پنجابی محبت دی زبان…ساڈا حق ایتھے رکھ

اخترسردار چوہدری

سوچیا تے دل غم نال بھر گیا اے۔ تسیں وی ایس سیاق و سباق تے غور فرمائو گے تے انج ای ہووے گا۔ ایہدی بنیاد محبت اے۔ اپنی زبان نال‘ اپنی زمین نال محبت۔ افسوسناک گل ایہہ وے کہ جدوں ایس گل تے ریاست تے اوہدے واسی اوہ زباناں جو ماں بولی ہون اوہنوں ایس قابل نہ سمجھن کہ اوہ زبان علم و تعلیم دا ذریعہ بن سکن یاں اوہناں نال ریاستی معاملے نبھائے جا سکن یاں اوس دھرتی دے حکمران تے لوک اوہنوں فکر نال بول نہ سکے۔ جدوں ماں بولی ای نہیں سگوں قومی زبان دی تھاں غیرقوماں دی زبان نوں اعلیٰ سمجھیا جاوے‘ اوہنوں تعلیم و دانش دی زبان قرار دتا جاوے تے سرکاری زبان بنا لیا جاوے۔ اوہدے الٹ جدوں اپنی ماں بولی و قومی زبان بولن تے اپنے ای ملک دے تعلیمی اداریاں وچ بولن تے جرمانہ و سزا دتی جاوے تے اوس قوم دی اجتماعی دانش نوں زوال آ جاندا اے سگوں اوہ زمانے وچ اپنا وقار وی کھو دیندی اے۔
دوستو! ایس گل نال تسیں اتفاق کرو گے کہ جدوں اسیں اپنی زبان‘ اپنی ماں بولی دی گل کرنے آں تے اصل وچ اسیں اپنی زمین نال‘ اپنے ملک نال‘ اپنے رسم و رواج تے اپنی تہذیب نال محبت دی گل کرنے آں۔ اپنے موسماں نال‘ اپنے لوکاں نال‘ اپنی وراثت نال محبت و تعلق نوں مضبوط کرن دی گل کرنے آں۔ تسیں ایس ویلے موجودہ ترقی یافتہ قوماں نوں ویکھ لوو‘ اوتھے اوہناں دی اپنی زبان‘ اپنی مادری زبان تے مان کیتا جاندا اے۔ ایس مان دا ثبوت اوہناں دا تعلیمی نظام اے جہدے وچ اوہناں دی زبان ای رائج اے اوہناں نے اپنی زبان نال محبت لئی دنیا بھر دا ادب و علم اوہدے وچ ترجمہ کیتا۔ اوہدے فروغ لئی محنت کیتی‘ ایہدے الٹ اسیں اپنے ملک تے اپنی زبان نوں ویکھنے آں تے ایہ اللہ دا کرم اے کہ اوہنے سانوں اپنی ثقافت تے وراثت دے وکھووکھ تے خوبصورت رنگ عطا کیتے نیں۔ لوڑ ایس گل دی اے کہ ایہناں نال پیار کیتا جاوے۔ ایہدے تے مان کیتا جاوے‘ جے ساڈے بچے اج پنجابی زبان نہیں بولن گے تے نہ صرف اپنی تریخ و ثقافت توں دور ہو جاواں گے سگوں اسیں دنیا وچ اپنا مقام وی کھو دیاں گے۔ ساڈے تھنک ٹینک نوں احساس کرنا چاہیدا اے کہ پنجابی زبان‘ پنجاب دی پچھان اے ایہدے وچ ساڈی ہزاراں ورھے دی ثقافت اے۔ ایہدے فروغ لئی عملی پربندھ کرن دی لوڑ اے۔
میں کدھرے پڑھیا سی کہ انگریزاں نے برصغیر وچ اعلان کیتا سی کہ جہڑا بندہ ہتھیار لیا کے جمع کروائے گا اوہنوں اک روپیہ تے جہڑا بندہ پنجابی کتاب لیا کے جمع کروائے گا اوہنوں تن روپیے دتے جان گے۔ ایس اعلان دے بعد بہت سارے لوکاں نے ڈھڈ دی خاطر پنجابی کتاباں دے نایاب نسخے انگریز سرکار نوں دے دتے۔ جہدے بعد انگریز سرکار نے اوہ ساریاں کتاباں ساڑ دتیاں۔ ایس طرح اوہنے ایس خطے دے لوکاں نوں اوہناں دی زبان توں دور کیتا تے اوہناں نوں انگریزی دا غلام بنا دتا جو ہولی ہولی انگریز دا غلام بن گیا۔ پہلے ماڑے طبقے دے لوک اردو وچ گل کرنا فخر سمجھدے سن فیر انگلش میڈیم سکولاں تے دفتراں نے ماڑے طبقے دے لوکاں نوں انگریزی دا سہارا لین ول راغب کر دتا۔ ساڈے لوکاں نے ترقی دا راز بدیسی لباس تے بدیسی زبان یعنی انگریزی نوں سمجھ لیا۔ ہن ایہ حال اے کہ ساڈے ادیب و دانشور‘ صحافی و کالم نویس ای نہیں مذہبی سکالر تک جہڑے اقوال و حوالے دیندے نیں اوہ انگریزی کتاباں دے ہوندے نیں۔
کیہ ساڈی زبان اینی بانجھ اے کہ ایہدے وچ ایہ یاں ایہدے ورگے اقوال و حوالا جات نہیں‘ بالکل انج نہیں ایہدی وجہ ایہ وے کہ ساڈے ایہناں رہنماواں نے اپنی زبان نوں پڑھیا ای نہیں۔ ایس ویلے ماں بولی یعنی پنجابی زبان دے نال نال ساڈی قومی زبان اردو دی وی حالت اکو جہی اے۔ اک دور سی جدوں ایہ کہیا جاندا سی کہ اردو نوں اگے لیان لئی پنجابی زبان نوں کنڈ پچھے کیتا جا رہیا اے ہن ایہ دوویں زباناں اک ای تھاں تے کھڑیاں نیں تے ملک بھر وچ خاص طور تے پنجاب وچ عوام دا رجحان انگریزی زبان ول ودھیا اے خاص طور تے میں پنجابی زبان تے پنجاب دا ذکر کیتا اے کیوں جے باقی صوبیاں وچ ماں بولی نوں الحمدللہ اوہ حیثیت و اہمیت ‘ مقام کسے حد تک ملیا اے یاں حاصل اے جو اوہناں دا حق اے۔ پنجابی زبان پاکستان دی سب توں وڈی تے دنیا دی نویں وڈی زبان اے پر افسوسناک گل اے کہ باقی صوبیاں وانگوں پنجاب دی زبان نوں اوہدا حق نہیں مل سکیا ریاست دے سارے صوبیاں وچ برابر اصول ہونے چاہیدے نیں۔ باقی سارے صوبیاں وچ پرائمری دی سطح تک تے بلوچستان وچ اٹھویں جماعت تک اوہناں دی مادری زبان لاگو اے پر پنجاب اوہ اکلا صوبہ اے جو اپنے نصاب وچ اپنی مادری زبان توں محروم اے۔ مادری زبان وچ تعلیم ہر بچے دا مڈھلا حق اے حکومتاں نے پنجابی زبان نوں مسلسل نظرانداز کیتا پر ہن ویلا آ گیا اے کہ ماضی دیاں غلطیاں دی اصلاح کیتی جاوے تے پنجابی نوں اوہدا اصل مقام دتا جاوے۔ پنجابیاں نوں اپنے حق لئی آواز اٹھان دی لوڑ اے یعنی اپنی زبان نال محبت دی لوڑ اے۔
ایہ گل دلچسپی نال پڑھی جاوے گی کہ وزیراعظم عمران خان نے اپنی تقریر وچ کہیا سی کہ جدید تحقیق ایہ دسدی اے کہ جے کسے قوم دے بچے اپنی زبان وچ تعلیم حاصل کرن تے اوہ قوم چھیتی ترقی کردی اے پر عمران خان نے ایہدے تے کوئی عملی اقدامات نہیں کیتے حالاں کہ قومی زبان نوں سرکاری زبان بنان لئی وی کوئی قدم نہیں چکیا۔ ساڈی مذہبی زبان عربی‘ ثقافتی زبان فارسی‘ قومی زبان اردو‘ عالمی زبان انگریزی جد کہ مادری زبان پنجابی اے سانوں کوئی درمیانی راہ کڈھنا ہووے گا تے ایہدے لئی پرائمری تک سکولاں وچ مادری زباناں نوں لازمی‘ زبان دے طور تے لاگو کیتا جاوے۔ ماہرین لسانیات دے مطابق تصورات نوں بہترین طریقے نال سمجھان لئی بچے دی ابتدائی تعلیم و تربیت اوہدی مادری زبان وچ ہونی چاہیدی اے۔ میٹرک وچ اردو زبان نوں لازمی کر دتا جاوے تے انگریزی نوں بطور اختیاری مضمون دے رکھیا جاوے۔ اردو ساڈی قومی زبان اے تے ایہنوں صوبیاں تے وفاق وچ آپسی رابطے دی زبان کہیا جاندا اے۔ پرائیویٹ تعلیمی اداریاں نے انگریزی زبان نوں پہلی جماعت توں انج لاگو کر دتا اے کہ ہن پاکستان وچ اردو دے نال نال ساڈیاں دوجیاں ساریاں قومی زباناں اپنی بقاء دی جنگ لڑ رہیاں نیں۔
پنجابی اک قدیم زبان اے تے ایہدے ثقافتی و تہذیبی رشتے اپنی دھرتی نال بڑے مضبوط تے گہرے نیں۔ صوبہ پنجاب دا کلچر پنجابی زبان دے دوالے گھمدا اے۔ پنجابی زبان وچ وارث شاہ ورگا جینئس شاعر ہو گزریا اے۔ سلطان باہوؒ، شاہ حسینؒ تے بابا فرید الدین گنج شکر تے وارث شاہ دی ہیر پنجابی دا خزانہ اے۔ عام طور تے ایہناں نوں صرف اک شاعر دے طور تے لیا جاندا اے حالاں کہ ایہناں سب دے کلام وچ تہذیب و دانش تے انسانی سائیکالوجی دے علم دا بہترین خزانہ موجود اے۔ پنجاب وچ جنے اردو شاعر نیں تقریباً ساریاں دا پنجابی کلام وی موجود اے پر جدوں کتاب چھاپن دی گل آندی اے تے شاعر پیسہ اکٹھا کرکے اپنی کتاب چھپوان دے مرحلے وچ آندا اے تے اوہ اپنی اردو دی کتاب چھپاندا اے کیوں جے اردو دی کتاب استعمال ہو جاندی اے کوئی نہ کوئی قاری پڑھ لیندا اے۔ پر پنجابی کتاب دے نال انج دی کوئی صورتحال نہیں جے پنجابی دی کتاباں نوں وی سرکاری تے عوامی سطح تے پذیرائی ملے لوک دلچسپی لین تے یقینا پنجابی لٹریچر دی اشاعت بہتر ہو سکدی اے۔
پنجابی زبان پنجابیاں دی ماں اے تے جہڑے لوک ماں دے زیادہ نیڑے ہوندے نیں اوہ ای اوہدے حقوق لئی آواز بلند کردے نیں۔ شاعر ادیب زبان دے رکھوالے ہوندے نیں تے زبان نوں لاگو کروان لئی ایہو طبقہ ہمیشہ سب توں ودھ کوشاں رہیا اے۔ اسیں کوشش کردے رہواں گے اسیں پرامید آں کہ چھیتی اوہ دور آوے گا جدوں پنجابی نوں‘ ماں بولی تے اسیں سارے مان کراں گے‘ کیوں جے پنجاب وچ بولی ہمیشہ پنجابی ای رہوے گی کیوں‘ ایہدا جواب استاد دامن دے ایہناں شعراں وچ اے۔
ایتھے بولی، پنجابی ای بولی جائے گی
اردو وچ کتاباں دے ٹھنڈی رہے گی
اودوں تیک پنجابی تے نہیں مردی
جدوں تیک پنجابن کوئی جندی رہے گی