اکرم جاذب دا شعری سفر

جاذب اک سچے کھرے تے جذبہ، ترحم رکھن والے شاعر نیں

صدام ساگر

جدید شعری منظر نامے وچ اکرم جاذب اک اہم شاعر دی حیثیت نال نہ صرف موجود نیں بلکہ اپنی عمدہ شاعری نال تواتر دے نال اپنے ہون دا جواز فراہم کر رہے نیں۔ اوہناں نے اپنے اشعار وچ جدت و روایت نوں اینی عمدگی تے خوبصورتی نال ہم آہنگ کیتا اے کہ اک تروتازہ تے دلکش لہجہ ساہمنے آیا اے۔ اج کل شعر و ادب دی دنیا وچ وی مارکیٹنگ، رابطے اثر و رسوخ تے پیسے دے ذریعے ریٹنگ ودھان دا چلن عام اے۔ انج اک نسبتاً کم گو، شعری محفلاں توں دور تے کم نال کم رکھن والا شاعر نظر انداز کنج نہ ہوئے پر ساریاں گلاں دے باوجود ایس حقیقت توں انکار نہیں کیتا جا سکدا کہ جاذب دے شعر دا جادو سر چڑھ کے بول رہیا اے۔ اوہ مسلسل چنگی شاعری کر رہیا اے اکابرین ادب تے نقاداب زیادہ دیر ایہنوں نظر انداز نہیں کر پان گے۔ اکرم جاذب دی خاموشی پیکرِ شعر وچ ڈھل کے گلاں کرن لگی اے۔ ایس دا شعر بیک وقت حسن فن تے حسن تصور دا عکاس اے ایسے لئی بوہت دلچسپ وی اے۔ 2017 وچ اکرم جاذب دا پہلا شعری مجموعہ ’’امید ‘‘ اشاعت پذیر ہویا۔ ایس کتاب دی غزلاں دی معصومانہ رومانیت تے کسے حد تیکر روایت پسندی نال جڑت دے باوجود جاذب ہجوم سخن و راں وچ وکھری راہ بناندا نظر آیا۔
وہ تو چل دیتے ہیں اور اپنی یہ عادت جاذب
دیر تک ہم انہیں رخصت ہی نہیں کرتے ہیں
٭
ایک عمر میں جاذب زخم جا کے بھرتے ہیں
اور چوٹ کھانے میں دیر کتنی لگتی ہے
2018 وچ جاذب دی دوجی کتاب ’’امکان‘‘ شائع ہوئی۔ جے انصاف نال کم لیا جائے تے ایہہ تسلیم کرنا پئے گا کہ ’’امکان ‘‘ دی شاعری جاذب دے شعری و ادبی ارتقاء اُتے مہر ثبت کردی نظر آندی اے۔ اک پختہ کار، حساس تے باشعور شاعر جتھے اک پاسے فنی لحاظ نال زیادہ پر اعتماد نظر آندا اے اوتھے ایس دے تخلیل دی بلند پروازی تے شعری مضامین دا رنگارنگ تے دلکش تنوع دامن دل کھچدا اے۔
جاذب کہاں خبر تھی کہ ہے باز تاک میں
ہم شاد تھے قفس سے پرندہ نکال کے
جاذب دے ایس طرح دے بے شمار اشعار گہری تاثیر دے حامل نیں اوہ داد و ستائش توں بے نیاز دل آویز شاعری کرن وچ مگن نیں۔ ارباب نقد و نظر دی سرد مہری تے بے اعتنائی ایہناں دے ادبی سفر ارتقاء وچ کنج حائل ہوندی کہ ایہناں نوں تے شعر کہن توں غرض سی تے ایہہ کم اوہ خوش اسلوبی نال کیتے جا رہے نیں۔ سال 2021 وچ ایہناں دا تازہ مجموعہ ’’اتصال‘‘ شائع ہون جا رہیا اے۔ عصر حاضر دے اک بوہت معتبر تے معروف ترین شاعر فرحت عباس شاہ نے جاذب دی شاعری نوں خراجِ تحسین پیش کیتا اے۔ اوہ لکھدے نیں کہ ’’جاذب دے ہاں غزل دی بنیادی خوبصورتی اپنا پورا چھب وکھاندی نظر آندی اے۔ خیال آفرینی تے تغزل، جدت خیال تے تغزل ، زبان دی شفافیت تے تغزل ، جدت و روایت دے امتزاج دا وکھرا وکھرا قرینہ تے تغزل، مضامین دا ترفع تے تغزل، اکرم جاذب دی غزل حیران کن حد تیکر خوبصورت، طاقتور تے تاثیر نال بھرپور اشعار نال مالا مال نظر آندی اے۔ ایس دے ہاں مضامین دی وسعت ایس دی غزل نوں کدھرے وی ٹھہرائو دا شکار نہیں ہون دیندی۔ اکرم جاذب دی شاعری وچ محض شعری مشق تے کرافٹ دی بنیاد اُتے وڈا شعر کہن دی کوشش دی بجائے آمد دے اشعار تے بہترین اشعار دا وفور نظر آندا اے۔

رنگ آیا ہے نظر اس میں حقیت والا
یار کیا خوب محبت کی اداکاری کی
جدید غزل وچ انسانی زندگی دے مسائل دے نال سائنس دی نویں ایجادات تے صنعتی ترقی نال پیدا شدہ نویں مسئلے و معاملات وی شامل نیں تے ایہناں دا اظہار براہ راست نہ ہو کے احساسات و تجربات دی سطح اُتے یعنی داخلی حوالیاں نال ہوندا اے جدید غزل وچ نویں فضا تے نواں ذائقہ انج ای پیدا نہیں ہویا بلکہ ایس دے پسِ پشت تاریخی تے سیاسی محرکات نیں۔ انسان ذاتی مسائل و معاملات، کوف، تنہائی تے خود کلامی وچ انج دا الجھیا اے کہ انواح و اطراف اُتے دھند جہی چھا گئی۔ تحفظ ذات تے انفرادی تشخص نے انسانی زندگی تے تخلیقی اظہار وچ غیر معمولی اہمیت حاصل کر لئی۔ چنانچہ ایس نویں صورت حال دے اثرات ایس ویلے دے شعر و ادب اُتے واضح طور اُتے وکھائی دیندے نیں۔ اکرم جاذب نے ناشناس نوں اینی عمدگی نال پیکر شعر وچ ڈھال کے روشناس کرایا کہ ذرا اچنبھے دی گل نہیں لگدی۔ اوہناں نے عام فہم تے مانوس لفظیات نوں اپنے ای معنیاں وچ ورتیا اے جیہڑا قاری بڑی سہولت نال سمجھ لیندا اے۔ ایہناں دی فنی پختگی تے تکنیکی مہارت دا منہ بولدا ثبوت ایہہ وے کہ اوہناں نے بدلدے ہوئے حالات نوں سمجھ کے شعور دا حصہ بنایا تے غزل کہی۔
موجودہ دور دی غزل نہ تے لسانی تجربیاں دی مرہون منت اے تے نہ واقعیت نگاری جہے رحجانات نوں خاطر وچ لیاندی اے۔ ایس غزل اُتے نہ تے میر و غالب دی چھاپ اے تے نہ ایہہ اقبال توں کجھ زیادہ متاثر نظر آندی اے۔ ایہہ ہر لحاظ نال مختلف تے منفرد و ذائقہ رکھدی اے۔ جدید تر غزل نے غزل دی روایت نوں استحکام تے توانائی عطا کیتی اے۔ جاذب دی غزل وچ اردو دی شعری روایت دا تسلسل اپنے سارے تذہبی و سماجی پس منظر دے نال ایس دے انفرادی لہجے وچ ڈھلدا اے۔ ایس لہجے دی پہچان توں ہن کوئی سخن شناس انکار نہیں کردا۔ جاذب نوں خارجی تجربہ تے داخلی واردات دی کش مکش اظہار دا انج دا اسلوب عطا کردے نیں کہ غزل اپنی پوری تابناکی دے نال نہ صرف زینتِ قرطاس بن دی اے بلکہ بیاض دل اُتے وی رقم ہوندی اے۔

ساڈے گوانڈھی ملک دے نال مختلف ادوار وچ کشیدگی تے تنائو دی صورتحال پیدا ہو جاندی اے جاذب فنکارانہ انداز وچ جنگ دی مخالفت وچ انج غزل سرا ہوندے نیں کہ حریف وی بول اٹھ دے نیں کہ ایہہ ہوئی نا عصر حاضر دے حالات دی تصویر:
وہ جس کے شر سے پڑوسی کی چین غارت ہو
سکوں کی نیند خود اپنے پہ بھی حرام کرے
ایہناں وچ تخلیق دے حوالے نال جاذب نوں اپنے ذہن رسا تے حساس دل اُتے بوہت اعتماد اے۔ ایہناں نوں یقین اے کہ جے زندگی نے مہلت دتی تے کنہی ای نویں زمیناں وچ حسین تے رنگارنگ گلہائے سخن دی آبیاری کراں گے۔ اوہ معاشی و معاشرتی تغیر و تبدل نوں بغور ویکھدے تے تجزیہ کردے نیں۔ ایہناں دی لمبی غزلاں نوں جدوں وی پڑھیا ایہہ خوشگوار حیرت دامن گیر ہوئی کہ اوہ کنہی سہولت نال شعر کہندے نیں کدی کدی سیاسی معاملات وی ایہناں دے کلام وچ در آندے نیں پر کسے جماعتی وابستگی توں قطع نظر اوہ عمومی انداز وچ لوکاں دے حقوق دی گل کردے نیں۔
جاذب اک سچے کھرے تے جذبہ، ترحم رکھن والے شاعر نیں۔ اوہناں نے غزل دی کلاسیکی روایت توں خاطر خواہ فائدہ چکدے ہوئے اپنی غزلاں وچ نویں مضامین و اسالیب ورتے نیں۔ نویں تے پرانی غزل دی مشترکہ خصوصیات وچ غزل دی خارجی ہیئت تے داخلی آہنگ بوہت اہم نیں۔ غزل دی خارجی ہیئت وچ چونکہ کوئی ردو بدل ممکن نہیں ایس لئی شعرا اپنے جذبات و خیالات دا اظہار ایس دے مروجہ سانچے ای وچ کردے نیں تے ایہو وجہ اے کہ خارجہ ہیئت دے اعتبار نال غزل دا رشتہ اپنی روایت نال مستحکم تے اٹوٹ ہو جاندا اے۔ غزل دی داخلی ہیئت یا اندرونی آہنگ وی ایہنوں روایتی صنفِ سخن بناندا اے۔ غزل دے مزاج نوں سمجھے بغیر کسے وی موضوع دا بیان ممکن نہیں۔ غزل دا مزاج چونکہ بندے دے داخلی تجربہ و احساس تے اظہار دے رمز یہ انداز توں تشکیل پاندا اے ایس لئی کلاسیکی شعرا دے نال جدید شعرا وی ایسے اصول اُتے کاربند نظر آندے نیں۔ ایس لحاظ نال وی نویں غزل دا رشتہ اپنے ماضی نال استوار ہوندا ہویا وکھائی دیندا اے۔
میکانکی دور دے ثقافتی انتشار، یکسوئی تے دل جمعی دے فقدان تے بے چہرگی دے احساس نے فرد دے اندر تنہائی، بیزاری تے بے یقینی دی کیفیت پیدا کر دتی ۔ جاذب اپنی غزلاں وچ ایہناں نوں مسائل دا اظہار کردا ہویا نظر آندا اے۔ پر ایس دے لہجے وچ تلخی تے ترشی نہیں بلکہ خود کلامی تے آہستگی دی کیفیت پائی جاندی اے۔