علم وادب دی ضیاء۔۔۔پروفیسر اکرم رضاؒ

تحریر:صدام ساگر

گلشن علم و ادب دے مہکدے پھُل، عشق رسول ؐ نال سرشار، ایمانیات دی دولت نال مالا مال، فصاحت و بلاغت دے پیکر، گفتار و کردار دے بلند مرتبہ اُتے فائر ہون والے پروفیسر اکرم رضا دی شخصیات کسے تعارف دی محتاج نہیں۔اوہ نہایت خوش مزاج تے خوش ذوق انسان سن جیہڑے اپنی خود دار تے وضعدار علمی و ادبی شخصیت دے باوصف اک راست فکر معلم ، سچے عاشقِ رسولؐ ، عظیم مذہبی سکالر، نقاد ، محقق، دانشور تے کہنہ مشق نعت گو شاعر سن۔ا وہ 15 جنوری 1946 ء نوں گوجرانوالہ دے آبائی پنڈ کوٹلی نواب سعد اللہ خان وچ محمد علی دے کول پیدا ہوئے۔ ابتدائی تعلیم گورنمنٹ پرائمری سکول اُپل کشمیریاں توں حاصل کیتی۔

مڈل دا امتحان ایم بی ہائی سکول کامونکی توں پاس کیتا جد کہ ایمن آباد دے ہائی سکول توں میٹرک دا امتحان اختیاری حیثیت نال پاس کیتا۔ایسے دوران ایہناں نوں صوفی نذر محمد سیال جہیا مشفق تے قابل استاد میسر آیا جنہاں نے ایہناں دے دل وچ شعر و ادب دی شمع روشن کیتی۔ 1962 وچ اوہناں نے اسلامیہ کالج گوجرانوالہ وچ داخلہ لیا تے بی اے تیکر تعلیم مکمل کرن دے بعد پنجاب یونیورسٹی لہور وچ ایم اے اردو وچ داخلہ لیا ایس دوران جنہاں استاداں نے ایہناں دی رہنمائی فرمائی ایہناں وچ ملک افتخار احمد، اسرار احمد سہاروی، حبیب اللہ، افتخار فاروقی تے نصیر احمد شامل سن جد کہ پنجاب یونیورسٹی لہور وچ ایہناں نوں ڈسکٹر سید عبداللہ تے ڈاکٹر وحید قریشی ایہناں لئی سراپا لطف و کرم سن۔ دوران تعلیم ای ایہناں نوں بوہت سارے مشاعریاں تے علمی محافل وچ شرکت دا موقع فراہم ہون لگیا جتھے ایہناں دی ملاقاتاں حفیظ جالندھری ، جوش ملیح آبادی، فیض احمد فیض، احسان دانش، مرزا منور، صوفی غلام مصطفی تبسم، عارف عبدالمتین، سجاد باقر رضوی، نظیر لدھیانوی، جعفر طاہر تے اے ڈی اظہر جہی عظیم شخصیات نال رہیاں۔ ایم اے اردو کرن دے بعد اوہناں نے جامعہ رضویہ مظہر الاسلام فیصل آباد وچ داخلہ لیا جتھے چھ سالہ کورس آپ نے تن سال وچ مکمل کر لیا ایہناں دی پہلی نظم 1958 وچ ’’ہلال‘‘ راولپنڈی جد کہ پہلی نعت ماہنامہ ’’سلطان العارفین‘‘ میں 1960 ء وچ شائع ہوئی۔
پروفیسر اکرم رضا دا ادارتی سفر گورنمنٹ اسلامیہ کالج گوجرانوالہ دے مجلہ ’’کارواں‘‘ توںشروع ہوندا اے۔ 1964 ء تا1966 ء تیکر ایس مجلہ دے طالب علم مدیر رہے۔ ایس دوران اقبال نمبر تے شعرا نمبر شائع کیتے۔ ایس دوران اوہ گوجرانوالہ دے مقبول ترین ہفت روزہ ’’قومی دلیر‘‘ دے نائب مدیر وی رہے۔ پروفیسر اکرم رضا نے جنہاں رسالیاں تے جرائد دی مختلف ادوار وچ ادارت، نگرانی یا سرپرستی فرمائی ایہناں دی لسٹ لمبی اے پر ایہناں وچ شامل ایہناں دی مختلف موضوعات اُتے تحریراں علم و ادب دا عظیم شاہکار نیں۔ اوہ گوجرانوالہ دے گورنمنٹ کالج وچ کئی عشریاں تیکر علم و ادب دے موتی کھلاردے رہے تے ہزاراں نوجواناں نوں تعلیم دے زیور نال آراستہ کرن دے نال نال تعمیر سیرت و کردار وی کردے رہے تے نوجواناں وچ عشق رسول ؐ دی شمع روش کردے رہے۔ خاص طور تے گورنمٹ کالج دا مجلہ ’’مہک‘‘ گوجرانوالہ نمبر ،گوجرانوالہ دی تاریخ مرتب کرن دے حوالے نال ایہاں دا شاہکار رہے گا۔
شاعری، خطابت دے نال نال نثر نگاری وچ وی اوہ یدِ طولیٰ رکھدے سن۔ ایہناں دی مطبوعہ کتاباں دی تعداد دو درجن توں زیادہ نیں۔ ایہناں کتاباں وچ کجھ دی ضخامت 1900 صفحیاں توں وی زیادہ اے۔ ایہناں دی کتاباں سے موضوعات وچ تحقیق، تنقید، نعت گوئی، روحانیت، تصوف، عظمتِ اسلام، خواتین دی تربیت، دو قومی نظریہ تے فن تقریر شامل نیں۔

ایہناں دی نعت گوئی محض اپنی سخن گوئی نوں منوان لئی نہیں بلکہ ایہناں دی نعت حضور ؐ دی ذات اقدس نال دلی محبت و عقیدت دی روشن دلیل اے۔ ایس حوالے نال عارف عبدالمتین لکھدے نیں کہ ’’ہر نعت گو شاعر نوں ایس ضمن وچ سمجھ لینا چاہیدا اے کہ قرآن توں روگردانی کر کے اوہ نعت لکھ نہیں سکدا۔ جدوں حضور ؐ دی ہر ادا آپ ؐ دا اسوئہ، کردار دا ہر انداز، کلام رب عظیم دی عملی تفسیر اے۔ میں محمد اکرم رضا دیاں نعتاں اک مدت توں رسالیاں وچ پڑھدا آیا واں۔ نعتیہ مشاعریاں وچ وی اکٹھے شرکت کیتی۔ میں ایہناں دی نعت دا حقیقی ماخذ قرآن مجید ای نوں پایا۔ میں ایہناں دی نعت نوں ایس لئی قابل توقیر تے خلوص عبادت سمجھنا واں کہ مینوں ایس وچ تعلیمات قرآنی دیاں جھلکیاں نظر آندیاں نیں۔‘‘
میں تری نعت کہوں چار سو خوشبو پھیلے
شاہِ کونین مجھے ایسا ثنا خواں کر دے
پروفیسر اکرم رضا اپنی نعتاں وچ اینی شدت تے جذبے نال اپنی محبت تے عقیدت دا اظہار کردے کہ ایہناں دی نعتیہ کلام دا ہر حرف تے ہر لفظ سرعدی صدائواں وچ گونجدا وکھائی دیندا اے۔ ایہناں دا ہر نعتیہ مصرعہ تے ہر نعتیہ شعر رسالت مآب ؐ وچ حسان بن ثابت، امام بوصیری، مولانا جامی،امیر مینائی، محسن کاکوروی، امام احمد رضا بریلوی، علامہ اقبال ودیگر نعتیہ شعراء کلام وانگوں عشق رسول ؐ وچ نعتیہ اظہار دا نمونہ بڑے درد سوز نال معمور و لبریز ملدا اے۔
ذوقِ یقیں سے سرورِؐ دیں کو پکار دیکھ
ہوتی ہے کیسے رحمتِ پروردگار دیکھ
ہو گی حیاتِ دائمی تجھ کو رضاؔ نصیب
عشقِ نبیؐ میں زندگی کر کے نثار دیکھ
اسیں جدوں وی ایہناں دی نعت دا مطالعہ کرنے آں تے سانوں ایہناں نعت گوئی عشق وعقیدت، سوزو گداز، فکری وارفتگی، روحانی تپش تے روحانی ذوق وشوق نال عبارت نظر آندی اے۔
نگاہوں میں بسا رہتا ہے جلوہ سبز گنبد کا
زہے اعزاز میرا، میں ثنا خواں ہوں محمدؐ کا
٭
کیا کچھ رضاؔ کو در سے تمہارے نہیں ملا
جود و سخا و لطف میں یکتا تمہی تو ہو
جے ایہناں دے نعتیہ کلام دا بغور جائزہ لیا جائے تے ایہہ گل روز روشن وانگوں عیاں نظر آندی اے کہ شاعر جو وی لکھ رہیا اے عشق و عقیدت وچ ڈُب کے لکھ رہیا اے ایہناں دا ایہو والہانہ پن ایہناں دے کلام نوں تازگی تے نُدرت عطا کردا تے ایہنوں جاوداں بنا دیندا اے۔ ایہناں دے شاگرد اقبال نجمی دا کہنا اے کہ ’’پروفیسر اکرم رضا نے گلشن نعت دی آبیاری اپنے خون دل نال کیتی اے۔ حمد و نعت دے حوالے نال انج دا معتبر ناں جنہاں دے بغیر اردو حمد و نعت دی تاریخ مکمل نہیں ہو سکدی۔ آپ نے نعت دے ضمن وچ تحقیق ، تنقید، تالیف تے تصنیف دی سطح اُتے کم کیتا تے جامع کم کیتا ایہناں دی نعت وچ عقیدت و محبت دی انج دی کہکشاں جگمگارہی اے جس نال آن والا ہر دور مستفید و مستیز ہوئے گا۔‘‘
چار سو پھیلا ہوا ہے آج بارودی دھواں
ہیں یہاں کے رہنے والے آج پھر نوحہ کناں
پھر سے سنگینوں کی نوکوں پر بلکتے نونہال
آج پھر بہنوں کی عصمت ہے متاعِ رائیگاں
غزل سارے اضافِ سخن دی جان اے ایس حوالے نال وی اوہناں نے بھرپور کم کیتا ایہناں دی غزلیا ت وچ تغزل، نادر تشبیہات واستعارات، افکار دی تازگی، بیان دی شگفتگی تے زندگی اپنے سارے لطیف تے تلخ حقائق دے نال جلوہ افروز ہوندی نظر آندی اے۔
جو تری جھیل سی آنکھوں میں اُترنا مانگے
نام لے گا نہ کبھی بھول کے مے خانے کا
پروفیسر اکرم رضا اپنی ذات وچ اک انجمن سن اوہ اپنی ساری خوبیاں دی بنا اُتے ہر کسے وچ بوہت ممتاز سن۔ ایہناں دی وفات 25 جون 2012 نوں گوجرانوالہ وچ ہوئی۔ ایہناں دا ساڈے توں وچھڑ جانا کسے عظیم سانحہ توں گھٹ نہیں۔ ایہناں دے رحلت دے بعد ایہناں دی شاگرد محمد اقبال نجمی نے بڑی دل جوئی دے نال سہ ماہی’’مفیض‘‘ دا پروفیسر محمد اکرم رضانمبر شائع کیتا اے۔ آخر اُتے ایہناں نوں خراج تحسین دے طور اُتے ایہناں دے شاگرد رشید امجد حمید محسن دی نظم دے کجھ شعر ویکھو جنہاں نال مل کے اج وی سانوں پروفیسر اکرم رضا دی مہک آندی اے۔
منفرد درجہ جہاں میں پا گیا، اکرم رضا
راضی تجھ پر ہو خدا اور مصطفیٰؐ، اکرم رضا
مدتوں جلتا رہے گا دل میں یادوں کا چراغ
یوں ثنا کی بزم کو گرما گیا، اکرم رضا
٭٭٭٭