سب توں طاقتور سائبر ہتھیار دی کہانی

وسعت اللہ خان

اٹھائی جنوری نوں اخبار نیویارک ٹائمز وچ رونین برگمین تے مارک مذیتی دی اک جامع تحقیقی رپورٹ چھپی۔ ایہدے وچ موجودہ دور دے سب توں طاقتور ہتھیار پیگاسس سسٹم دی ابتدا توں انتہا تک داستان بیان کیتی گئی اے۔ بھاویں امریکی میڈیا بالعموم تے نیویارک ٹائمز خاص کر اسرائیل نواز سمجھیا جاندا اے پر ایس رپورٹ وچ بیان کردہ تفصیلاں توں چنگی طرح اندازہ ہو سکدا اے کہ ساڈا کل ساڈے اج توں ودھ غیرمحفوظ ہو سکدا اے۔ میں عموماً تحقیقی و اخباری رپورٹاں دے تفصیلی ترجمے توں کترانا واں۔ پر ایہ رپورٹ انج دی اے کہ تہاڈے تک ساریاں اہم تفصیلاں دے نال ضرور اپڑنی چاہیدی اے تاں جے تسیں آپ کسے نتیجے تک اپڑ سکو۔
جون 2019ء وچ تن اسرائیلی کمپیوٹر انجینئر نیوجرسی وچ ایف بی آئی دے زیراستعمال اک عمارت وچ وڑے۔ اوہناں نے اک وڈے کمرے وچ درجناں کمپیوٹر سرورز نوں کھول کے سجایا تاں جے ایف بی آئی نوں پیکاسس سٹم دے آزمائشی کمالات وکھا سکیے۔ یعنی کسے وی اینڈرائڈ یاں آئی فون دے ڈیٹاتک مکمل رسائی دا کمل‘ کیوں جے امریکی قنوناں دے تحت بلاقنونی جواز و اجازت کسے شہری دے فون دی نگرانی نہیں ہو سکدی ایس لئی پیگاسس دا ایہ ماڈل ایس طرح ڈیزائن کیتا گیا کہ امریکہ وچ رجسٹرڈ فون ہیک نہ کر سکے۔ ایس خصوصی مظاہرے لئی مارکیٹ توں سمارٹ فون خریدے گئے تے اوہناں دے فرضی اکائونٹ بنا کے اصل غیرملکی نمبراں دیاں سماں لا دتیاں گئیاں۔ پیگاسس دے انجینئراں نے فراہم کردہ فونز تے آزمائشی سائبر حملے دا مظاہرہ کیتا۔
پیگاسس سسٹم دا سافٹ ویئرز زیرو کلک کہلاندا اے۔ یعنی جے میں اپنے زیراستعمال فون تے موصول ہون والے کسے مشکوک پیغام یاں اجنبی لنک تے کلک نہ وی کراں تے وی پیگاسس میرے فون دے سسٹم وچ وڑ جاوے گا یعنی ہیکنگ دی کوئی واضح نشانی یاں فٹ پرنٹ ثابت کرنا اک عام صارف لئی اوکھا اے۔ ایف بی آئی دے اہلکاراں نے ویکھا کہ کجھ ای منٹ بعد اسرائیلی انجینئراں دے کمپیوٹر دی سکرین تے دتے نمبراں دے ریکارڈ وچ موجود ہر ای میل‘ تصویر‘ ٹیکسٹ تھریڈ‘ رابطہ نمبراں دی فہرست سنے ناواں تے لوکیشن چمک رہی سی۔ فون دا کیمرہ تے مائیکرفون تک ہیک ہو چکیا سی۔ یعنی تہاڈا فون تہاڈے خلاف ای کجھ منٹ وچ جسوسی دا موثر آلہ بن چکیا سی۔ بھاویں متعلقہ امریکی اداریاں دی فرمائش تے پیگاسس دے ایس خاص ورژن نوں ایس طرح ڈیزائن کیتا گیا کہ کوئی وی امریکہ دشمن پیگاسس راہیں امریکی نمبراں تے حملہ آور نہ ہو سکے۔ پر مسئلہ ایہ سی کہ آپ امریکی ایجنسیاں وی کسے مقامی فون دی ایس سسٹم راہیں نگرانی نہیں سن کر سکدیاں۔ ایس لئی ایس قباحت نوں دور کرن لئی پیگاسس دی مالک اسرائیلی کمپنی این ایس او نے بطور خاص امریکی اداریاں دے استعمال لئی پیگاسس دا فینٹم ورژن بنایا۔ ایہدی مدد نال امریکی ایجنسیاں کسے وی مشکوک مقامی نمبر تک رسائی کر سکدیاں سن تے ایس سسٹم دے استعمال لئی اے ٹی اینڈ ٹی‘ ویری زون‘ ایپل یاں گوگل سسٹم دا سہارا لینا ضروری نہیں سی پر امریکی محکمہ انصاف تے ایجنسیاں دے وچکار اگلے دو ورھے تک قنونی بحث ہوندی رہی کہ کیہ ایس سسٹم دا استعمال شہری آزادیاں دے قنوناں نال متصادم اے یاں نہیں۔ ایس دوران ایف بی آئی تے پیگاسس بنان والی کمپنی این ایس او دے وچکار آزمائشی کنٹریکٹ برقرار رہیا تے ایف بی آئی نے کمپنی نوں پنج ملین ڈالر بطور فیس ادا کیتے۔
کسے واضح قنونی نتیجے تک نہ اپڑن پاروں ایف بی آئی نے پچھلے ورھے موسم گرما وچ فیصلہ کیتا کہ اجے پیگاسس سسٹم استعمال نہیں ہو سکدا ایسے دوران کجھ نیوز اداریاں دے اک کنسورشیم فاربڈن اسٹوریز نے ایہ انکشاف کر دتا کہ پیگاسس صرف مجرماں دی نگرانی لئی نہیں سگوں دنیا دے بہت سارے ملکاں وچ سرکار مخالف سیاسی و سماجی و ابلاغی آوازاں نوں دبان لئی وی استعمال ہو رہیا اے۔ ایہ دعویٰ وی سامنے آیا کہ بحیرہ احمر دے ساحل تے واقع چھوٹے جہے ملک جبوتی نوں پیگاسس سسٹم خریدن لئی امریکی سی آئی اے نے مالی معاونت دتی۔ جبوتی امریکہ دی افریقہ عسکری کمان دا مرکز اے۔ پر ایس انکشاف دی نہ سی آئی اے تے نہ ای افریقہ کمان ولوں تردید سامنے آ سکی۔ جبوتی دی حکومت وی صاف مُکر گئی کہ اوہنے پیگاسس سسٹم خریدیا اے۔ اک اعتبار نال جبوتی دا دعویٰ ٹھیک وی اے کیوں جے پیگاسس سسٹم ایس طرح نال فروخت نہیں ہوندا کہ ایس ہتھ دے اوس ہتھ لے۔ سگوں ایہ سالانہ یاں طے شدہ فیس دے بدلے اسرائیلی وزارت دفاع دے اجازت نامے دی بنیاد تے حکومتاں تے انٹیلی جنس ایجنسیاں نوں مع تکنیکی دیکھ بھال تے مہارت دتا جاندا اے۔
ہن توں کجھ مہینے پہلاں نومبر وچ این ایس او نوں بائیڈن انتظامیہ دے ہتھوں اک غیرمعمولی دھچکا لگا جدوں امریکی وزارت تجارت نے این ایس او نوں اوہناں کمپنیاں تے اداریاں دی فہرست وچ شامل کر دتا جہناں دیاں سرگرمیاں امریکی قومی سلامتی تے خارجہ پالیسی مفادات دے منافی نیں۔ جدوں کوئی ادارہ‘ کمپنی یاں بندہ ایس بلیک لسٹ دا حصہ بن جاوے تے ایہدا مطلب اے کہ ایہ بندے وسیع تر تباہی دے ہتھیار یاں مہلک سائبر ہتھیاراں دی تیاری تے تجارت و معاونت دے کسے نہ کسے مرحلے وچ براہ راست یاں بلاواسطہ ملوث نیں ایس لئی کوئی امریکی بندہ یاں سرکاری و نجی ادارہ ایہناں بندیاں نال تجارتی لین دین نہیں کر سکدا۔ ایس لئی ایس فہرست وچ آن دے بعد این ایس او نال ڈیل کمپیوٹرز تے ایمیزون کلاوڈسرورز تے دوجی امریکی کمپنیاں دا اہم تعاون رک گیا۔ ایس اچانک پابندی نال اسرائیلی وزارت دفاع نوں واہوا سبکی محسوس ہوئی کیوں جے این ایس او ورگے ادارے اوہدے تاج دی شان سمجھے جاندے نیں۔ بھاویں متعلقہ امریکی اداریاں دی فرمائش تے پیگاسس دے ایس خاص ورژن نوں ایس طرح ڈیزائن کیتا گیا کہ کوئی وی امریکہ دشمن پیگاسس راہیں امریکی نمبراں تے حملہ آور نہ ہو سکے۔ پر مسئلہ ایہ سی کہ آپ امریکی ایجنسیاں وی کسے مقامی فون دی ایس سسٹم راہیں نگرانی نہیں سن کر سکدیاں۔
امریکہ نے این ایس او تے پابندی دا بمب گران دی خبر جاری کرن توں صرف اک گھنٹہ پہلاں اسرائیلی وزارت دفاع نوں فیصلے بارے دسیا۔ اسرائیل دے نیشنل سائبر ڈائریکٹوریٹ دے سربراہ یگال انا نے اپنے ردعمل وچ آکھیا کہ جہناں نے بظاہر این ایس او نوں نشانہ بنایا اے اوہناں نے اصل وچ ساڈے نیلے سفید جھنڈے تے تیر چلایا اے۔ اسرائیل نوں امریکی منافقت تے زیادہ غصہ سی جہدے سکیورٹی اداریاں نے نہ صرف ورھیاں پیگاسس سسٹم دی آزمائش کیتی سگوں ایہ سسٹم حاصل کرن وچ اپنے اک اتحادی جبوتی دی وی مدد کیتی تے ہن اوہ اچانک نہا دھو کے صاف ستھرے ہون دی اداکاری تے اتر آئے سن۔ پر ایس امریکی اقدام نے اسرائیلی اسٹیبلشمنٹ نوں وی این ایس او دیاں سرگرمیاں نوں باقاعدگی دے دائرے وچ لیا کے اسرائیلی خارجہ پالیسی دے مقصد دے حصول دا اک موثر ذریعہ بنان دا سنہری موقع دتا۔ پیگاسس نوں اسرائیل نے خارجہ پالیسی دے موثر ہتیھار دے طور تے کیویں استعمال کیتا۔

اسرائیل نے روایتی ہتھیار سازی دی صنعت تے پیگاسس ورگے مہلک سائبر سافٹ ویئرز سسٹم نوں کس طرح خارجہ پالیسی دے مقصداں دے جارحانہ حصول دا ذریعہ بنایا۔ ایس سلسلے وچ اوہنے بنیادی اسباق اپنے گرو امریکہ توں ای سکھے۔ 2010ء وچ منکشف ہون والی وکی لیکس دے ہزاراں پیغام پڑھ کے اندازا ہوندا اے کہ کس طرح ہر امریکی سفارت خانے وچ متعین فوجی اتاشیاں دا بنیادی کم ایہہ وے کہ اوہ امریکی اسلحہ ساز کمپنیاں دے غیر رسمی ایجنٹ بن کے میزبان ملک نوں بقول ڈونلڈ ٹرمپ شاندار ہتھیار تے دفاعی آلات خریدن تے تیار کردے رہن۔ ایس لئی جدوں امریکی وزرائے دفاع و خارجہ یاں کلیدی حکام تریجی دنیا دے ملکاں دا دورہ کردے نیںتے اکثر پیشگی سفارتی دبائو دی شکار میزبان حکومت امریکی ہتھیاراں تے آلات دی فرمائش وی سامنے رکھ دیندی اے تے مہمان امریکی اہلکار میزبان دی خوشدلی لئی ایہ فرمائش لاک ہیڈ مارٹن‘ ریتھیون‘ میکڈونلڈ ڈگلس یاں بوئنگ ورگے اداریاں تک اپڑان دا وعدہ کر لیندے نیں۔ بظاہر ایہ سارے نجی ہتھیار ساز کمپنیاں نیں پر اوہناں دا اثر ورسوخ تے روزی روٹی بناں کجھ کہے امریکی خارجہ و عسکری پالیسی سازاں نال جڑے ہوئے نیں۔ اک دوجے دا ایس طرح وی خیال رکھنا پیندا اے کہ ایہناں کمپنیاں نوں اپنے بورڈ روم وچ ایہناں ریٹائرڈ فیصلہ سازاں نوں اگے رکھ کے دھندہ چلانا اے جے ایٹم بمب دے دور دے بعد کوی ہتھیار بین الاقوامی تعلقات دی اونچ نیچ تے اثرانداز ہو رہیا اے تے اوہ سائبر ہتھیار و آلات نیں۔ سگوں ایہ کہنا غلط نہیں ہووے گا کہ سائبر ٹیکنالوجی جوہری ہتھیاراں توں ودھ عدم استحکام پیدا کرن دی صلاحیت رکھدی اے۔ ایک تے ایہ مقابلتاً سستی اے ایہنوں آسانی نال اگے پچھے منتقل کیتا جا سکدا اے تے ایہدے راہیں ہون والے سائبر حملیاں دا جواب توپاں‘ ٹینکاں‘ طیاریاں نال دینا کوئی ملک پسند نہیں کردا۔ ایہدا پھیلائو وی ایٹمی ہتھیاراں دی نسبت زیادہ محفوظ تے رازدارانہ طریقیاں نال ممکن اے۔
اسرائیل ورگے ملکاں نوں اپنا وجود مستحکم رکھن لئی ہتھیاراںدی صنعت و تجارت توں جنم لین والے اثرورسوخ دی ڈاڈھی لوڑ اے۔ ایہ صنعت نہ صرف اک وڈا روزگاری وسیلہ اے سگوں ایہدے توں جو منافع حاصل ہوندا اے اوہ ہور تحقیق‘ جدت کاری تے دوجیاں توں اک قدم اگے رہن وچ کم آندا اے۔ ایس تناظر وچ ایشیا‘ افریقہ تے لاطینی امریکہ وچ خیرسگالی پیدا کرن تے غیر رسمی اسرائیل دوست اتحاد دے تانے بانے بنن دی ذمہ داری خفیہ ایجنسی موساد دے کول اے۔ 50ء دی دہائی وچ جدوں اسرائیل نسبتاً اک کمزور ریاست سی تے اوہدی کسے وی گوانڈھی نال نہیں سی بن دی۔ اودوں پہلے وزیراعظم ڈیوڈ بن گوریان نے نظریہ مضافات پیش کیتا۔ یعنی دشمن عرب ریاستاں دے دائرے دے پچھے دوست ریاستاں دا دائرہ بنان دی حکمت عملی۔ ایہناں ملکاں نوں رام کرن لئی غیرعسکری شعبیاں دی ترقی لئی ٹیکنالوجی دی فراہمی تے اسلحہ ویچن دی اسٹرٹیجی اپنائی گئی۔
1980ء تک اسلحہ سازی دی صنعت اینی پھیل گئی کہ ہر دس وچوں اک اسرائیلی ملازمت براہ راست یاں بلاواسطہ ایس شعبے نال منسلک ہو گئی۔ جہڑیاں ریاستاں نوں ایہ اسلحہ دتا گیا اوہناں دے دِلاں وچ ہولی ہولی اقوام متحدہ تے دوجے بین الاقوامی ایواناں وچ اسرائیل لئی اعلانیہ و پوشیدہ نرم گوشہ ودھدا چلا گیا۔ ایہناں ملکاں نے خصوصی مشنز تے اپریشنز لئی اسرائیلی فوج تے موساد نوں سہولتاں وی دینا شروع کیتیاں۔ نویں صدی وچ روایتی اسلحے دی صنعت دے نال نال سائبر اسلحے دی صنعت دی وی حوصلہ افزائی شروع ہوئی۔ نجی شعبے وچ نت نویں آئیڈیاز تے اسٹارٹ اپس لئی رقماں دتیاں گئیاں۔ اسلحہ ساز کمپنیاں وانگوں سائبر ہتھیار بنان والی کمپنیاں وی بناں سرکاری لائسنس تجارت نہیں سن کر سکدیاں۔ ایس لئی ریاست نوں اپنی خارجہ پالیسی لئی اک نواں موثر ہتھیار مل گیا۔ ایہناں نویں سائبر کمپنیاں وچوں سب توں نمایاں این ایس او اے۔ 2004-5ء وچ این ایس او دی ابتدا تل ابیب دے مضافات وچ قائم اک زرعی کوآپریٹو سوسائٹی بنائی زیون دے اک پولٹری فارم وچ ہوئی۔ ایہدے مالک نے مرغبانی وچ خسارے دے بعد ایہ عمارت ایہناں نویں اسٹارٹ اپس نوں کرائے تے دینا شروع کیتی جہناں دے کول بیٹھن نوں مناسب تھاں نہیں سی۔ ایہناں وچ اک نوجوان کمپیوٹر پروگرامر شالیو ہولیو وی سی۔ شالیو تے اوہدے ساتھی اومری لیوی نے اک ویڈیو مارکیٹنگ پراڈکٹ بنائی۔ ابتدا وچ ایہ مقبول وی ہوئی پر چھیتی ای 2008ء دی عالمی اقتصادی کساد بازاری دے نتیجے وچ بہہ گئی۔ ایہدے بعد دوہاں نے کمیونی ٹیک دے ناں توں اک ہور کمپنی بنائی تے اک پراڈکٹ تیار کیتی جہدے راہیں کسے بندے دی اجازت دے نال اوہدے زیراستعمال ڈیجیٹل آلات دا کنٹرول سنبھال کے ایہدی خرابی دور کیتی جا سکدی سی۔ بعد وچ شالیوہولیو نے اک انٹرویو وچ آکھیا کہ ساڈی ایہ پراڈکٹ بہت زیادہ مقبول نہیں پر فیر اک یورپی انٹیلی جنس ایجنسی نے ساڈے توں کسے بچولیے دے راہیں رابطہ کیتا۔ اودوں سانوں احساس ہویا کہ اسیں اپنی پراڈکٹ دے راہیں نہ صرف عام شہریاں نوں ڈیجیٹل خدمات دے سکدے نیں سگوں اوہنوں ذرا بہتر بنا کے اک ہور وڈے مسئلے دا حل کڈھ سکدے نیں تے مسئلہ ایہ سی کہ ورھیاں توں انٹیلی جنس ایجنسیاں مطلوبہ بندیاں دی وائرٹیپنگ کردی آ رہی سی پر جدوں توں اوہ آلات مقبول عام ہونے شروع ہوئے جہناں وچ انکرپشن دے راہیں آواز تے حرف نوں کسے تریجے بندے دی دست برد توں محفوظ رکھیا جا سکدا اے۔ اودوں توں انٹیلی جنس ایجنسیاں دے مسئلے تے پریشانیاں ودھ گئیاں‘ جے کسے طرح انکرپشن دا محفوظ توڑ نکل آئے تے مزا آ جاوے۔

شالیو تے لیوی نوں ہن اپنے واسطے اک اجہے شراکت دار دی لوڑ پئی جہدے رابطے قدرے بہتر ہون تے جو تھوڑے بہت سرمائے دا نتظام وی کر سکے۔ ایس لئی کہانی وچ اک تریجا کردار نیوکارمی داخل ہوندا اے۔ جو ملٹری انٹیلی جنس (امان) تے موساد وچ کم کر چکیا سی۔ ایس لئی نیو‘ شالیو تے اومری نے اپنے ناں دے پہلے اک اک حرف نو ںجوڑ کے این ایس او کمپنی دی بنیاد رکھی تے فیر پچھے مڑ کے نہیں ویکھیا۔ جیویں جیویں سرمایہ آندا گیا کاروباری منصوبے دی لوڑ موجب ریکروٹمنٹ شروع ہوندی گئی۔ ایس ویلے این ایس او دے ست سو دے نیڑے ملازم نیں۔ ایہدا ہیڈکوارٹر تل ابیب دے خوشحال مضافاتی علاقے ہرزلیہ وچ اے۔ ایتھے ایس ایچ او دی سائبر لیبارٹریاں وچ ماہر نوجوان ایپل تے انڈورائڈ دی مصنوعات خاص کر اسمارٹ فونز وچ نت نویاں کمزوریاں دریافت کرن تے ایہناں کمپنیاں ولوں مسلسل سافٹ ویئر اپ گریڈیشن دے مسلسل توڑ تے معمور نیں۔ این ایس او دی اینی وڈی ریسرچ ٹیم دا تقریباً ہر رکن اسرائیلی ملٹری انٹیلی جنس ڈریکٹوریٹ (امان) وچ ویلا گزار چکیا اے۔ ایہناں وچوں زیادہ تر دا تعلق امان دے ایلیٹ انٹیلی جنس یونٹ بیاسی سو توں اے۔ جتھے ایڈوانس سائبر پروگرامنگ دے کورسز وچ کامیاب ہون والیاں نوں ای این ایس او گھلیا جاندا اے۔ این ایس او دے ہیڈکوارٹر وچ کم کدی بند نہیں ہوندا۔ اک شفٹ دے بعد دوجی شفٹ بدلدی رہندی اے ایس لئی جدوں کوئی سیل کمپنی اپنی پراڈکٹ دے تحفظ لئی اک بوہا بند کردی اے۔ این ایس او دے ماہرین گھٹ توں گھٹ وقت وچ ایہدا کوئی نہ کوئی توڑ تلاش کر لیندے نیں۔ ایس طرح اوہ پیگاسس ڈیوائس وجود وچ آیا جہدی مارکیٹنگ 2011ء توں ہو رہی اے تے ایہدے ہوندے ہن کوئی رازراز نہ رہیا۔ ایس ٹیکنالوجی ولوں کہڑا کہڑا ملک لپکیا تے ایہ کنہوں کنہوں دتی گئی۔
2011ء وچ بالآخر پیگاسس دا مکمل کمرشل ورژن تیار ہو گیا۔ این ایس او دا خیال سی کہ جیویں ای ایہ خبر پھیلے گی دنیا بھر دی انٹیلی جنس ایجنسیاں خاص کر دہشت گردی خلاف جنگ وچ جتی ہوئی مغربی ایجنسیاں دی قطار لگ جاوے گی پر حیرت انگیز طور تے عالمی سراغ رساں کمیونٹی ولوں کسے خاص جوش و خروش دا مظاہرہ ویکھن وچ نہیں آیا کیوں جے این ایس او ورگے اجہے ماہرین نال بھری پئی سی جہناں دا اپنا پیشہ ورانہ پس منظر وی جسوس سرگرمیاں نال جڑیا سی ایس لئی یورپی ادارے پیگاسس دے حصول وچ دلچسپی ظاہر کرن وچ واہوا محتاط سن۔ اوہناں نوں ڈر سی کہ پیگاسس کدھرے کاٹھی دا اوہ گھوڑا ثابت نہ ہووے جہنوں اسیں خرید کے گھر لے تے آئیے پر جناں فائدہ سانوں ہووے اوس توں ڈھیر ودھ اسرائیلی ساڈی کلاسیفائیڈ جانکاری تے ورھیاں دی محنت اڑا لے جان۔ ایس لئی ایس خراب شہرت دے خاتمے لئی این ایس او دے بانی ارکان سر جوڑ کے بیٹھے۔ سب توں پہلا ںتے اوہناں نے کمپنی دی اک باعزت ساکھ بنان لئی میجر جنرل ریٹائرڈ ایوگیداربینگال نوں کمپنی دا چیئرمین مقرر کیتا جنرل بینگال نہ صرف نازی کمپنیاں توں زندہ بچ نکل آن والیاں وچوں اک سن سگوں اپنی پیشہ ورانہ عسکری زندگی وچ چنگی شہرت وی رکھدے رہے۔ کمپنی نے ممکنہ صارفین دا اعتماد جتن لئی اک چار نکاتی منشور جاری کیتا۔ پہلا ایہ کہ این ایس او فروخت کردہ سسٹم نوں آپ آپریٹ نہیں کرے گی سگوں جتھے جتھے خریدار نوں تکنیکی مدد چاہیدی اے آپ نوں اوتھوں تک محدود رکھے گی۔ دوجا ایہ کہ سسٹم کسے بندے یاں کمپنی نوں نہیں سگوں ذمہ دار حکومتاں نوں ویچیا جاوے گا۔ تریجا ایہ کہ ہر ہماشا ملک نوں ایہہ سٹم نہیں دتا جاوے گا چوتھا ایہ کہ ہر سودا اسرائیلی وزارت دفاع دے برآمدی لائسنس نال مشروط ہووے گا۔
جنرل بینگال دی بطور چیئرمین تقرری دا مطلب ای ایہ سی کہ این ایس او اک آزاد تجارتی تشخص برقرار رکھن دی تھاں اسرائیل دی سرکاری پالیسیاں نوں اپنی مارکیٹنگ حکمت عملی وچ سامنے رکھے گی۔ پیگاسس لئی پہلا وڈا آرڈر میکسیکو توں ملیا۔ جتھے حکومت ڈرگ مافیا نال اک لمی جنگ لڑ رہی سی تے ایہ مافیا رابطہ کاری لئی بلیک بیری میسجنگ سروس استعمال کردی سی۔ ایہدے اندر وڑنا کسے وی انٹیلی جنس ایجنسی لئی اوکھا سی۔ امریکہ دی نیشنل سکیورٹی ایجنسی نے ایس بارے میکسیکو حکومت نوں محدود پر مشروط معاونت دی پیش کش کیتی۔ جدوں این ایس او نوں بھنک پئی تے ہویو تے جنرل بینگال نے میکسیکو دے صدر فلیپے کالیدورون نال ملاقات لئی وقت منگ لیا۔ اوہناں نے اپی پریزنٹیشن وچ صدر نوں یقین دوایا کہ محدود تے مشروط امریکی معاونت دے الٹ پیگاسس اوہ سب کر سکدا اے جو حکومت میکسیکو چاہندی اے تے اوہدا مکمل کنٹرول وی حکومت دے ای ہتھاں وچ رہوے گا۔ صدر ذی وقار دیاں باچھاں کھل گئیاں۔ اسرائیلی وزارت دفاع نے وی سسٹم دی برآمد لئی فوراً این او سی جاری کر دتا میکسیکن حکام دے سامنے پیگاسس دا آزمائشی مظاہرہ کیتا گیا تے بدنام زمانہ کوکین کنگ گزمان سنولا دے اک قریبی ساتھی دا ناقابل تسخیر بلیک بیری نمبر ہیک کرکے سارا کچا چٹھا میکسیکو دے عہدیداراں دے سامنے رکھ دتا گیا۔ نال ای نال مافیا دے زیراستعمال دوجے بلیک بیریز دی لوکیشنز وی سامنے آ گئی یعنی سب سنیا جا سکدا سی پڑھیا جا سکدا سی ویکھیا جا سکدا سی۔ پہلی واری میکسیکنز نوں لگا کہ شاید اوہ ایہ جنگ جت سکدے نیں۔
اسرائیل نوں ایہدے بدلے لاطینی امریکہ دے اک اہم ملک دی خیرسگالی ہتھ آ گئی۔ میکسیکو ہمیشہ اقوام متحدہ وچ اسرائیلی پالیسیاں دی مخالفت کردا سی۔

پر ہولی ہولی میسیکو نے رائے شماری توں غیرحاضر رہن دا وطیرہ اپنایا تے فیر حق وچ ووٹ دینا شروع کر دتا۔ 2016ء وچ میکسیکو دے نویں صدر ایزیک نیٹو نے اسرائیل دا دورہ کیتا۔ کسے وی اعلیٰ عہدیدار دا سولاں ورھے بعد ایہ پہلا دورہ سی۔ اگلے ورھے پہلی واری کسے اسرائیلی وزیراعظم نے میکسیکو دا دورہ کیتا۔ 2017ء وچ اک اینٹی ہیکنگ سرکردہ کینیڈین تنظیم سٹیزن لیب نے انکشاف کیتا کہ میکسیکو دی حکومت انسانی حقوق دے کارکناں‘ صحافیاں تے حزب اختلاف نوں وی پیگاسس دا نشانہ بنا رہی اے۔ اگوالا دے علاقے وچ 2014ء وچ 43 طلباء دے قتل عام دی تحقیق وچ ورثاء دی معاونت کرن والے وکیلاں دے خلاف وی پیگاسس استعمال کیتا جا رہیا اے تاں جے اصل حقائق دبائے جا سکن۔ پیگاسس دے نجائز استعمال دا شبہ میکسیکو دے مرکزی تحقیقاتی ادارے دے سربراہ توماس زیریون دولوسیو تے لایا گیا۔ 2019ء وچ جدوں حکومت بدلی تے لوسیو صاحب احتساب دے ڈر توں براستہ کینیڈا سیاحت دے ویزے تے اسرائیل اپڑ گئے۔ حالاں کہ حکومت میکسیکو نے لوسیو نوں اشتہاری قرار دیندے ہوئے اوہدی حوالگی دا مطالبہ کیتا پر اسرائیل نے ایہ درخواست ہن تک نظرانداز کر رکھی اے۔ وکی لیکس دے مطابق 2009ء وچ پاناما دے نومنتخب صدر ریکارڈومارٹینیلی نے سیاسی کرپشن ختم کرن دے ناں تے امریکہ توں نگرانی دے جدید آلات دین دی درخواست کیتی تاں جے ملک دشمن سیاستداناں دیاں سرگرمیاں تے نظر رکھی جا سکے امریکیاں نے صاف انکار کر دتا۔
مارٹینیلی ایس گل نوں بظاہر پی گئے پر ایہدے بعد غزہ وچ 2008ء دے اسرائیلی حملیاں نوں جنگی جرائم دی کیٹگری وچ رکھن ن ہرکھن بارے جسٹس گولڈ اسٹون کمیشن دی رپورٹ دی تائید لئی اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی وچ 138 اسرائیل مخالف ووٹاں دے مقابلے وچ اسرائیل دے حق وچ جہڑے چھ ووٹ پئے اوہناں وچوں اک پاناما دا سی۔ اسرائیل نے پاناما دے صدر نوں دورے دی دعوت دتی جہڑی فوراً قبول کر لئی تے یروشلم دے تحفظ لئی صدر شمعون پیریز نوں صدر مارٹینلی نے پاناما دی مکمل حمایت دا یقین دوایا تے فیر وزیراعظم نیتن یاہو نال ملاقات وچ اصل مدعا بیان کیتا کہ اوہناں نوں مخالفین دی سرکوبی لئی جسوسی آلات تے ملکی دفاع لئی جدید اسلحہ چاہیدا اے۔ مارٹینلی نے آکھیا کہ کجھ انج دا دے دیو کہ میں بلیک بیری میسچنگ سروس دا توڑ کر لواں۔ بلیک بیری پورے وسطی امریکہ وچ اوس ویلے اشرافیہ لئی اسٹیٹس سمبل سمجھیا جاندا سی۔ اسرائیل نے فوری طور تے کوئی واضح یقین دہانی نہ کرائی پر 2012ء وچ نیتن یاہو نے صدر مارٹینلی نوں پیگاسس دین دی پیش کش کیتی۔ انھا نوں کیہ چاہیدیاں سن دو اکھاں‘ ایتھے تے چار چار اکٹھیاں لگ گئیاں۔ ایس لئی پیگاسس ملدیاں ای انھے واہ نگرانی شروع ہو گئی۔ حزب اختلاف‘ عدلیہ‘ مزدور رہنما‘ کاروباری رقیب کوئی نہ بچیا۔ حالاں کہ مارٹینلی ن ے اپنی داشتا دے فون تے وی پیگاسس لا دتا۔ پاناما دے نایب صدر ہوان کارلوس ولیرا نے جدوں 2014ء وچ مارٹینلی دے ملک توں نسن دے بعد اقتدار سنبھالیا تے اوہناں نے دسیا کہ اوہ وی پیگاسس دے زخم خوردہ نیں۔ ایس لئی نویں صدر نے پیگاسس سٹم نوں پورا ای لھویٹ دتا پر پیگاسس دے کوئی اک دو کلائنٹ تھوڑی نیں اوہناں نوں آلہ چاہیدا اے تے این ایس او نوں منافع‘ کنہے کنہوں لھویٹیا ایہ گلی قسط وچ پڑھیا جے۔
2011ء وچ گاہکاں دی خاص لوڑ نوں سامنے رکھدے ہوئے پیگاسس دے کمرشل ورژن متعارف کران دے بعد این ایس او نے منافع کمانا شروع کیتا۔ پہلے ورھے پندراں ملین ڈالر‘ اگلے ورھے تریہہ‘ اوس توں اگلے ورھے سٹھ ملین ڈالر‘ ایہ منظر ویکھ کے سرمایہ کار وی این ایس او ول راغب ہون لگ پئے۔ 2014ء وچ اک امریکی سرمایہ کار کمپنی فرانسسکو پارٹنرز نے 130 ملین ڈالر دے بدلے این ایس او دے ستر فیصد شیئرز خرید لئے۔ ایہدے بعد اسرائیلی ملٹری انٹیلی جنس دے اک ریٹائرڈ ڈاہل کار دی قائم کردہ سائبر ہتھیاراں دی کمپنی سرکلز دا وی این ایس او نال اشتراک ہو گیا۔ سرکلز اپنے کلائنٹس نوں اک ہور سسٹم دیندی سی جہدی مدد نال دنیا دے کسے وی کونے وچ پئے موبائل فون دی لوکیشن دا سراغ لایا جا سکدا اے۔ ایہ وکھری گل اے اسرائیلی انٹیلی جنس نے ایہ صلاحیت دس ورھے پہلاں ای حاصل کر لئی سی۔ جدوں اینی باصلاحیت کمپنیاں این ایس او وچ مدغم ہو گئیاں تے اوہدی مصنوعات دی ورائٹی تے کلائنٹس دی گنتی وی ودھدی چلی گئی۔ اک اندازے موجب ایس ویلے دنیا دیاں گھٹو گھٹ پنجی ریاستاں دیاں ایجنسیاں این ایس او دے آلات عسکری و غیرعسکری مقصداں لئی استعمال کر رہیاں نیں۔
نومبر 2016ء وچ وزیراعظم نیتن یاہو دے گھر تے پولینڈ دے وزیراعظم بیانازدلو تے وزیر خارجہ ویڑوکوسکی رات دے کھانے تے مدعو سن۔ ایس دورے وچ این ایس او نے پولینڈ دے انسداد رشوت ستانی دے ادارے نوں پیگاسس سٹم دی فراہمی تے آمادگی ظاہر کیتی۔ سٹیزن لیب دا کہنا اے کہ پولش حزب اختلاف دے گھٹوگھٹ تن ارکان دے فونز نوں پیگاسس نال نشانہ بنایا گیا۔ پولینڈ دے نویں وزیراعظم میتیوزمورویکی نے اک بین الاقوامی کانفرنس وچ نیتن یاہو دی موجودگی وچ کہیا کہ دوجی عالمی جنگ وچ یہودیاں نوں جہڑیاں اوکڑاں چوں گزرنا پیا اوہناں دی ذمہ واری اپنی کمیونٹی نوں اکسان والے کجھ یہودی رہنماواں تے وی لاگو ہوندی اے۔

گمان سی کہ ایس تبصرے نوں یہود دشمنی قرار دیندے ہوئے اسرائیلی اسمان سر تے اٹھا لین گے پر حیرت انگیز طور تے نیتن یاہو نے نہ تے کوئی ردعمل وکھایا تے نہ ای پیگاسس دی سہولت معطل کرن ورگا کوئی اقدام کیتا۔
جولائی 2017ء وچ پہلی واری کسے بھارتی وزیراعظم (نریندر مودی) نے اسرائیل دا سرکاری دورہ کیتا۔ نیتن یاہو تے مودی نے تل ابیب دے ساحل تے ننگے پیریں چہل قدمی کیتی۔ ایہدے بعدوں بھارت نے نہ صرف فلسطینیاں دی غیرمشروط حمایت کیتی عشریاں پرانی پالیسی توں ہتھ چک لیا سگوں اسرائیلی اسلحہ ساز کمپنیاں توں میزائل سسٹم تے این ایس او نال پیگاسس دی خریداری لئی مجموعی طور تے دو ارب ڈالر دے تجارتی سمجھوتے وی ہوئے۔ کجھ مہینے بعد نیتن یاہو نے دلی دا جوابی دورہ کیتا۔ جون 2019ء وچ بھارت نے پہلی واری اقوام متحدہ دی اقتصادی و سماجی کونسل وچ انسانی حقوق دی فلسطینی تنظیم نوں مبصر دا درجہ دین دی مخالفت کیتی۔ بھارت وچ پیگاسس سسٹم حزب اختلاف‘ صحافیاں تے کجھ کابینہ وزیراں دی جسوسی لئی استعمال ہون دے الزامات کجھ مہینے پہلاں سامنے آنے شروع ہوئے۔ ہنگری وچ وزیراعظم وکٹراربون دے آمرانہ طرز حکومت دے باوجود اوہناں نوں پیگاسس سسٹم ویچیا گیا۔ حکومت نے ایس سسٹم نوں اپنے سیاسی مخالفین‘ صحافیاں تے کاروباری خانداناں دے خلاف جی کھول کے استعمال کیتا۔ ایہدے بعدوں غیرجانبدار ہنگری یورپی یونین وچ اسرائیل دا پرزور وکیل بن گیا۔ عرب ریاستاں وچ پیگاسس سسٹم سب توں پہلاں متحدہ عرب امارات نوں دتا گیا۔ 2010ء وچ جدوں موساد نے دبئی دے اک ہوٹل وچ قیام پذیر حماس دے اک رہنما نوں زہر دے کے ماریا ایہدے بعد امارات دے صدر محمد بن زید نے جوابی کاروائی وچ اسرائیل نال ہر طرح دا پوشیدہ تعاون ختم کر دتا۔ 2013ء وچ اسرائیل نے کدورت مٹان لئی پیگاسس سسٹم دین دی پیش کش کیتی۔ فیر سٹیزن لیب دے ذریعاں نے خبر دسی کہ اماراتی اسٹیبلشمنٹ دے سب توں وڈے ناقد صحافی احمد منصور دے آئی فون نوں ہیک کرن لئی پیگاسس استعمال کیتا گیا۔ ایس واردات پاروں آئی فون بنان والی ایپل کمپنی دا ایہ دعویٰ مٹی وچ مل گیا کہ اوہدے فون ہیکنگ توں محفوظ نیں۔
2018ء وچ احمد منصور نوں سوشل میڈیا تے متنازعہ مواد پوسٹ کرن دے جرم وچ دس ورھے قید دی سزا سنا دتی گئی۔ 2017ء وچ اسرائیلی حکومت نے سعودی سکیورٹی ایجنسی نوں پیگاسس دی فراہمی دی اجازت دے دتی تے پنجی ملین ڈالر دے کنٹریکٹ تے دستخط ہو گئے۔ جدوں دو اکتوبر 2018ء نوں استنبول وچ سرکردہ سعودی صحافی جمال خشوگی دے اغوا تے قتل دے بعد دنیا بھر وچ ہاہاکار مچی تے اک واری فیر این یس او تے پیگاسس دا استعمال زیربحث آیا۔ حسب توقع این ایس او نے ایس تاثر نوں رد کر دتا کہ قتل توں پہلاں جمال دی نقل و حرکت تے نظر رکھن لئی اوہناں دے فون نوں پیگاسس راہیں ہیک کیتا گیا۔ پر این ایس او دے سودیاں تے نگاہ رکھن والی سابق امریکی سفارتکاراں تے مشتمل اخلاقیات کمیٹی نے این ایس او توں مطالبہ کیتا کہ سعودی سسٹم بند کر دتا جاوے۔ پیگاسس نے سسٹم معطل کر دتا۔ پر کجھ مہینے بعد وزیراعظم نیتن یاہو دی مداخلت نال ایہ سسٹم بحال ہو گیا کیوں جے اسرائیل خلیجی ملکاں دے نال ایران دے خلاف سٹرٹیجک تعاون دے اک باضابطہ سمجھوتے لئی بھرویں کوشش کر رہیا سی۔
امریکی صدر ٹرمپ تے اوہناں دے جوائی ڈیوڈکشنر دی مدد نال ایہ مقصد حاصل ہو گیا۔ بحرین تے امارات نے اسرائیل نوں سفارتی طور تے من لیا تے فیر تنے ملکاں دے وچکار وائٹ ہائوس دی سرپرستی وچ ابراہیمی سمجھوتہ سامنے آیا۔ سعودی عرب نے ایس سمجھوتے دی خاموش حمایت کیتی تے خلیجی ریاستاں تے اسرائیل دے وچکار رابطیاں دی آسانی لئی اپنی فضائی حدود اسرائیلی جہازاں دی آمدورفت لئی کھول دتی۔ ابراہیمی سمجھوتے دے بدلے امارات دی فضائیہ نوں جدید ترین امریکی ایف تھرٹی فائیو جہاز خریدن دا موقع ملیا جد کہ اسرائیل نے امارات دے بعد بحرین نوں وی تخریب کاراں تے دہشت گرداں تے نظر رکھن لئی پیگاسس دتا۔ ابراہیمی سمجھوتے دے کجھ عرصے بعد سعودی عرب نوں دتے جان والے سسٹم دے لائسنس دی مدت ختم ہو گئی تے اسرائیلی وزارت دفاع نے لائسنس دی تجدید توں انکار کر دتا پر ولی عہد محمد بن سلمان دی نیتن یاہو نوں اک مبینہ کال دے بعد نیتن یاہو نے وزارت دفاع نوں لائسنس دی ہنگامی تجدید دے احکامات دتے تے این ایس او نے راتوں رات ایہ سسٹم بحال کر دتا۔ پچھلے نومبر وچ امریکی وزارت تجارت دی بلیک لسٹ وچ شامل ہون پاروں این ایس او تے امریکی سائبر کمپنیاں دے وچکار تعاون سکڑ گیا۔ ایس لئی اجے این ایس او نوں اپنی مصنوعات دی مارکیٹنگ تے آرڈرز پورے کرن وچ اوکڑاں دا سامنا اے۔ فیس بک نے وی اک امریکی عدالت وچ اپنے سینکڑوں کلائنٹس دے وٹس ایپ رازداری نظام نوں توڑن دی کوشش وچ پیگاسس دے استعمال تے بھاری ہرجانے دا مقدمہ کر رکھیا اے۔ ایس لئی امریکی اسٹیبلشمنٹ چاہندی اے کہ این ایس او نوں کوئی امریکی سرمایہ کار خرید لوے تاں جے ایف بی آئی تے سی آئی اے ورگے اداریاں دی راہ وچ پیگاسس سسٹم دے استعمال وچ جو قنونی رکاوٹاں نیں اوہ دور ہو جان پر اجہی کسے وی کوشش دی کڑی مزاحمت اسرائیلی اسٹیبلشمنٹ ولوں یقینی اے۔ سائبر ہتھیار سازی تے جسوسی آلات دی تیاری دے میدان وچ این ایس او نوں گھٹ ویلے لئی جو بالادستی ملی کئی مریکی کمپنیاں ایس ویلے پیگاسس توں وی ودھ ایڈوانس آلات تیار کرن لئی مقابلے دی د وڑ وچ شامل ہو چکیاں نیں۔ ایس توں پہلاں کہ کوئی چینی یاں روسنی کمپنی ایس میدان وچ وی بازی مار لوے۔(بشکریہ ایکسپریس)