پنجاب قومی ستھ تے پنجابی زبان تحریک دے پربندھ ہیٹھ 9واں پنجابی صوفی سیمینار

پنجابی زبان ، ادب، رہتل تے پنجابی صوفی شاعراں دے سنیہے نوں اگے ودھائون ،اجوکی نویں نسل تک پنجابی سُورمیاںتے نابر پنجابناں دی حیاتی بارے جانکاری اپڑائون، پنجاب دی تاریخی حیثیت تے پنجابی زبان نال ہوئے دھرو بارے جانکاری اج دے پڑھیاراں تے پڑھیارناں تک اپڑائون لئی جتن کرن والیاں دو ادبی تنظیماں ”پنجابی زبان تحریک”تے ”پنجاب قومی ستھ” دے پربندھ ہیٹھ گورنمنٹ گریجوایٹ کالج فار بوائز (نوشہرہ ورکاں) وچ 6اکتوبر 2022 جمعرات نوں دنے 11وجے 9واں ”پنجابی صوفی سیمینار” کروایا گیا۔
”پنجابی زبان تحریک ” تے ”پنجاب قومی ستھ” دی سانجھ نال ”پنجابی صوفی سیمینارز” دا اِک سلسلا شروع کیتا گیا اے۔ایس سلسلے راہیں دوواں تنظیماں دے آگوواں مطابق پنجاب بھر دے کالجاں تے یونیورسٹیاں وچ ”پنجابی صوفی سیمینار” کروائے جان گے ۔
6اکتوبر 2022،جمعرات والے دن گورنمنٹ گریجوایٹ کالج فار بوائز (نوشہرہ ورکاں) وچ ہون والا ایس سلسلے دا9واں سیمینار سی۔ ایس ”پنجابی صوفی سیمینار” دی صدارت معروف پنجابی شاعر، کہانیکار تے مضمون نگار محترم جناب سُلطان کھاروی صاحب نے کیتی۔ اُچیچے پروہنیاں وچ گورنمنٹ ہائرسکینڈری سکول کڑیال کلاں دے پرنسپل ، دو شعری پراگیاں دے خالق تے ریڈیو پاکستان دے اینکرپرسن محترم جناب محمد منیر شیروانی، لاہور توں آئی ہوئی 3شعری پراگیاں دی خالق ، ودھیا پنجابی لکھارن محترما نرگس نور صاحبا تے گورنمنٹ ہائر سکینڈری سکول کڑیال کلاں دے اُستاد محترم جناب مظہر علی ورک صاحب شامل سن۔ جدوں کہ سٹیج سیکرٹری دی ذمے واری روایت مطابق جا وید پنچھی نے نبھائی۔
روایت مطابق ”پنجابی صوفی سیمینار” دا آغاز اللہ تعالیٰ دی پاک کتاب قرآن کریم دی تلاوت توں کیتا گیا۔ جہدی سعادت کالج دے پڑھیار حافظ منیب الرحمان نے حاصل کیتی ۔
بطور مسلمان ساڈا ایمان اوس ویلے تک مکمل ہی نہیں ہوندا جدوں تک اللہ تعالیٰ دا ذکرن دے نال نال اوہدے حبیب مکرم ، احمد مجتبیٰ ، حضرت محمد مصطفی ۖ دا ذکر نہیں کردے۔ سو رسول کریم ۖ دے حضور ہدیہ نعت پیش کرن لئی بارھویں جماعت دے پڑھیار علی حیدر نے سعادت کھٹی تے اوہدے نال ای بارھویں جماعت دے دوجے پڑھیار محمدسجاد نے وی نعت پڑھن دی سعادت کھٹی۔
سٹیج سیکرٹری جاوید پنچھی (چیئرمین : پنجاب قومی ستھ) نے سیمینار دا تعارف کراندیاں دسیا کہ : ” پنجابی صوفی سیمینار” دا سلسلا ”پنجابی زبان تحریک” دے قائد محترم جناب چودھری الیاس گھمن ہوراں دی اگوائی ہیٹھ شروع کیتا گیا اے ۔”پنجابی صوفی سیمینار” دے ایس سلسلے دا مقصد اج دی نویں نسل نوں ”ماں بولی تے خطے دی اہمیت بارے دسنا، پنجاب دی تواریخ توں جانوں کروانا،پنجابی رہتل بارے جانکاری دینا، پنجابی ورثے بارے دس پائونا، پنجابی صوفی شاعراں دی حیاتی بارے دسنا تے اوہناں دا سنیہا پنجاب دے ہر نکے وڈے بال تک اپڑائون دے نال نال ایہ دسنا وی اے کہ پنجاب دے اصل ہیرو کون نیں؟ نابر پنجابناں کون نیں؟ تے پنجابی بولی وچ پڑھائی کیوں ضروری اے؟”۔
سورة ابراہیم دی چوتھی آیت وچ اللہ تعالیٰ دا فرمان اے:”اساں ہر قوم وچ رسول گھلیا اوہناں (لوکاں) دی ای (ماں) بولی بولن والا تاں جے اوہناں نوں ساڈا سنیہا صاف صاف دس سکے”
فر سورة حٰم دی آیت ٤٤ وچ اللہ تعالیٰ نے فرمایا:”تے جے اسیں ایس (قرآن) نوں کسے ہور زبان وچ اُتاردے تے اوہ کافر ضرور کہندے ایس (قرآن) دیاں آیتاں نوں کیوں نہ(ساڈی ماں بولی وچ) کھول دتا گیا ، کتاب عجمی بولی وچ تے نبی عربی(خطے وچ)، تسی فرما دیو! ایہ (کتاب) ایمان والیاں واسطے ہدایت تے شفا اے ، جہڑے یقین نہیں کردے اوہناں دے کناں وچ اِک روگ اے جہڑا وہناں واسطے بولا پن اے جسراں اوہناں نوں دُوروں آواز آ رہی ہووے”
اللہ تعالیٰ نے صرف ماں بولی نوں ای اہمیت نہیں دتی سگوں خطے نوں وی اہمیت دتی اے۔ ایہدا ثبوت وی سانوں قرآن پاک توں ای ملدا اے۔
جدوں رسول کریم ۖ ہوراں معراج توں واپس آ کے ایہ گل مکے دی لوکائی نوں دسی کہ: ”میں اک رات دے وچ اپنے رب کولوں ہو کے آیاں”۔پہلوں تے اوہناں نے منن توں انکار کر دتا تے فیر ایہ سوال کیتا جے ایہ گل سچ اے پئی تساں اپنے رب نوں ویکھیا اے تے ایہدی کوئی دلیل دیو ”
اللہ تعالیٰ نے اوہناں کافراں ولوں کیتے گئے سوال دے جواب وچ آیت اتاری۔ جہدے وچ اللہ تعالیٰ نے لفظ ”قَابَ قَوْسَیْنِ” استعمال کر کے دسیا اے کہ: ”اللہ تے اوہدے محبوب(ۖ) وچکار دو کماناں یا اس توں وی گھٹ وِتھ سی”(سورة النجم آیت ٩)
”اَلْقَابَ” دے معنے کمان دے درمیانی حصے (مقبض) توں کمان دے سرے تک دا فاصلا اے ۔”قوس”دا مطلب اے ”کمان” تے ”قوسین ”توں مراد(٢)دو کماناں نیں۔
”عرباں دا اِک طریقا سی جدوں دو قبیلے اِک دوجے نال ملدے تے معاہدہ کر کے اِک جان دو جسم ہونا چاہندے تے دوویں فریق اپنیاں کماناں نوں اک دوجے نال بدلدے تے فِر اوہناں نوں ملا کے دوواں وچوں اِک تیر کڈھدے تے ایہ تصور کیتا جاندا پئی اِک ولوں سٹیا گیا تیر دوجے دا اے تے دوجے ولوں سُٹیا گیا تیر پہلے دا اے یعنی اوہ دوویں قبیلے ایس گل دا اعلان کر دے کہ ”اج توں سانوں دوواں نوں اِک سمجھیا جائے” (فلسفہ معراج النبی ، از ڈاکٹرطاہرالقادری، صفحہ٧٣١)
اللہ تعالیٰ نے ”قاب قوسین” دا لفظ ورت کے عرباں نوں اوہناں دی اپنی مثال دے کے دسیا اے کہ ”معراج دی رات میرے محبوب(ۖ) دی ذاتِ اقدس میرے اینا نیڑے ہوئی جنیاں تہاڈیاں دو کماناں الحاق ویلے ہوندیاں نیں ۔
گل ایتھے ای نہیں مُکدی سگوں سورة القدر وچ اک تھاں اللہ تعالیٰ فرماندا اے :”ایہ رات ہزار مہینیاں توں بہتر اے”
ایہ ٤٨سال ٦ مہینے تے ١٢ دن بن دے نیں ۔ تے فیر اللہ تعالیٰ نے انج کیوں نہ فرما دتا پئی : ”ایہ رات ٤٨ سال ٦ مہینے تے ١٢ دن دی عبادت توں ودھ اے” ۔ایہ وی عرباں دی اِک مثال ورتی گئی اے ۔ اوس ویلے عرباں کول ہزار توں ودھ گنتی نہیں سی ۔ اوہ یارھاں سو نہیں سن گن دے سگوں یارھاں سو آکھن دی تھاں اک ہزار اِک سو ، اک ہزار دو سو، اِک ہزار پنج سو، فیر اِک ہزار ٠٠٩،تے فیر انج ای اوہ اک لکھ نوں سو ہزار کہندے سن ۔ تے اللہ تعالیٰ نے اوہناں نوں اپنی گل سمجھائون لئی ہزار والی مثال ورتی اے۔یعنی اوس خطے نوں اہمیت دتی گئی اے جتھے اللہ تعالیٰ دے پیارے حبیب احمد مجتبیٰ ، محمد مصطفی ۖ دی آمد ہوئی تے جتھے اوہ اپنی دنیاوی حیاتی بتیت کر رہے سن۔ اک گل ہور ایہ کہ رسول کریم ۖ جہناں لوکاں نوں خطاب کر رہے سن اوہناں دیاں مثالاں دے کے اوہناں نوں گل سمجھائی جا رہی سی۔ تاں جے اوہناں لئی سمجھنا آسان ہو جائے۔
صحیح بخاری دی حدیث ٤٧٨٣ وچ اُم خالد بنتِ خالد توں روایت اے ۔ اوہ فرماندیاں نیں:
”میں جدوں حبشہ توں آئی تے بہت چھوٹی ساں ، رسول اللہ ۖ نے مینوں اِک دھاری دار چادر عنایت فرمائی تے اوہدیاں دھاریاں تے آپ ۖ نے اپنا ہتھ مبارک پھیر کے فرمایا: ”سناہ سناہ” حمیدی نے بیان کیتا کہ ”سناہ سناہ” حبشی زبان دا لفظ اے یعنی ”اچھا اچھا”
”رسول کریم ۖ نے اوہ چادر اپنے ہتھ وچ پھڑ کے اوہناں(اُم خالد) دے سِر تے دتی تے نال دعا وی دتی کہ” جیندی رہ ” اوس چادر تے ہرے تے پیلے رنگ دے ویل بوٹے بنے سن ۔ نبی کریم ۖ نے فرمایا: ”اُم خالد! ایہ نقش و نگار سناہ نیں” حبشی زبان وچ ”سناہ” دا مطلب ”بہت چنگا” ہوندا اے”
صحیح بخاری حدیث٣٢٨٥ ، ٥٤٨٥، ٣٩٩٥،
رسول اللہ ۖ دا بنتِ خالد دی چادر دیاں دھاریاں تے ہتھ پھیر کے حبشی بولی وچ ”سناہ سناہ” کہنا ثابت کردا اے کہ رسول اللہ ۖ نے اوس صحابیہ دی ماں بولی نوں مُکھ رکھ کے فرمایا سی تاں جے اوہ صحابیہ سمجھ جان کہ رسول خدا ۖ نے کیہ فرمایا اے۔
یعنی اللہ تعالیٰ تے رسول کریم ۖ ہوراں وی” ماں بولی” نوں ، خطے نوں تے خطے وچ ورتیاں جان والیاں مثالاں نوں اہمیت دتی اے۔
صحیح بخاری دی حدیث نمبر ٧٨٩٤ وچ عبارت درج اے کہ حضرت عثمان غنی رضی اللہ عنہ نے فرمایا:
”قرآن مجید قریش دی بولی وچ اُتریا سی”
صحیح مسلم دی حدیث ٧٩٩١ مطابق زاذان نے حدیث بیان کیتی ، آکھیا: میں حضرت ابن عمر رضی اللہ عنہما نوں عرض کیتی بیٹے دیاں شیواں دے حوالے نال رسول اللہ ۖ نے جہڑیاں چیزاں توں روکیا اے اوہناں بارے (پہلوں) اپنی بولی وچ حدیث سنائو ! فیر ساڈی بولی وچ اوہدی وضاحت کرو کیوں جے تہاڈی بولی ساڈی بولی توں مختلف اے”
پتا لگا کہ رسول کریم ۖ دے صحابی وی حدیث دا ترجما اپنی بولی وچ سُندے سن تاں جے اوہناں نوں سمجھ آ جائے کہ ایس حدیث وچ آکھیا کیہ گیا اے۔میرے خیال مطابق ہُن تک ایہ گل نتر کے ساہمنے آچکی اے کہ اللہ تعالیٰ ، اوہدے سارے رسول، تے ساڈے پیارے آقا ۖ دے صحابی وی بولی تے خطے نوں اہمیت دیندے رہے نیں۔
جے اسیں پنجاب دی گل کریئے تے فیر سب توں پہلاں ایہ ویکھنا پئے گا کہ ساڈے پنجاب وچ اسلام کسراں آیاتے اوہ لوک کون سن جہڑے اسلام دی تبلیغ کردے رہے۔ اوہناں وچ پنجابی صوفی شاعر پیش پیش نیںتے اوہناں سارے صوفی شاعراں ”بابا فریدالدین گنج شکر، شاہ حسین ،بلھے شاہ، غلام فرید، وارث شاہ، ہاشم شاہ، میاں محمد بخش تے ہور کئیاں نے لوکائی تک اپنی گل اپڑائون لئی پنجابی بولی نوں ہی ذریعا بنایا سی جس پاروں لوکائی اوہناں صوفی شاعراں دی گل نوں چھیتی تے آسانی نال سمجھ سکی۔
پوری دنیا وچ وسدے ماہر تعلیم کہندے نیں کہ بچے نوں اوہدی ماں بولی وچ پڑھایا جائے تے اوہ چھتی سکھ لیندا اے تے چھیتی سمجھ لیندا اے۔ پر افسوس کہ ساڈے نال دھرو ہویا۔
جدوں انگریزی سامراج نے پنجاب تے قبضا کیتا ۔ اوس ویلے اوہناں ساڈا سارا نصاب بدل دتا۔ ساڈے نصاب وچوں سارے صوفیاں نوں کڈھ دتا گیا۔ وجھا صرف ایہ سی کہ انگریزی سامراج ساڈی نویں نسل نوں غلام بنائونا چاہندا سی ۔ ایہ کم بندوق دے زور تے اوہ کر نہیں سن سکدے۔ سواوہناں نے سوچیا کیوں نہ ایس قوم توں ایہدی زبان کھوہ لئی جائے۔ کیوں جے پوری دنیا وچ اک اصول اے کہ جدوں تسی کسے توں اوہدی سیہان کھوہنا چاہو تے اوہدی زبان کھوہ لوو۔ جس قوم دی زبان نہیں ہوندی اوس قوم دی کوئی سیہان نہیں ہوندی ۔
اوس توں وڈا ظلم ساڈے نال ایہ کیتا گیا کہ ساڈے اُتے اوبڑ بولیاں مسلط کر دتیاں گئیاں۔ تاں جے ساڈے بال پڑھ لکھ کے اپنا حق منگنا شروع نہ کر دین۔
ساڈا سب توں وڈا دُکھ ایہ ہے کہ ساڈے بالاں نوں ماں بولی وچ تعلیم نہیں دتی جا رہی ۔ ہُن سانوں اپنا حق منگن لئی اُٹھ کھلونا چاہیدا اے۔ جدوں تک پنجابی سٹوڈنٹ لہر نہیں چلدی اوس ویلے تائیں ساڈی آواز دربارے سرکارے نہیں سُنی جائے گی۔
جاوید پنچھی دی گل بات مُکن مگروں کالج دے پروفیسر میاں محمد عثمان سرا صاحب نے مجمان دے طور تے سارے پروہنیاں نوں ”جی آیاں نوں” آکھیا تے ایہ وی آکھیا کہ : ”پنجابی زبان واسطے کم کرنا بہت ای اوکھا تے محنت والا کم اے ۔ جہڑا ”پنجاب قومی ستھ” تے ”پنجابی زبان تحریک” ولوں کیتا جا رہیا اے۔ ایہدے وچ کوئی شک نہیں کہ ایہ دوویں تنظیماں پنجابی زبان، ادب، رہتل، پنجابی تواریخ تے پنجابی صوفی شاعراں دے سدے نوں اگے ودھائون لئی دن رات یُدھ کر رہیاں نیں۔
پروفیسر میاں محمد عثمان سرا صاحب نے خاہش ظاہر کیتی کہ اسیں اپنے کالج وچ اک بہت وڈا پنجابی مشاعرا کروانا چاہنے آں جہدے وچ سارے پنجاب توں اُچ کوٹی دے شاعرا بلانا چاہنے آں۔
ایس توں بعد گورنمنٹ ہائر سکینڈری سکول کڑیال کلاں دے لیکچرار مظر علی ورک صاحب نے گل بات کردیاں پنجابی زبان ، ادب ، کلچر تے صوفی شاعری دی اہمیت دسدیاں آکھیا کہ : ”سانوں پنجابی زبان دی اہمیت دا پتا اوس ویلے لگدا اے جدوں اسیں ایم اے پنجابی یا ایس توں اُتے ایم فِل تے پی ایچ ڈی دے پڑھیار ویکھنے آں۔ دوجی گل ایہ کہ میرا اپنا ایم فِل وچ داخلا پنجابی زبان تے ادب دی سیوا نوں مُکھ رکھ کے ہویا سی”۔
ایس توں بعد معروف شاعرا، ٣ شعری پراگیاں دی خالق محترما نرگس نور صاحبا نے اپنی شاعری سُنا کے کالجی پڑھیاراں دے دل جِت لے۔
گورنمنٹ ہائر سکینڈری سکول کڑیال کلاں دے پرنسپل، دو شعری پراگیاں دے خالق ، کھوج کار ، ریڈیو پاکستان دے بلارتے ”وارث شاہ عالمی ایوارڈ” لین والے محترم جناب محمد منیر شیروانی صاحب نے پنجابی زبان، ادب، رہتل تے پنجابی صوفی شاعری بارے بھرویں گل بات کیتی تے نال ای اپنی اک نظم وی سنائی۔ اوہناں ایہ وی دسیا کہ پنجاب بھر دے ہائی سکولاں، ہائرسکینڈری سکولاں واسطے پنجابی اُستاداں دیاں چار ہزار سیٹاں حکومت پنجاب ولوں منظور ہو چُکیاں نیں ۔ ہُن بہت چھیتی پنجابی زبان روزگار نال جُڑ جائے گی۔
ایس توں بعد سٹیج سیکرٹری جاوید پنچھی نے دسیا کہ ”پنجابی زبان تحریک ” دے قائد محترم جناب چودھری الیاس گھمن ہوراںدسویں توں بی ایس سی تک سائنس دیاں ساریاں کتاباں پنجابی وچ ترجما کر کے چھاپ دتیاں نیں تاں جے پڑھیاراں نوں کوئی اوکڑ نہ بنے۔
سیمینار دے صدر محترم جناب سُلطان کھاروی صاحب نے کالج دے پڑھیاراں نوں اپنی چونویں شاعری سُنا کے بہت ساری دادا کٹھی کیتی۔
آخر تے اک واری فیر میاں محمد عثمان سرا صاحب نے ”پنجابی صوفی سیمینار” دے سارے رلتیاں دا شکریہ ادا کیتا تے ایہ وی آکھیا کہ:
”اج دا سیمینار میری توقع توں بہت ودھ کے چنگا تے جانکاری نال بھرواں ہویا اے۔ میں اُمید کرناں کہ ”پنجاب قومی ستھ” تے ”پنجابی زبان تحریک” دی سانجھ نال ایہو جہے ہور کئی سیمینارساڈے کالج وچ ہون گے۔
ایس توں بعد اوہناں نے سیمینار وچ رلت کرن والے پروہنیاں نوں برگر، پیپسی تے چاہ پیش کیتی۔