عہدِ حاضر دا اِک مستند نام ۔۔۔بشری رحمن وی دنیا چھڈ گئیاں

تحریر:صدام ساگر

بشریٰ رحمن جنہاں دا شمار پاکستان دی اوہناں کہنہ مشق لکھن والیاں وچ ہوندا اے جو اک لمے عرصے توں بے تکان‘ بے دھڑک مسلسل لکھ رہیاں سن۔ اوہناں نوں زمانہ طالب علمی توں کلام اقبال نوں زبانی یاد کروان والے اوہناں دے والد گرامی عبدالرشید شاہی طبیب جد کہ والدہ نصرت رشید اپنے ویلے دی منی پرمنی شاعرہ سن۔ آکھدے نیں کہ حرف تے لفظ بشریٰ رحمن دے اگے انج ہتھ بنھے کھڑے ہوندے نیں گویا اوہ اوہناں دے سر دا تاج نیں۔ بشریٰ رحمن 29 اگست 1944 نوں بہاولپور وچ پیدا ہوئی۔ بہاولپور بڑا ذرخیز خطہ اے جہدے خمیر وچ کیسے کیسے انمول نگینے گُندھے گئے جنہاںوچوں اک نایاب نگینہ بشریٰ رحمن جنہاں نے علم دے ماحول وچ لفظ تے حرف نوں استعمال کردے ہوئے اَکھ کھولی۔
بشریٰ رحمن دی جتھے والدہ شاعرہ سن اوتھی ای اوہناں دی اک بھین فرحت وی شاعرہ سی۔ اپنے شعری مجموعہ ’’صندل میں سانسیں جلتی ہیں‘‘ دے پیش لفظ وچ لکھدیاں نیں کہ ’’مینوں شعر سننا تے شعر آکھنا بچپن ای توں چنگا لگن لگیا سی کیوں جے میرے گھر وچ پہلے توں دو شاعر موجود سن۔ بہت کچی عمروچ‘ ایہ پکی جئی گل میرے ذہن وچ بیٹھ گئی کہ ایس گھر وچ اپنا آپ منوان لئی کوئی وکھرا رستہ اختیار کرنا ہووے گا۔ اوس عمر وچ تے سارا جہان گھر دے اندر ای نظر آندا۔ منفرد رستہ نثر نگاری ای دا سی۔اوہناں نے بچپن توں ای کہانیاں تے افسانے لکھنے شروع کر دتے سن۔
’’لگن‘‘،’’پیاس‘‘،’’شاہکار‘‘،’’لازوال‘‘،’’عشق عشق‘‘،’’دل اور دستک‘‘ اپنے اپنے دور دے شاہکار ناول سن۔ ’’چارہ گر‘‘ اوہناں دے ویاہ توں پہلے لکھیا ہویا ناول سی۔ ایہ ناول اوہناں نے 17سال دی عمر وچ لکھیا۔ جہڑا اک رومانٹک ناول سی جہدے وچ اخلاقیات نوں سرفہرست رکھیا گیا اوہناں دی دوجی تصنیفاں وچ ’’بت شکن‘‘،’’ چپ‘‘،’ ’پشیمان‘‘ ،’’خو بصورت‘‘ ،’’قلم کہانیاں‘‘،’’چاند سے نہ کھیلو‘‘،’’دانا رسوئی‘‘،’’بے ساختہ‘‘،’’کس موڑ پہ ملے ہو‘‘، اللہ میاں جی‘‘،’’تیرے سنگ در کی تلاش‘‘اور مولانا ابوالکلام آزاد‘‘ (ایک مطالعہ) تے دوجے شامل نیں۔ اوہناں دے کئی ناولاں نوں ٹیلی ویژن چینلاں نے ڈرامائی تشکیل دتی۔ ’’پیاس‘‘ اوہناں دا ایہ ناول خون جگر وچ انگلیاں ڈبو کے لکھے گئے پیاسے جذبیاں دی داستان اے جہدے وچ حقیقت دا ہر رنگ وکھائی دیندا اے۔ ایس ناول دے حوالے نال مرزا ادیب لکھدے نیں ’’بشریٰ رحمن دی کہانیاں دے مطالعہ مگروں بجا طور تے آکھیا جا سکدا اے کہ اوہ کہانی کہن دا بڑا چنگا بڑا موثر تے خوبصورت ڈھنگ جاندیاں نیں تے ایہ کسے وی تخلیق کار دی وڈی تے اہم خوبی تصور کیتی جاندی اے‘‘۔
بشریٰ رحمن نے سماج دے منی رویاں تے مکروہ رسم و رواج دی زنجیراں وچ جکڑی ہوئی عورت دی بے مثل قربانیاں نوں اپنی تحریراں دا موضوع بنایا‘ جہدے توں اوہ اک گداز تے دردمند دل رکھن والی عورت معلوم ہوندیاں نیں جہنے عورت دی عصمت‘ عزت تے وقار لئی قلمی جہاد کیتا۔ جہڑا حقیقت وچ ادب برائے زندگی تے زندگی برائے بندگی اے۔ ’’نسائی ادب اور تانیثیت‘‘ ایس کتاب وچ اکرم کنجاہی اپنی تحقیق و تنقید وچ رقم طراز ای کہ ’’بشریٰ رحمن اک ایسی مصنفہ نیں جہنے عورت نوں خود آگہی تے خودشناسی دا درس دتا۔ اوہناں دی تحریراں توں کوئی نہ کوئی سبق ضرور ملدا اے۔ کسے عبرت دی شکل وچ کدھرے زندگی جین د ا سلیقہ۔ کدھرے خودشناسی ملدی اے تے کدھرے مدمقابل نوں سمجھن دی حس متحرک ہوندی اے‘‘۔
ممتاز تے مایہ ناز تے نامور مصنفہ‘ کالم نویس‘ تمثیل نگار‘ شاعرہ تے سیاستدان بشریٰ رحمن نے پنجاب یونیورسٹی لہور توں ایم اے صحافت دی سند حاصل کیتی۔ مگروں اوہناں دا ویاہ صنعتکار میاں عبدالرحمن نال ہویا۔ اوہ اپنے شوہر دی بہت فرماں بردار سن۔ نامور ہدایتکار‘ فلم نگار علی سفیان آفاقی نال اک انٹرویو وچ دسدیاں نیں کہ ’’میں اج تک اپنے شوہر دے سامنے اچی آواز وچ گل نہیں کیتی‘‘۔ بشریٰ رحمن نے اک لمی مدت تک ’’نوائے وقت‘‘ وچ چادر‘ چاردیواری اور چاندنی‘‘ دے عنوان نال وطن عزیز پاکستان نال گہرے نظریاتی لگائو تے قومی سطح تے شعور و آگہی دے فروغ دے جذبے نال سرشار ہو کے ان گنت بصیرت افروز کالم لکھے۔ ’’نوائے وقت‘‘ توں پہلے اوہ روزنامہ ’’جنگ‘‘ وچ وی کالم لکھدیاں رہیاں جد کہ زندگی دے آخری دناں وچ اوہناں دے کجھ کالم روزنامہ ’’92نیوز‘‘ وچ وی شائع ہوئے۔ میرے خیال وچ کجھ لوکی بول سکدے نیں لیکن لکھ نہیں سکدے تے کجھ لکھ سکدے نیں لیکن بول نہیں سکدے تے بشریٰ رحمن وچ ایہ دونویں خوبیاں بدرجہ اتم موجود سن۔ اوہناں دا سیاسی سفر 1983 وچ شروع ہویا تے صوبائی اسمبلی پنجاب دی تن واری رکن منتخب ہوئیاں۔ اسمبلی ہووے یا ادبی تقریباں اوہ ہمیشہ نڈر ہو کے دلائل اتے مبنی گل کردی اوہ ہمیشہ آکھیا کردی کہ ’’اسیں مجید نظامی صاحب دے زیر سایہ ’’دور نظامی‘‘ وچ پل رہے آں ایس لئی اسیں وی سچ آکھدے ڈردے نہیں‘‘۔ بشریٰ رحمن اک بہادر‘ نیک سیرت تے وڈے دل والی زنانی نیں اوہ اپنے شیریں بیان لہجے تے حسن قلم پاروں ساریاں وچ مقبول سن۔ اوہ کتاب دے دور وچ بہت معتبر لکھن والیاں وچ شامل نیں۔ اوہناں نوں عمدہ تخلیقی ہنرمندی پاروں اک باکمال تے معتبر ادبی تے صحافتی شخصیت دے طور تے خوب پذیرائی تے شہرت حاصل ہوئی۔ چنانچہ اوہناں نوں اوہناں دی اعلیٰ گراں قدر تے نمایاں ادبی تے صحافتی خدمات دے اعتراف وچ 2004وچ ساحر لدھیانوی گولڈی میڈل تے 2007ء وچ حکومت پاکستان ولوں صدارتی اعزاز ستارۂ امتیاز نال نوازیا گیا جد کہ اوہناں نوں 2012ء وچ ادیب انٹرنیشنل لدھیانہ ولوں ’’ملکہ سخن‘‘ دا خطاب وی دتا گیا تے آبروئے صحافت مجید نظامیؒ نے اوہناں دی تقریراں تے تحریراں توں متاثر ہو کے اوہناں نوں ’’بلبل پاکستان‘‘ دے خطاب نال نوازیا۔ بقول شاعر
گزاری عمر ہم نے شعر گوئی کی ریاضت میں
کسی کو مفت میں تھوڑی یہاں اعزاز ملتے ہیں
’’صندل میں سانسیں جلتی ہیں‘‘ محترمہ بشریٰ رحمن دا مجموعہ غزل تے نظم دونواں اتے مشتمل نیں جہدے وچ اوہناں دی غزلاں تے نظماں روایتی نہیں بلکہ جدت دا لبادہ اوڑھے ہوئے اے۔ اوہناں دے شعراں وچ بڑی فکر تے ندرت خیال پائی جاندی اے جنہے اوہناں نوں اوہناں دی ہم عصر شاعراں وچ منفرد تے ممتاز مقام عطا کردتا اے۔ اپنے ایس شعری مجموعہ دے پیش لفظ وچ لکھدیاں نیں کہ ’’میں کدوں دعویٰ کیتا کہ میں شاعرہ واں! بس شاعرانہ ماحول وچ اکھ کھولنا گویا جرم جیا ہو گیا۔ امی جان گنگنا کے شعر آکھیا کردیاں سن۔ انج پالن وچ ای سر وچ ڈبیا کوئی نغماتی جمال میرے اندر اتر گیا۔ شاعرہ ماں دے ددھ دی تاثیر سی۔ میں گڑیا دی تھاں قلم پھڑ لیتا۔ اوہناں نے علامہ امین خیالؒ دے آکھن تے ماہیا نگاری دی صنف وچ وی طبع آزمائی کیتی۔اوہناں دا اک اشاعتی ادارہ وی سی ’’وطن دوست‘‘ ایہ تے اشاعتی ادارہ دی گل اے۔ اوہ خود وی بڑی وطن دوست سن۔ اوہناں نال ملن والا ہر کوئی اوہناں دی شخصیت دا معترف ہو جاندا۔ اوہناں دے کجھ شعر ملاحظہ کرو۔
یہ اُداس اُداس شامیں مجھے دے رہی ہیں طعنے
وہ کہاں ہے جس نے تیرے بڑے ناز تھے اُٹھائے
٭
کسی مانوس سی دستک کو ترستے ہیں کواڑ
شہر میں یوں تو بہت اپنی شناسائی ہے
٭
اظہارِ محبت میں بڑی دیر لگا دی
اک روز مجھے آ کے بتا کیوں نہیں دیتے
آپا بانو قدسیہ مگروں اسیں اوہناں نوں آپا بشریٰ رحمن آکھن لگ گئے۔ اوہناں نال میرا پہلا تعارف افتخار مجاز مرحوم تے فیر استاد محترم ابصار عبدالعلی مرحوم دے توسط نال ہویا۔ میرے پہلے پنجابی شعری مجموعے ’’بھلیاں راہواں‘‘ دا انتساب وی اوہناں دے منہ بولے بھراں علامہ امین خیال ؒ تے آپا بشریٰ رحمن دے نام اے جد کہ میرے پہلے اردو شعری مجموعے ’’ساگر کی لہریں‘‘ دا دیباچہ وی آپا بشریٰ رحمن نے لکھیا اے جہدی مالی مشکلاں پاروں اشاعت ممکن نہ ہو سکی۔ جہدے تے اوہ میرے کولوں بہت ناراض سن۔ بہرحال اوہناں نال جڑیاں بہت ساری یاداں تے گلاں ذہن دے نہاخانیاں وچ محفوظ نیں جنہاں نوں اک مضمون وچ قلمبند کرنا یقینا ناممکن اے۔ عہد حاضر دا اک مستند نام بشریٰ رحمن کورونا پاروں المناک وفات نال ادب تے سیاست دی اک خوشنما علامت 6فروری 2022ء دی سویر ساڈے کولوں جدا ہو گئیاں۔ اوہناں نے علم و ادب تے تریخ صحافت لئی خدمات سرانجام دتیاں۔اوہناں نوں ہمیشہ یاد رکھیا جاوے گا۔ اوہناں دی وفات توں پہلے بھارت وچ لتا دے انتقال نال ساڈا الیکٹرونک میڈیا بہت تڑپیا‘ بلاشبہ لتا وڈی گلوکاری سی لیکن بشریٰ رحمن وی اک نابغہ روزگار شخصیت سی جنہاں دی رحلت اتے نہ ای کوئی الیکٹرونک میڈیا تڑپیا تے نہ ای پرنٹ میڈیا نوں خیال آیا۔ سوائے اعتبار ساجد دے ایہناں شعراں دے ہور کیہ آکھیا جا سکدا اے۔
اُن مقصد ہے تجارت، جو ادب بیچتے ہیں
لکھنے والوں کی مشقت کا صلہ کیا دیں گے
میتیں آج ادیبوں کی اُٹھاتے ہیں جو لوگ
کل کتابوں کے جنازے کو نہ کاندھا دیں گے
٭٭٭٭٭