بال آکھے کیوں نیں لگدے

والدین تے استاداں لئی ایہہ بہت وڈا مسئلہ اے کہ اکثر بال آکھیا نہیں سندے یا سندے نیں تے گھٹ۔ انج دے بال وی ہوندے نیں جہڑے بعض ویلے تے بہت تابع ہوندے نیں مگر دُوجے ویلے سنی اَن سنی کر دیندے نیں۔ والدین دی حیثیت نال جے تسیں اپنے بچے نوں کامیاب ویکھنا چاہندے او تے ایہہ بہت ضروری اے کہ تہانوں اوہ کارن پتہ ہون کہ جہناں دی وجہ نال بچہ تہاڈا بال آکھے نہیں لگدا۔ ایہناں کارن نوں جان کے تہاڈے لئی اوہدی بے تابعی نوں تابعیت وچ بدلنا آسان ہووے گا۔ آئو’ ماہراں دی آرا دے چانن وچ اسیں جاننے آں کہ اوہ کیہڑے عمومی کارن ہو سکدے نیں جہناں پاروں بچہ اپنے ماں پیو یا استاداں دی حکم عدولی کردا اے۔
1ـتیز مزاجی
بعض بچے پیدائشی طور تے تیز مزاج ہوندے نیں۔ انج دے بچے کوئی وی کم چھیتی توں چھیتی ختم کرنا چاہندے نیں۔ ایسے بچیاں نوں Hyperactive child کہیا جاندا اے۔ ایہہ کیفیت جے کسے بچے وچ بوہتی ودھ جاوے تے اوہ بیماری دے زمرے وچ چلی جاندی اے تے اوہنوں ADHDیا Attention Deficit Hyperactivity Disorder دا نام دتا جاندا اے۔جے بچہ بہت زیادہ جلد باز تے پھرتیلا اے یا گل نہیں سن رہیا اے تے بہتر ہووے گا کہ کسی نفسیاتی معالج کولوں معائنہ کرا کے اوہدے کولوں مشورہ لے لیتا جاوے۔
-2 اختیار دی خواہش
بچے دے کہنا نہ منن دی اک وجہ ایہہ وی ہو سکدی اے کہ بچہ خود نوں پورا بااختیار فرد سمجھدا اے تے اوہ اوہدے اظہار لئی اپنے وڈیاں وانگوں ورتائو اختیار کردا اے۔ ایس اظہار لئی اوہدے کول سب توں موثر تے آسان طریقہ ایہو ہوندا اے کہ جدوں اوہدے ماں پیو اوہنوں پکارن یا کوئی کم آکھن تے اوہ اوہناں دی گل نہ منے۔ اوہدی نظر وچ ایہہ اقدام دراصل اوہدی اپنی حیثیت نوں نمایاں تے بااختیار بنان دا اک طریقہ ہوندا اے۔ جے اوہ والدین دا آکھا من لووے گا تے اوہدامطلب اے کہ اوہ بااختیار نہیں اے۔
3ـ گھر دا کشیدہ ماحول
گھریلو ماحول یا کوئی خاص مسئلہ وی بچے نوں حکم عدولی تے لیا سکدا اے۔ مثال دے طور تے گھر وچ جے اوہدے ماں پیو نوں لڑدے ہوئے ویکھیا اے تے بچہ سٹریس وچ آ کے کم کرن توں احتراز کردا اے۔ ایہدے برخلاف’ جے گھر دا ماحول خوشگوار تے پرفضا اے تے بچہ ایس دوران نس نس کے خوشی خوشی اپنے والدین دے کم کرنا چاہوے گا۔آزما کے ویکھ لوو۔
4ـ وڈے بھراں بھین دی مثال
اک بہت عام کارن تہاڈے بچے دی حکم عدولی تے نافرمانی دا ایہہ ہو سکدا اے کہ اوہ اپنے آسے پاسے اپنے وڈے بھراں یا بھین نوں والدین دا کہیا نہ مندے ہوئے ویکھدا اے۔ بال اپنے توں وڈیاں دی نقل بہت خوب کردے نیں کیوں جے اوہناں دے وڈے اوہناں لئی رول ماڈل ہوندے نیں…چنگا یا بھیڑا…ایہدے توں اوہناں نوں کوئی بحث نہیں ہوندی۔ چنانچہ جے گھر دا اک بچہ یا فرد کوئی کم نہیں سندا یا گل نہیں مندا تے چھوٹا بچہ وی اوہو کرے گا تے اوہ ایس طرزعمل نوں درست سمجھے گا۔
5ـ کمزور تعلقات
بچے تے والدین وچ ‘ انج ای بچے تے استاد وچ کمزور تعلقات وی بچے نوں نافرمان بناندے نیں۔ بچہ اوہناں لوکاں دی گل سننا تے حکم اتے عمل کرنا پسند کردا اے جہناں نوں اوہ پسند کردا اے۔ رعب’ غصہ یا تحکمانہ انداز اختیار کر کے تسیں بچے کولوںاک دو واری تے کم لے سکدے او’ اوہنوں اوس کم ول راغب نہیں کر سکدے۔ ایہہ مسئلہ ساڈے گھراں تے سکولاں وچ بہت ای عام اے۔ مطالعے دسدے نیں کہ والدین اپنے بچے دے نال گھٹ ویلا گزاردے نیں’ بچہ اینا زیادہ نافرمان ہوندا اے لہٰذا ماں یا پیو دی حیثیت نال تسیں اپنے بچے دے نال ودھ توں ودھ معیاری وقت گزارو۔ تسیں اپنے بچے دے برتائو وچ واضح تبدیلیاں مشاہدہ کرو گے۔ معیاری وقت دا مطلب جسمانی موجودگی نہیں’ بچے اتے توجہ تے محبت وی ہونا چاہیدی اے۔
6ـ بے پروائی
بچے کولوں والدین دی بے پروائی وی بچے نوں نافرمانی اتے اکساندی اے۔ یعنی جے بچہ کوئی غلط کم کردا اے تے اوہدے توں صرف نظر کرنا غلط اے۔ بچے نوں غلطی دی ہلکی پھلکی سزا ملنی چاہیدی اے۔ اوہنوں ایہہ پتہ ہونا چاہیدا اے کہ اوہ آزاد نہیں اے۔ جہڑے گھر وچ بچے دے غلط کم تے اوہدی سرزنش نہیں کیتی جاندی ایسے بچے غلط کم وچ بے باک ہو جاندے نیں۔ اک حد ایہہ آندی اے کہ اوہ گھر توں باہر ملکی قنون نوں ہتھ وچ لے لیندے نیں۔ وڈے مجرم اوہو ہوندے نیں جہناں نوں بچپن وچ اوہناں دے والدین نے بچہ سمجھ کے اوہنوں ٹوکیا نہیں یا سزا نہیں دتی۔البتہ سزا تے جزا وچ توازن بہت ضروری اے۔ ماں تے پیو ‘دونواں نوں ایہہ ادراک ہونا چاہیدا اے کہ سزا تے جزا دی حداں کیہ نیں۔
7ـ والدین دا فیصلہ بدلنا
بچے دی ضد اتے والدین دا اپنا حکم واپس لینا وی بچے نوں والدین دے سامنے بے باک کر دیندا اے۔ میرے اک عزیز نے دسیا کہ اک واری اوہ اپنے ڈھائی سالہ پتر نوں پہلی واری گھر وچ دادی دے کول چھڈ کے ہسپتال جا رہے سن کہ پتر نے ماں نوں گھروں باہر پیو دے نال جاندے ویکھ کے ادھم مچا دتا۔ ماں دا دل تے پسیجیا لیکن پیو نے ماں نوں منع کر دتا کہ اک واری اوہنے اپنے نال نہ لے جان دا فیصلہ کیتا اے تے بچے دی ضد تے ایہہ فیصلہ نہ بدلنا۔ انج ای کیتا گیا۔ دونویں ماں پیو اپنے بچے نوں روندا چھڈ گئے۔ تسیں کہہ سکدے او کہ ایہہ ماں پیو تے بہت ظالم سن۔
بچے نوں فرماں بردار کیویں بنایا جاوے؟
جے بچہ نافرمانی تے حکم عدولی کردا اے تے والدین دی حیثیت نال تہانوں کیہ تدبیراں اختیار کرنی چاہیدیاں نیں کہ تہاڈا بچہ تہاڈی گل سنن تے منن والا بن جاوے۔ ایس سلسلے وچ تہاڈے لئی تھلے دتے مشورے بہت ای مفید تے کارگر ثابت ہو سکدے نیں۔
1ـگھر لئی قنون بنائو
چھوٹے توں چھوٹا ادارہ وی اپنی تھاں کم نہیں کر سکدا جدوں تک اوہدے وچ قنون واضح نہ ہون۔ قنون سازی دا مطلب سختی نہیں ہوندا۔ ایس توں ادارے وچ نظم (ڈسپلن) پیدا ہوندا اے تے نظم واضح کردا اے کہ کدی کیہ ذمہ داری اے۔
تہاڈی زندگی وچ تہاڈے لئی سب توں اہم ادارہ تہاڈا گھر’ تہاڈا خاندان اے۔ ایہہ والدین دی ذمہ داری اے کہ اوہ اپنے سب توں اہم ادارے یعنی گھر لئی چند قنون تے ضابطے طے کرن۔ ایہہ ضابطے غیر واضح نہ ہون۔ مثال دے طور تے’ چنگے بچے بنو’ کھانا تمیز نال کھائو وغیرہ۔ بلکہ واضح ہون جیویں جدوں کوئی گل کر رہیا ہووے تے اوہدے درمیان نہ بولیا جاوے ‘اوہدی گل ختم ہون دا انتظار کرو۔ کھانا ویلے تے دستر خوان اتے کھایا جاوے گاوغیرہ۔
انج ای ایہہ سارے دستور منفی انداز نال نہ ہون کہ ایہہ نہ کرو ‘ اوہ نہ کرو’ بلکہ مثبت پہلوواں نوں اجاگر کیتا جاوے۔ مثال دے طور تے ایہہ نہ کہیا جاوے کہ درمیان میں نہ ٹوکو بلکہ ایہہ سمجھایا جاوے کہ جدوں اک اپنی گل مکمل کر لووے اوہدوں تسیں اپنی گل آکھو۔
باشعور والدین ایہہ شعور وی بچے نوں دیندے نیں کہ گھر وچ جو قنون لاگو نیں’ اوہ دراصل سختی نہیں بلکہ اوہناں دی بہتر تے منظم زندگی لئی ضروری نیں ۔ جے اوہ منظم زندگی اج گزارن گے تے اگے چل کے کسی وی ادارے یا کسی وی ماحول وچ کم کرنا اوہناں لئی بہت آسان ہو سکے گا۔
ایس ضمن وچ’ دوجی اہم گل ایہہ اے کہ خود والدین نوں وی ایہہ گل سمجھنی چاہیدی اے کہ ایہہ قنون صرف بچے لئی نہ ہون’ پہلے خود اپنے لئی یعنی میاں تے بیوی آپسی رکھ رکھائو وچ کجھ قنون طے کرن۔ فیر ایہناں ضابطیاں دے مطابق ای اوہ اپنی زندگی گزارن۔ ایہناں قنون تے ضابطیاں دا تعین بہتر ہووے گا کہ ویاہ دے شروع ای وچ میاں بیوی کر لین تے اوہناں اتے عملدرآمد آسان ہووے گا تے اپنے بچیاں لئی اوہ موثر مثال بن کے سامنے آن گے۔
مثال دے طور تے میاں بیوی ایہہ طے کرن کہ جے دونوواں وچوں کوئی غلطی کرے گا یا بچیاں دی سرزنش غلط انداز نال کرے گا تے بچے دے سامنے اوہ اک دوجے نوں نہیں ٹوکن گے تے نہ الجھن گے۔ انج ای جے اوہناں نوں کسی مسئلے اتے مشورہ کرنا اے تے اوہ بحث مباحثہ بچیاں دے سامنے نہیں کرن گے۔ اک ہور مثال بچیاں دی نیندر دی لے لوو۔ والدین جے دیر نال سون تے بچے وی دیر نال سوندے نیں۔ پیو جے کماندا اے تے دیر نال آندا اے تے میاں بیوی ایہہ طے کر لین کہ بچے ویلے تے سو جان گے۔ پیو دا انتظار نہیں کرن گے۔
2ـ روزمرہ دے نشیب و فراز توںسبق
جہڑے لوک خود نوں غیر متوقع چیزاں لئی تیار رکھدے نیں’ اوہ کیسے ای حالات آن’ گھبراندے نہیں بلکہ اوہناں حالات توں سکھدے نیں۔ والدین دی حیثیت نال تہاڈی ایہہ وی ذمہ داری اے کہ اپنے بچے دا مزاج ایسا بنائو کہ اوہ اپنی زندگی دے نشیب و فراز توں سکھن دی اہلیت رکھدا ہووے۔
ایہہ حقیقت اے کہ بندا کنا ای منظم ہووے’ کنا ای اصولاں اتے عمل کرن والا ہووے’ کجھ نہ کجھ ایسا ہو ای جاندا اے جو توقعات دے خلاف ہوندا اے تے انج طبیعت اتے بارگراں گزردا اے۔بچے چونکہ اپنی خواہش دی تکمیل اتے بضد ہوندے نیں تے جدوں اوہناں دے نال اوہناں دی توقع دے خلاف کجھ ہو گزردا اے تے اوہ بہت جزبز ہوندے نیں۔ ایسے مزاج والے بچے خلاف توقع ہون تے اپنے کھیڈونے توڑ دیندے نیں یا فیر چیخدے چلاندے نیں۔جے بچپن وچ ایس مزاج دی اصلاح نہ کیتی جاوے تے ایسا بچہ وڈا ہو کے ضدی یا مجرم وی بن سکدا اے۔ ایہہ والدین دی ذمہ داری اے کہ ایس مزاج دا مشاہدہ کر کے اوہنوں درست کرن دی موثر تدبیراں اختیار کرن۔
3ـ بچے نوں سننا سکھائو
والدین دی عام شکایت اے کہ بال نہیں سندے۔ لیکن کیہ تسیں کدی غور کیتا کہ ایس برتائو وچ بہت اہم کردار والدین خود ادا کردے نیں۔ ایس ضمن وچ چند اہم گلاں والدین دی حیثیت نال تہاڈے سامنے ہونی چاہیدیاں نیں۔ جے ایہناں گلاں اتے تسیں عمل کر لوو تے تہاڈے بچے تہاڈی گل سنن دے قابل ہو سکن گے۔
بچے نال گل کرو تے اوہنوں آکھو کہ اوہ تہاڈے ول ویکھے۔ عموما ً بچے جدوں اپنے کھیڈ وچ مصروف ہوندے نیں تے اوہ اینے محو ہوندے نیں کہ والدین خاص کر ماں دی سنی ان سنی کر دیندے نیں۔ جدوں تسیں بچے نوں کجھ آکھو تے اوہ تہاڈے ول نہ ویکھے تے اوہنوں ٹوکو تے اپنے ول ویکھن یا توجہ دوان دا آکھو۔ اوہنوں دسو کہ گل بات کرن دا ایہو صحیح طریقہ اے۔ ایسے طرحاں ماں یا پیو دی حیثیت نال تہاڈی ذمہ داری وی ایہہ بندی اے کہ بچے ول ویکھ کے اوہدے نال گل بات کرو۔ مخاطب ول ویکھن دا مطلب اے اوہدے ول متوجہ ہونا۔
بچے دی چھوٹی چھوٹی گلاں اتے اوہدی تعریف کرو۔ مثال دے طور تے ‘ اوہ سویرے سویرے روئے دھوئے بغیر بستر توں اٹھ جاوے ‘ ہتھ منہ دھو لووے’ مسواک کرے یا نماز نوں جاوے تے ہر واری اوہدے ہر عمل دی تعریف کرنی چاہیدی اے۔ انج بچے نوں خوشی ہوندی اے تے اوہدے وچ چنگے کم کرن داجذبہ ودھدا اے۔بچہ جے کوئی وڈا کم چنگا کر لووے تے اوہنوں کوئی انعام وی دینا چاہیدا اے جیویں کوئی کھیڈونا یا کھان دی شے۔ ایہدے توں بچے دی حوصلہ افزائی ہوندی اے۔
ماہرین ایہہ وی تجویز کردے نیں کہ گھر وچ اک چارٹ آویزاں کر لیتا جاوے جہدے وچ سارے بچیاں دے نام’ دن’اوہناں دے چنگے کم تے اوہناں دے اگے اوہناں نوں جہا انعام دتا گیا اے’ وہ لکھیا ہویا ہووے۔ انج چلدے پھردے اوہناں وچ ہور چنگے کم کرن دی تحریک پیدا ہووے گی۔
4ـ بچیاںلئی مثال بنو
انج کہنا چاہیدا اے کہ بچے نوں تابع تے فرماں بردار بنان دا شاید ایہہ سب توں موثر تے آسان طریقہ اے۔ بچیاں نوں زندگی وچ عمل لئی عملی نمونیاں دی لوڑ ہوندی اے۔ فرض کرو’ جے تسیں اپنے گھر وچ بنائے گئے ضابطیاں اتے عمل نہیں کردے تے تہاڈا بچہ وی اوہناں ضابطیاں نوں توڑے گا۔ مثال دے طور تے تہاڈے گھر دا ضابطہ اے کہ کھانے دی میز یا دسترخوان اتے کوئی وی فون لے کے نہیں بیٹھے گا۔ جے تسیں ماں یا پیو دی حیثیت نال ایس قنون اتے عمل کرو گے تے تہاڈا بچہ وی کھانے دے دوران فون نال نہیں کھیڈے گا تے نہ کسی دوجے شغل وچ لگے گا۔ لیکن تسیں کھانے دے دوران اپنا موبائل نہ چھڈیا تے اوہ وی کھانے دے دوران موبائل سنے دوجی مصروفیات وچ خود نوں مشغول رکھے گا۔ انج ای تسیں چاہندی او کہ تہاڈا بچہ تحمل تے بردباری نال گل کرن والا بنے تے تہانوں خود ایس انداز نال بول کے مثال قائم کرنی پووے گی۔ ایہہ نہیں ہو سکدا کہ تسیں اچی آواز وچ گل کرو تے بچہ دھیمی آواز وچ بولے۔
اک بہت وڈا اصول یاد رکھو: بچے اوہ نہیں کردے جو تسیں اوہناں نوں کہندے او’ اوہ کردے نیں جو تسیں کردے او۔
ایہہ مثالی والدین دا ای کم اے کہ اوہ ایس انداز نال اپنے گھر دے معمولات تشکیل دین کہ بچے دے سارے کم (ہوم ورک’ کھیڈکود وغیرہ)وی مکمل ہون تے اوہدی جسمانی’ جذباتی تے ذہنی ضروریات وی پوری ہون۔