان دنیا وچ پانی دی شدید ترین کمی دے شکار ملکاں وچ ہون لگے گا جیہڑا ساڈے لئی لمحہ فکریہ اے۔
ڈیم بنان وچ سیاسی قیادت کوتاہیاں دی مرتکب ہوئی اے۔ ڈیماں وچ ملکی ضروریات دا اک مہینے لئی پانی ذخیرہ ہو سکدا اے ایہہ صورتحال ساڈے لئی خطرے دا الارم اے پر ساڈی غیر سنجیدگی برقرار اے کالا باغ ڈیم انج دا منصوبہ اے جس دی فزیبلٹی رپورٹ 1984 توں تیار اے ایس ڈیم دی افادیت عالمی ادارے تسلیم کردے نیں پر سیاسی قیادت محدود مفادات لئی رکاوٹ اے غیر ذمہ داری دی حد اے کہ تن صوبے مخالف قرار داداں پاس کر چکے نیں حالانکہ ماہرین مستقبل وچ پانی دے حوالے نال جنگاں دا خدشہ ظاہر کر چکے نیں پر سانوں ایس دا احساس نہیں کالا باغ بنن دی صورت وچ کے پی کے نوں نوشہرہ ڈبن دا خطرہ اے تے سندھ دا خیال اے کہ جے میٹھا پانی سمندر وچ نہ سٹیا گیا تے سمندر دا نمکین پانی زرعی اراضی نوں ناقابل کاشت بنا دیوے گا ایہہ اعتراضات اوہ لوک کر رہے نیں جنہاں دا ایس شعبے نال دور دا وی واسطہ نہیں ۔ ماہرین تے عام بندے دی سوچ یکساں نہیں ہو سکدی اج وی جے سیاسی قیادت ذمہ داری دا مظاہرہ کرے تے کالا باغ ڈیم جہے عوامی تے زرعی مفاد دے منصوبے اُتے فوری کم شروع ہو سکدا اے کیوں جے اک توں ودھ عالمی ادارے مالی تعاون اُتے آمادہ نیں بس سانوں علاقائی ، لسانی و نسلی تعصب توں بالاتر ہو کے فیصلہ کرنا اے۔
دنیا وچ پاکستان سب توں زیادہ پانی استعمال کرن والے ملکاں وچ تیجے نمبر اُتے اے پانی دا ایہہ استعمال رقبے تے آبادی دے لحاظ نال بوہت زیادہ اے جیہڑا ساڈی لا پرواہی دا اغماض اے پر غیر سنجیدگی تے لاپرواہی ایتھے تیکر ای محدود نہیں بلکہ پانی استعمال گھٹ تے ضائع زیادہ کردے نیں گندے پانی دی ری سائیکلنگ دی شرح محض اٹھ فیصد اے بقیہ ندی، نالیاں نال ہوندا ہویا دریائواں دے ذریعے سمندر وچ سٹ دتا جاندا اے جیہڑا آلودگی ودھان دا باعث اے حالانکہ گندے پانی نوں ری سائیکل کرن دے بعد دنیا وچ کاشتکاری لئی استعمال کیتا جا رہیا اے ساڈی لاپرواہی و غیر سنجیدگی دا ایہہ عالم اے کہ گڈیاں وغیرہ وی صاف تے میٹھے پانی نال دھوندے نیں۔ ایس توں علاوہ فراہمی آب دے اکثر منصوبیاں وچ اینے نقص ہوندے نیں کہ بے جا پانی وگدا رہندا اے پر غیر ضروری بہائو روکن اُتے توجہ نہیں دتی جاندی بارشاں گھٹ ہون تے دریائواں وچ پہلے دی نسبت گھٹ پانی آن نال ملک وچ پانی دا شارٹ فال اٹھارہ فیصد ہو گیا اے پر سانوں پانی دی کمیابی نال زوال پذیر زراعت دا وی احساس نہیں جنہوں کسے صورت لائق تحسین نہیں کہیا جا سکدا۔ پانی قدرت دی عظیم نعمت اے تے اسیں قدرت دی نعمت دی بے قدری کر رہے آں۔ پانی بغیر تے زندگی ممکن نہیں جس دا دنیا نوں احساس اے پر سانوں نہیں۔
پاکستان تے بھارت دے وچکار 1960 وچ طے پان والے سندھ طاس معاہدے دے تحت مغربی دریائواں چناب، سنگھ تے جہم دے اسی فیصد پانی اُتے پاکستان دا حق تسلیم کیتا گیا جد کہ مشرقی دریائواں راوی، ستلج تے بیاس دے پانی دا کنٹرول بھارتی ہتھ وچ دے دتا گیا پر ڈیم نہ بنان تے پانی سمندر وچ ضائع کرن دا بہانہ بنا کے بھارت مشرقی دریائواں دا رُخ موڑن دے نال پاکستانی دریائواں اُتے وی ڈیم بنا کے پانی ذخیرہ کر ن لگیا اے پر اسیں بدستور خوابِ خرگوش دے مزے لے رہے آں جے خطرے دا جلدی تدارک نہ کیتا گیا تے بھارت دی آبی جارحیت نال بھُک، پیاس تے افلاس ڈیرے پا سکدی اے ہن سانوں ایہہ سوچنا اے کہ کیہ اسیں بھُک پیاس نال مرنا چاہندے آں یا آن والی نسلاں لئی مضبوط خوشحال ملک دینا ، چھڈنا چاہنے آں ملک دے ڈیماں وچ پانی دا ذخیرہ مھض اک ہفتے دا رہ گیا اے پر کالا باغ ڈیم بنان جہیا آسان کم کرن دی بجائے سر پھٹول دا رستہ اپنا لیا گیا اے ایس غیر سنجیدگی نال پانی دا بحران گھٹ نہیں ہو سکدا۔
پوری دنیا وچ زمین دی بجائے زمین اُتے موجود پانی دے استعمال نوں ترجیح دتی جاندی اے تے بوہت لوڑ اُتے ای زیر زمین پانی استعمال کیتا جاندا اے پر پاکستان وچ زیر زمین پانی دے ذخائر بے دردی نال استعمال کیتے جا رہے نیں۔ روزانہ لکھاں ٹیوب ویل زیر زمین پانی کڈن وچ مصروف نیں حالانکہ اک محتاط اندازے دے مطابق پاکستان ہر سال 21 بلین ڈالر دا میٹھا پانی سمندر برد کردا اے جنہوں بچا کے پین تے زرعی ضروریات لئی استعمال کیتا جا سکدا اے پر ملک وچ پانی ذخیرہ کرن دے ذرائع بوہت محدود نیں جنہاں وچ محض اک مہینے دا پانی ای سٹور کر سکدے نیں ایسے بنا اُتے زیر زمین پانی دی گہرائی وچ وادھا ہو رہیا اے جس نال سمندر دے کھارے پانی دا میٹھے پانی وچ شامل ہون دا خطرہ اے کیوں جے سطح سمندر توں زیادہ گہرائی وچ جان نال کھارا پانی میٹھے پانی وچ شامل ہو سکدا اے جے برسات دے دناں دا ادھا پانی ای محفوظ کر لئے تے نہ صرف ہر سال شہر ڈبن توں بچ سکدے نیں بلکہ پین تے زراعت لئی وافر پانی مل سکدا اے پر تربیلا تے منگلہ ڈیم دے ڈیڈ لیول تیکر اپڑن دے باوجود سانوں اک دوجے نوں رگیدنے توں فرصت نہیں۔
تسلیم کہ ملک نوں چاول جہی اجناس دی وی لوڑ اے پر پانی دی کمیابی دے بعد ضروری ہو گیا اے کہ ماہرین کوشش کرن کہ گھٹ پانی وچ پرورش پان والی کپاس جہی فصلاں اُتے توجہ دیئے کیوں جے موسمی حالات دے مطابق معمولات وچ تبدیلیاں ناگزیر نیں وائے افسوس کہ انج نہیں ہو رہیا پر یاد رکھو پنجاب تے سندھ اج تے 1991 دے آبی معاہدے دے تحت پانی دی تقسیم چاہندے نیں جے کالا باغ جہے وڈے آبی ذخیرے دی تعمیر نوں لمبی مدت لئی مصلحتاں دے تحت التوا وچ پایا جاندا اے تے نکے نکے آبی ذخائر دی وی افادیت نہیں رہوے گی پانی دے بحران دا تقاضا اے کہ فی الفور غیر سنجیدگی تے لاپرواہی چھڈ کے کالا باغ ڈیم دی تعمیر اُتے توجہ دتی جائے تاکہ ملک دے باسیاں نوں بھُک و پیاس دے عفریت توں بچایا جا سکے۔