کیہ حبیب جالب شاعر نہیں!

سعد اللہ شاہ

وہ جو کہتا ہے کہ انصاف ملے گا سب کو
اس نے منصف کو بھی سولی پہ چڑھا رکھا ہے
اے خدا لوگ تجھے دیکھتے ہیں اور تونے
ایک فرعون کی مہلت کو بڑھا رکھا ہے
اک سچا شاعر اپنے دور دا نمائندہ ہوندا اے۔ حالات دا آئینہ تے معاشرے دا روپ۔ مثبت اقدار دا پاسبان‘ اوہ سچائی نوں خوبصورتی بخشدا اے تے جھوٹ نوں رد کردا اے اوہ استحصالی قوتاں خلاف سینہ تان کے کھلوندا اے یاں گھٹوگھٹ اوہناں نوں ننگا ضرور کردا اے جے اوہدے کول عہددا شعور اے تے لوکاں دا ساتھ اے تے اوہ اپنے الفاظ نوں ظالم حکمراناں دے خلاف شمشیر وی بناندا اے۔ خدا خودستائی توں بچائے پر سخن آشنا جان دے نیں کہ وکلاء تحریک وچ علی احمد کرد دے نال ٹرک تے چڑھ کے میں وی نظماں پڑھیاں۔ خیر ایس تذکرے نوں تمہید بناندے ہوئے میں اگے ودھنا واں۔
کیا سروکار ہمیں رونق بازار کے ساتھ
ہم الگ بیٹھے ہیں دست ہنر آثار کے ساتھ
مینوں تے اج اک قصے نے لکھن تے مجبور کیتا کہ ساڈے دوست اہل سخن ایس ویلے سراپا احتجاج نیں۔ خاص طور تے میں ہنے نوازکھرل نوں پرجوش انداز وچ آفتاب اقبال دے خلاف تقریر کردے ہوئے ویکھیا تے سنیا۔ ہویا کجھ ایس طرح کہ آفتاب اقبال نے اپنے کسے پروگرام وچ کہہ دتا کہ اوہ حبیب جالب نوں شاعر نہیں من دے اوہ وی کوئی شاعر نیں جہناں نوں شہبازشریف تقریراں وچ پڑھدے نیں۔ بس کجھ ایسے طرح دیاں گلاں نیں۔ سب توں پہلاں تے ایس گل نوں طاہرہ حبیب جالب یعنی اوہناں دی دھی نے اٹھایا تے فیر اوہناں دے نال جالب صاحب نال محبت کرن والے آن ملے۔ کہنا میں ایہہ وے کہ ایہ کوئی اجہی گل نہیں سی کہ ایہدے خلاف باہر نکل کے تحریک چلائی جاوے۔ آخر تسیں آفتاب اقبال نوں کیوں منوانا چاہندے او کہ حبیب جالب صاحب نوں شاعر منو۔ کیہ شاعر تے اوہ وی حبیب جالب دی سطح دا ایس گل دا محتاج اے؟ اجیہا کوئی قد آور شاعر کہندا تے فیر وی کوئی گل نہیں سی کہ ایہ تے ادب وچ چلن رہیا اے۔ یگانہ دی غالب شکنی کہدے توں چھپی ہوئی اے۔ ایہ تے ادب وچ رونق لان والی گل ہوئی۔ یگانہ دے مخالف تے اوہ اوہ گلاں ہوئیاں کہ توبہ ای بھلی۔ پر یگانہ نے آخر کہہ دتا:
صلح کر لو یگانہ ، غالب سے
وہ بھی استاد تم بھی ہو استاد
ہن کیہ کیتا جاوے کہ میر اپنے دور وچ صرف اڑھائی شاعراں نوں من دا سی۔ پہلے اوہ اپنے آپ نوں دوجا مرزا رفیع سودا تے تریجے نمبر تے ادھا میردرد۔ کسے نے سوز دا کہیا تے میر نے کہیا چلو پونے تن شاعر کر لوو۔ ساڈے منیرنیازی کدوں کسے نوں شاعر من دے سن۔ اک واری تے منوبھائی نے کسے نوں کہیا کہ اوہ منیرنیازی نوں ملن جا رہے نیں تے اوتھے غالب دا وی تذکرہ نہ کرنا اوہ محسوس کرن گے۔ اوہ کہندے سن خبر تے شعر وچ فرق ہوندا اے۔ جتھوں تک حبیب جالب دا معاملہ تے اوہ اپنی نوعیت دے منفرد شاعر سن۔ یقینا اوہناں دی پچھان عوامی شاعر دی سی۔ پر ٹھہرو۔ جالب صاحب خواص دی سطح تے وی اپنی پچھان تے مقام رکھدے سن۔ ایہ جو مزاحمتی تے انقلابی شاعری ہوندی اے۔ ایہدے وچ بہت وڈا خطرہ ہوندا اے کہ تسیں شعر نوں نعرہ نہ بنا دیو۔ کدھرے شعریت پچھے نہ رہ جاوے پر جالب صاحب دی شعری تربیت تے ریاضت خالص غزل دی سی تے فیر اوہناں نوں ماحول اجیہا ملیا کہ جہدے وچ فیض منیر‘ احمد ندیم قاسمی‘ ظہیرکاشمیری‘ سیف الدین سیف تے شہزاداحمد ورگے شاعر موجود سن بہت سارے ناں نیں۔ اک مسابقت دا درد سی۔ میں تے اوہناں نوں ہر تھاں مشاعرے لٹدے ویکھیا۔ میں اوس مشاعرے وچ وی سی جہدے وچ مجروح سلطانپوری ہندوستان توں آئے ہوئے سن۔ اوپن ایئر دا ایہ مشاعرہ لاجواب سی۔ جالب صاحب دی فن تے کمال دسترس سی۔ اک چھوٹا جیہا واقعہ یاد آ گیا کہ اک محفل وچ کسے نے شعر پڑھیا کہ مطلع وچ قافیہ رپیٹ ہو رہیا سی۔ وڈے شاعر دا شعر سی میں بے ساختہ کہیا کہ ایطائے خفی۔ جالب صاحب چونکے تے میرا تعارف چاہیا اے جی جوش نے دسیا۔ ایہ شروع دی گل اے اوہ مینوں دوجی واری ملے تے کہن لگے اچھا ایطائے خفی۔ میں اوہناں دے حافظے تے حیران رہ گیا اوہناں دا پُتر ناصر جالب ساڈا پیارا دوست سی۔ جالب نوں کجھ شاعر توں ودھ کے وی ویکھنا پوے گا۔ اوہناں دے سینے وچ دل سی جہدے وچ غریب دا غم سی۔ پائوں ننگے ہیں بے نظیروں کے۔ اوہ اک دلیر تخلیق کار سن جو ایوب آمریت نال ٹکرائے۔ الیکشن وچ حصہ لیا‘ پولیس دیاں ڈانگاں کھادیاں‘ جیل وچ گئے تے اوہنا ںدی مزاحمتی شاعری ایوان بالا دیاں منڈیراں نال ٹکرائی۔ اوہ زندگی دی علامت سن:
اس درد کی دنیا سے گزر کیوں نہیں جاتے
یہ لوگ بھی کیا لوگ ہیں مر کیوں نہیں
جاتے شعلے ہیں تو کیوں ان کو بھڑکتے نہیں دیکھا
ہیں خاک تو راہوں میں بکھر کیوں نہیں جاتے
اوہناں دی غزل وی بڑے اعلیٰ درجے نوں چھوہندی ہوئی نظر آندی اے:
اس شہر خرابی میں غم عشق کے مارے
زندہ ہیں یہی بات بڑی بات ہے پیارے
تسیں اوہناں دے گیت پڑھو گے تے اوتھے وی تہانوں غزل دی چاشنی نظر آوے گی۔ اک تخلیقی سطح ہر تھاں ملے گی۔ مثلاً نغمے دا مصرعہ ویکھ لوو۔ یہ اعجاز ہے حسن آوارگی کا‘ جہاں بھی گئے داستاں چھوڑ آئے۔ یاں فیر رقص زنجیر پہن کر بھی کیا جاتا ہے، توکہ نا واقف آداب غلامی ہے ابھی۔ قدرت نے اوہناں نوں لحن دائودی عطا کیتا سی۔ فیر اوہناں دے کلام وچ موسیقیت سی تے شعر وچ حزن و ملال سی۔ تسیں اوہناں دے ہاں تلازمات استعارات تشبیہات ویکھو:
ظلمت کو ضیا صرصر کو صبا بندے کو خدا کیا لکھنا
پتھر کو گہر دیوار کو در کرگس کو ہما کیا لکھنا
اک حشر بپا ہے گھر میں دم گھٹتا ہے گنبد بے در میں
اک شخص کے ہاتھوں مدت سے رسوا ہے وطن دنیا بھر میں
اے دیدہ ورو اس ذلت کو قسمت کا لکھا کیا لکھنا
وہی کہ آپ بے بہرہ ہے جو معتقد میر نہیں۔ طاہرہ جالب تے رخشندہ جالب بالکل وی طیش وچ نہ آن۔ آخر وچ جالب صاحب دا شعر:
ایک ہمیں آوارہ کہنا کوئی بڑا الزام نہیں
دنیا والے دل والوں کو اور بہت کچھ کہتے ہیں
٭٭٭