غیر یقینی حالت

قاسم علی شاہ

انسان اپنی پوری حیاتی وچ یا تے یقینی حالت وچ ہوندا اے تے یا غیر یقینی حالت وچ۔ یقینی حالت اوہ ہوندی اے جہدے وچ انسان دا دل مطمئن تے روح پرسکون ہوندی اے۔ اوہدا اللہ اتے بھروسہ ہوندا اے۔ اوہ حالات دی زد وچ نہیں آندا تے نہ ای اوہ لالچ وچ پیندا اے۔ اوہ سوچدا اے کہ کل وی اللہ میرا مالک سی’ اج وی اے تے آئندہ وی رہوے گا۔ جد کہ غیر یقینی حالت وچ انسان حالات دا ماریا ہوندا اے۔ اوہدا اللہ اتے بھروسہ تے اعتماد ختم ہو جاندا اے۔ اوہ لالچ دے شکنجے وچ مکمل طور تے جکڑیا ہوندا اے تے ایہو وجہ ا ے کہ اوہنوں جدوں تے جتھے موقع ملدا اے اوہ بھرویں ہیرا پھیری کردا اے۔ اوہ ایس سوچ وچ ہوندا اے کہ پتہ نہیں کل موقع ملے گا یا نہیں… اوہ کل کیہ ہووے گا؟ دی فکر وچ مبتلا ہوندا اے تے جہڑے انسان وچ ایہہ سوچ پیدا ہو جاندی اے اوہ فقط اج دے بارے سوچے گا تے یقینی طور تے اوہدا کردار ڈگمگاوے گا۔ غیر یقنی حالت’ انسان دے کردار نوں اُڈا کے رکھ دیندی اے جد کہ یقینی حالت وچ انسان ایماندار ہوندا اے۔ اوہدی امانت تے دیانت دی گواہی ساری دنیا دیندی اے۔
دنیا وچ ممتاز مقام اوہناں لوکاں نوں ملدا اے جہڑے کردار دے پختہ تے امانت دار ہون۔ اج ساڈے معاشرے توں جتھے ہور بہت ساری خوبیاں ختم ہو چکیاں نیں اوتھے ای امانت داری وی نہیں رہی۔ اسی لوک اپنے ای لوکاں دا نقصان کر کے خوش ہونے آں۔
ساڈے اک دوست باہر کسے ملک وچ اک پورا گروپ وزٹ لئی لے کے گئے۔ اوتھے ہوٹل وچ اک گروپ ممبر دا موبائل گواچ گیا۔ اوہناں نے ہوٹل مینجمنٹ نوں شکایت کیتی۔ اوہناں نے آکھیا فکر دی کوئی گل نہیں جے ایتھے گواچیااے تے ضرور ملے گا۔ اوہناں نے اپنے سٹاف نوں بلایا تے موبائل بارے پچھیا۔ ساریاں نے لاعلمی دا اظہار کیتا۔ فیر منیجر نے پچھیا کہ کسے موبائل دے بارے کوئی رپورٹ آئی اے۔ سٹاف نے کہیا کہ ایسی کوئی رپورٹ نہیں آئی۔ اوہناں نے پاکستانی گروپ کولوں موبائل گواچن دا ٹائم پچھ کے اوہدے مطابق اپنا ریکارڈ ویکھیا تے اوہدے مگروں کیمریاں وچ چیک کیتا تے جو شرم ناک حقیقت کھلی اوہنے سارے گروپ ممبراں دے سر شرم نال جھکا دِتے۔ ریکارڈ وچ ویکھیا گیا کہ اوہناں دا اپنا ای اک گروپ ممبر اوہدے وچ ملوث نکلیا۔ اوہنے موقع ویکھ کے اپنے ساتھی دا موبائل جیب وچوں کڈ لیا سی۔ جدوں مسلمان ہوندے ہوئے ساڈے کردار دا ایہہ عالم ہووے تے فیر اسیں اسمان توں کیہڑی خیر دی توقع رکھیے؟
بحیثیت مسلمان اسیں پنج وقت اللہ دی کبریائی بیان کرنے آں۔ پنج ویلے عبادت وچ مصلحت ایہہ ہے کہ انسان بڑی چھیتی بھل جاندا اے ایس لئی بار بار اوہنوں یاد کرایا جاندا اے تاں جے اوہ بھُلے نہ کہ اوہ صرف مخلوق اے تے پالن والا رب اتے اے مگر پنج ویلے دی ایہہ عبادت وی اوہدوں ای نتیجہ خیز ہووے گی جدوں ایہہ اصل روح دے نال ہووے گی تے عبادت دی اصل روح تے مغزعمل اے۔ عمل دے بغیر عبادت دا کوئی فیدہ نہیں۔ ایہہ ساڈا معاشرتی مسئلہ اے’ اسیں عمرہ کر کے آنے آں تے واپسی سفر وچ گڈی وچ اک دُوجے دا گریبان پھڑ لینے آں۔ اسیں ایس قدر اخلاقی طور تے کمزور ہو چکے آں کہ اک واری عمرے توں واپسی تے سعودیہ ائیر لائن وچ سفر کردے ہوئے میں ویکھیا کہ لوک ائر لائن دے چھوٹے کمبل اپنے اپنے بیگ وچ پا رہے سن۔ میں اوہناں نوں منع کیتا تے الٹا میرے نال لڑن لگے کہ اسیں ٹکٹ لیا اے ساڈے لئی سب جائز اے۔ اوہناں دے جائز ناجائز دا ایہہ حال ہوندا اے تے جدوں ائیرپورٹ توں باہر نکلدے نیں تے لوک دو سومن پھلاں دے ہار اوہناں نوں پواندے نیں کہ حاجی صاحب عمرہ کر کے آئے نیں۔ توجہ طلب گل ایہہ ہے کہ جدوں اپنے آپ نوں معاشرے وچ بڑے ٹھاٹ نال حاجی صاحب کہلوانا اے اوہ کیہ اندروں وی حاجی صاحب ہے یا نہیں؟ ایسا حج’ عمرہ تے عبادت جہڑا انسان دے رویے تے عمل وچ تبدیلی نہ لیا سکے تے سمجھ لوو کہ اوہ اصلی روح توں خالی اے۔ انسان نوں جے پتہ اے کہ اوہ جہڑا کم کر رہیا اے اوہ غلط اے’ اوہدے باوجود وی اپنی غلطی اتے اَڑیا اے تے ایہہ منافقت دی نشانی اے۔ اللہ انسان اتے حد اوہدوں لاندا اے جدوں اوہ علم دے باوجود غلطی کرے۔ تریخ فرشتہ جو اج توں 524 سال پہلاں لکھی گئی اے۔ محمد قاسم فرشتہ آکھدا اے کہ برصغیر وچ سب توں ودھ پائے جان والا اوہ کردار اے جہڑا صرف نیکی نوں وکھاندا اے’ حقیقت وچ نہیں ہوندا۔ ایہہ لوک بیل نوں قربانی توں پہلاں پورے علاقے وچ ایس لئی گھماندے نیں تاں جے لوکاں نوں پتہ چلے کہا ایس واری بیل دی قربانی ہو رہی اے۔ ایہہ لوک ہر چیز دا اک شیلف بناندے نیں تے اوہدے وچ نیکیاں نوں سجاندے رہندے نیں۔جہنوں اسیں بناوٹی اخلاق وی کہہ سکنے آں۔ جہڑا دلوں نہیں ہوندا بس منہ اتے ای ہوندا اے جیویں تسیں وی اکثر سنیا ہووے گا’ میرا بھرا’ میرا دوست’ میرا پتر جد کہ درحقیقت ایہہ لفظ اخلاص توں بالکل خالی ہوندے نیں۔ ایہہ اک رسم’ مجبوری تے لوک کیہ آکھن گے والا نظریہ بن چکیا اے جد کہ اخلاق لئی ضروری اے کہ تسیں اوہنوں دلوں محسوس کرو تے پورے خلوص دے نال بولو۔
میرے کول اک کڑی آ گئی تے آکھن لگی: میرے لئی دعا کرو۔ میں آکھیا: مینوں دس منٹ دے دیو۔ اوہ سوچن لگی شاید میں مصلیٰ وغیرہ وچھا کے دعا منگاں گا۔ میں سر تھلے کر کے کجھ دیر مگروں آکھیا: کر لئی۔ اوہ کہن لگی: تسیں دس منٹ تک کیہ کیتا؟ میں آکھیا کہ میں سوچیا جے تسیں میری دھی دی تھاں ہوندی تے میں کیہ دعا کردا’ جدوں تک میں ایہہ نہیں سوچیا سی’ میرے کولوں دعا نہیں ہو رہی سی۔ جدوں تک تسیں مخاطب دی تھاں اتے آ کے نہیں سوچدے تے محسوس نہیں کردے تسیں اوہ مسئلہ حل نہیں کر سکدے۔ بغیر احساس دے نہ رہنمائی کیتی جا سکدی اے’ نہ ہمدردی کیتی جا سکدی اے تے نہ ای دعا۔
جدوں وی تہاڈا اپنے رب اتے ایمان ہووے گا’ تہانوں اطمینان حاصل ہووے گا ۔ تسیں دنیا وچ ہرقسم دی تفکرات تے غم و حزن توں آزاد ہو جائو گے۔ فیر تسیں اپنا حق وی دوجیاں نوں دیو گے ایس سوچ دے نال کہ اوہ رب ہور دے دیوے گا۔ جدوں وی تہانوں اپنے رب اتے یقین ہووے گا تسیں کدی اخلاق تے کردار دے خلاف کم نہیں کرو گے۔ جہڑے انسان نوں ایہہ یقین اے کہ اللہ ایمانداری نال ایناں دیندا اے کہ انسان اوہنوں سمیٹ وی نہیں سکدا تے فیر اوہ بے وقوف نہیں اے کہ بے ایمانی کرے۔ ایمانداری نال انسان نوں بے شمار نعمتاں ملدیاں نیں مگر شرط ایہہ ہے کہ ا نسان باشعور ہووے’ اوہ جانوراں دی سطح اتے نہ ہووے کیوں جے ایس سطح اتے ڈِگ کے انسان وچ شعور نہیں رہندا تے جدوں شعور نہ ہووے تے فیر رب دی مہربانیاں وی نہیں ویکھیاںجا سکدیاں۔
غیر یقینی حالت انسان کولوں ہزار سجدے کراوندی اے کہ اوہنوں وی راضی کرنا اے’ اوہنوں وی کرنا اے تے فلاں نوں وی کرنا اے جد کہ جے عقل توں اتے وحی نوں رکھیا جاوے تے فیر اک سجدہ تہانوں ہزار سجدیاں توں نجات دے دیندا اے۔ رب نوں راضی کرنا اصل اے’ رب نوں راضی کر لیا تے فیر ساریاں نوں راضی کرنا آسان ہو جاندا اے لیکن جے ساریاں نوں تے راضی کر لیتا تے رب نوں راضی نہ کیتا تے فیر خسارہ ای خسارہ اے۔ اسیں ویکھنے آں کہ مال و دولت دی کثرت’ عہدے دی طاقت ہون دے باوجود وی اک انسان دی شامت آ جاندی اے۔ وجہ ایہو ہوندی اے کہ رب راضی نہیں ہوندا۔ رب جے دیوے تے وی راضی تے نہ دیوے فیر وی راضی’ ایہو ایمان اے۔ انسان بڑی چھیتی بھل جاندا اے ایس لئی بار بار اوہنوں یاد کرایا جاندا اے تاں جے اوہ بھُلے نہ کہ اوہ صرف مخلوق اے تے پالن والا رب اتے اے مگر پنج ویلے دی ایہہ عبادت وی اوہدوں ای نتیجہ خیز ہووے گی جدوں ایہہ اصل روح دے نال ہووے گی تے عبادت دی اصل روح تے مغزعمل اے۔ عمل دے بغیر عبادت دا کوئی فیدہ نہیں۔ ایہہ ساڈا معاشرتی مسئلہ اے’ اسیں عمرہ کر کے آنے آں تے واپسی سفر وچ گڈی وچ اک دُوجے دا گریبان پھڑ لینے آں۔ اسیں ایس قدر اخلاقی طور تے کمزور ہو چکے آں کہ اک واری عمرے توں واپسی تے سعودیہ ائیر لائن وچ سفر کردے ہوئے میں ویکھیا کہ لوک ائر لائن دے چھوٹے کمبل اپنے اپنے بیگ وچ پا رہے سن۔ میں اوہناں نوں منع کیتا تے الٹا میرے نال لڑن لگے کہ اسیں ٹکٹ لیا اے ساڈے لئی سب جائز اے۔ اوہناں دے جائز ناجائز دا ایہہ حال ہوندا اے تے جدوں ائیرپورٹ توں باہر نکلدے نیں تے لوک دو سومن پھلاں دے ہار اوہناں نوں پواندے نیں کہ حاجی صاحب عمرہ کر کے آئے نیں۔ توجہ طلب گل ایہہ ہے کہ جدوں اپنے آپ نوں معاشرے وچ بڑے ٹھاٹ نال حاجی صاحب کہلوانا اے اوہ کیہ اندروں وی حاجی صاحب ہے یا نہیں؟ ایسا حج’ عمرہ تے عبادت جہڑا انسان دے رویے تے عمل وچ تبدیلی نہ لیا سکے تے سمجھ لوو کہ اوہ اصلی روح توں خالی اے۔ انسان نوں جے پتہ اے کہ اوہ جہڑا کم کر رہیا اے اوہ غلط اے’ اوہدے باوجود وی اپنی غلطی اتے اَڑیا اے تے ایہہ منافقت دی نشانی اے۔ اللہ انسان اتے حد اوہدوں لاندا اے جدوں اوہ علم دے باوجود غلطی کرے۔
غیر یقینی ذہنیت دا اک منفی پہلو ایہہ وی اے کہ انسان جین دا مزہ نہیں لے سکدا۔ اوہنوں محسوس ہوندا اے کہ جدوں موٹرسائیکل سی تے خوشیاں تے اطمینان سی’ ہن تن چار گڈیاں نیں مگر دل وچ غیر یقینی حالت اے۔ اوہدے کول دنیا جہاں دی نعمتاں ہون دے باوجود وی سکون نہیں ہوندا۔ اوہ دنیا دے مہنگے ہوٹلاں وچ لذیذ ترین کھانے کھا کے وی روندا رہوے گا کیوں جے اوہنے کدی اپنے اتے اللہ دے کیتے ہوئے احساناں نوں گنیا نہیں ہوندا۔ ماضی دے فضل نوں اوہنے ویکھیا نہیں ہوندا ایسے لئی مستقبل وچ وی اوہنوں فضل نظر نہیں آندا۔ اوہ نہیں جاندا اکہ اوہدے پیو’ دادا’ پڑدادا اتے وی ایسے رب نے فضل کیتا سی تے اج اوہ اوہدا وی رب اے تے آئندہ قیامت تک آن والی انسانیت دا وی رب اے۔ اپنے رب نوں پہچاننا بہت ضروری اے۔ ایہہ پہچان اوہدوں متصور ہووے گی جدوں اوہدی ذات اتے یقین’ اوہدی رحمت اتے بھروسہ کیتا ہووے تے جے کسے نے اپنے رب نوں دنیا وچ نہیں پہچانیا تے اوہ قبر وچ من ربک دا جواب فقط اپنی یادداشت دے بل بوتے اتے نہیں دے سکدا۔
حیاتی وچ شعوری طور تے اپنے رب نوں تلاش کر کے اوہدی ربوبیت اتے یقین رکھنا ایمان اے۔ تسیں اپنی حیاتی وچ پچھے مڑ کے ویکھو کہ تہاڈے اتے اوس رب نے کنے فضل کیتے نیں۔ کئی واقعات ایسے نیں جہناں نوں یاد کر کے انسان حیران ہو جاندا اے کہ ایہہ انسان میری زندگی وچ کیویں آیا؟ اوہدے دل وچ میرے لئی رحم کتھوں آیا؟ ایہہ انسان میری عزت کیوں کردا اے؟ لوکاں دا میرے بارے چنگا گمان کیوں اے؟ جد کہ میں تے گناہواں نال بھریا ہویا واں’ میرے گناہواں اتے پردہ کہنے پایا اے؟ جد کہ حقیقت ایہہ ہے کہ ا نسان دی نیت دا جے اوہدی اولاد نوں وی پتہ لگ جاوے تے اوہ اوہدا جنازہ تک نہ پڑھے۔ ایہہ اوہدا ای تے کرم اے کہ تہاڈے گناہواں اتے پردہ پا کے تہانوں دوجیاں دی نظراں وچ عزت دتی اے۔ ایسے وجہ نال حضرت علی دا قول اے کہ اللہ دے ناماں وچوں اک وڈا نام ستار العیوب اے۔
انسان جدوں وی غیر یقینی حالت وچ ہووے گا تے بدکرداری تے لالچ وچ ہووے گا۔ لالچ وچ انسان صرف اوسے دن نوں ویکھدا اے ۔ اوہدی نظر آن والے زمانے اتے نہیں جاندی۔ آن والے زمانے اتے نظر اک ای وجہ نال جا سکدی اے کہ جدوں تسیں پچھے ویکھو کہ ماضی وچ میرے اتے اللہ ولوں رحمت ہوئی اے تے آئندہ وی ہووے گی۔ا یہہ کیویں ممکن اے کہ پچھے تے رحمت ہوئی اے مگر اگے نہ ہووے۔ کیوں جے رب تے رحمان تے رحیم اے۔ اوہ گناہواں نوں معاف کرن والا تے رحمتاں داز مینہ برسان والا اے۔ جے تسیں اوہنوں نہیں لبھیا تے ایہہ تہاڈی کمزوری اے۔ اوہدی رحمت تے فضل دا ثبوت ایہہ اے کہ قرآن وچ اوہ فرماندا اے: میری رحمت کولوں ناامید نہ ہونا (سورة الزمر:53)
انسان جے اوہدی رحمت اتے یقین تے اوہدے فضل دی امید رکھے تے فیر اوہ لالچ وچ نہیں پھسے گا تے نہ ای غیر یقینی حالت وچ مبتلا ہووے گا۔دنیا وچ بیشتر ملک ایسے نیں جتھے انسان مکمل طور تے یقینی حالت’ اطمینان تے امن وچ اے۔ اوہ خوش تے مطمئن اے تے اوہنوں ایہہ یقین وی اے کہ میرا حق کوئی نہیں کھوہ سکدا۔ جد کہ ساڈے ایتھے یقینی حالت دے کوئی آثار نہیں ۔ حالانکہ ایتھے تبلیغ پوری دنیا توں ودھ کے اے۔ ایتھے 48 لکھ بچے مدرسیاں وچ زیر تعلیم نیں۔ ایتھے پنج نمازاں تے جمعہ تے عیدین دے خطبے ہو رہے نیں۔ ایتھے عرس’ عید میلادۖ تے ہر طرحاں دی مذہبی رسومات پورے زوروشور نال ہو رہے نیں مگر ایہناں ساریاں دے باوجود اسیں غیر یقینی حالت وچ آں۔ ایسا کیوں اے؟ ایہہ ساڈے ساریاں لئی لمحہ فکریہ اے جہدے اتے سوچن دی بڑی لوڑ اے!!۔