نون

بلیجیت سنگھ

غریب گھر وِچ اِک دُودھ دین والا پشُو وی ہونا چاہیدا۔ سُداگر سوچدا کہ مُل دے پانی ورگے دُدّھ وِچ کیہ ہوندا؟ گھر وِچ مھیس رکھی ہووے تاں جوآک صبح شام کھان پِین۔ تکڑے تندرست ہون۔ سریر دے زور چار پیسے کماؤن۔ چار دے… چار چوکے سولاں بناؤن۔ گاں… بکری دا دُدّھ تاں پانی ورگا پتلا ہوندا۔ ایہی سوچدا اوہ اِجڑ چاردے ڈڈُو بالمیکیے دے گھر ول نُوں تر پیا…
اِکولاہے پِنڈ دے سُداگر چمار نُوں سائیکل توں اُتردا دیکھ ڈڈُو نُوں خاصی حیرانی… پریشانی ہوئی۔ سُداگر نُوں اُس نے کوئی سنیہا نہیں سی دِتا۔ ڈڈُو اُترے ہوئے مُونہہ نال کھڑکانیاں دی پھٹکی پِچھے گھر اندر نیانیاں نُوں پُچھن گیا… پر کسے نے وی سُداگر نُوں کوئی سُنیہا نہیں سی دِتا کِسے پشُو دے مرن دا۔ ایہہ اوہناں سمیاں دی گل اے جدوں انٹرنیٹ… موبائل نہیں سی ہوندا۔ رات نُوں راہ دکھاؤن والی… ایور ریڈی دے دو سیلاں والی سٹیل دی بیٹری وی کسے گھر دا مان ہوندی سی۔ ریڈیو تاں کِتے کھاندے پِیندے گھراں چ ہو سکدا سی۔ تاں وی سُداگر نے پُچھ پُچھ کے ڈڈُو دا ٹھیہا لبھّ لیا۔ ڈڈُو دا گھراں ورگا گھر نہیں… بس ٹکانا سی جتھے اوہ شام نُوں پشُو اکٹھے کر کے کھڑے کر لیندا۔ باقی پشُو تاں پتہ نہ لگدا کہ… ربّ جانے اوہدے جاں کیہدے سن پر اُس نے وگ وِچ اپنا بہت سوہنا سُنکھا جَھوٹا مہِیاں نوِیاں کرن نُوں رکھیا ہویا سی۔ مھیس نویں کرن دا ریٹ اوہ ہر چھماہیں بازار وِچ آٹے دال دے بھاء نال مِلاکے… سمجھ کے اُتانہہ نُوں چکی جاندا۔ اوہدے جَھوٹے دی منگ بہت سی۔ اُس دی نوِیں کیتی مھیس ہِلدی نہیں سی۔
ڈڈُو نے سُداگر نُوں سینت کیتی کہ اوہ اودھر نُوں آوے جدھر نُوں اوہدے ٹکانے دے اِک پاسے گگا میڑی بنی ہوئی سی۔
کمے بائی … کمے گیڑا ماریا؟
چھوٹے بھائی میں گھر دُدّھ نُوں چھوٹی جیہی کٹی دیکھدا پِھرداں… ڈڈُو نے ہولا جیہا ہو کے نِیجھ نال سُداگر نُوں دیکھیا،جے تیرے کول ہووے… ادھیارے پر…۔
ڈڈُو منیا سِر کُھرچدا ادھیارا بول کے چُپ کر گیا… پھیر خاصی دیر بعد کہندا،نہ بئی ادھیارا نیں پُگدا… اُوں کٹی ہیگی میرے پا۔ سال دی نی ہیگی ہلے۔ جا دیکھ لے۔ ٹالھی ہیٹھ۔ جے پُگدی اے۔ وِیہہ تے پیسہ گھٹ نی مِلنی تنوں۔ مار لے نگاہ۔ وُیہہ رُپئیاں دا ناؤں سُن کے سُداگر نُوں جھٹکا جیہا لگیا… سوچیا چھڈّ پرے کٹی نُوں… کد دُدّھ پِینا دو سال نُوں… پر اُس نُوں گھروں پرسنی نے دبلّ کے توریا ہویا سی کہ کنی واری اوہ گلاّں گلاّں مار کے بانہاں لٹکاؤندا گھراں نُوں مُڑ آؤندا۔ ہُن خالی ہتھ لٹکاؤندا نہ مُڑیں۔ سُداگر اُجڑی جیہی ٹاہلی ہیٹھ بنھی کٹی دیکھن تُر گیا۔ کٹی…؟ بھوڈی جیہی بُھکھ دی ماری ہوئی کٹی۔ پتلی گردن۔ سُست۔ اکھّاں دے کویاں چ گِڈّ۔ مریل۔ ٹھنڈھ وِچ کُڑکدی۔ کنگروڑ اتے کاغذ ورگی صاف پتلی چمڑی جو سُداگر نے پوٹیاں چ گُھٹ کے دیکھی۔ دوویں وکھیاں توں ڈِھڈّ ہیٹھاں نُوں لمکدے لمبے چھدرے چھدرے بُھورے وال چِپکے ہوئے۔ لمکدے والاں وِچ اَٹھ دس بھونکھڑے وی پھسے ہوئے۔ اُس دے پنڈے نُوں چمجوناں… جیوی وی لگی ہوئی سی۔ وِیہہ دمڑے کِتے تھوڑے ہوندئے… پوہ دا مہینہ نی ٹپدی… پھیر وی میڑی دے کچے تھاں کول بیٹھدیاں بولیا،کٹی تاں تنوں وی دکھدیوںاے۔ باراں دی دے دے… پتہ نی بچدی وی اے کہ
سال ہو جانا سیوا کردے… باراں دی؟ مُکھت دا مال تاں نی؟
تیراں؟سُداگر وی اپنے ڈھنگ دا وپاری سی۔ اُتوں اُس دے من وِچ اپنی تیمیں دے خالی ہتھ لٹکاؤنوالی گلّ وی سِر چُکی کھڑی سی۔
تیتے نی لے ہونی۔
چودھاں؟ پر پیسے ادّھے اجّ۔ باقی ایہتوں اگلی سنگراند نُوں سُداگر اُٹھ کھڑا ہویا۔
جے ایں کرنا تاں پندھراں کردے۔ ہُن بولیں نہ۔ پُگدی اے جا کھول لے کٹی۔
… تے پینتی سالاں دا سُداگر اپنے جیون چ پہلی وار بھرے ہتھیں اک جیوندا جی کٹی سائیکل پِچھے رسّی نال بنھی روڑھدا گھر آ وڑیا۔ اِس توں پہلاں اُس دی تیمیں نے اِک دیسی کُڑک مرغی آنڈیاں تے بٹھالی سی۔ سوہنی مرغیاں دی ڈار ویڑھے وِچ پھڑپھڑاؤن لگ پئی۔ نیانے آنڈیاں دی بُھرجی کھان لگ پئے۔ ہُن گھر دے دُدّھ دی نیہہ رکھی گئی۔
لے۔ تُوں کہندی تی دُدّھ دا …
ہاں نیانے دُدّھ تاں پیوںگے۔
پندھراں دی دِتی۔ سَت نغد دے تے۔ باقی اہتوں اگلی سنگراند نوں۔
آہ کیا سواہ خرید لیایا پندھراں دی… جدوں پرسنی نے کٹی دیکھی تاں سُداگر نال لڑن آلی ہو گئی۔ مریل کٹی دیکھ کے اِک وار تاں پرسنی نُوں ہول پے گیا۔ اُس نُوں ہوراں دے پشُو مرن دے سنیہے دین والے بہت پیارے لگدے۔ سبھ نُوں چاہ پانی پُچھدی ہوئی دُھر اندروں کسے ربّ دا شُکر کردی۔ پر ہُن پندراں رُپئیاں دی کٹی دے مرن دا ڈر گھر دی فضا اندر پھیل گیا۔
کوئی عقل نال تُر۔ نیانے تاں ہُن بیٹھے اے چاہ تے وگیر۔ ہور پھاہا پا لیایا میری جان نوں۔ تِنّ سال ہُن ایہدی سیوا کون کرُو گا۔ ہُنے موڑیا جا کے۔
موڑیا؟ تُوں سُدین ایں۔ مھیس جوگے پیسے کیہتے لیاواں۔
موڑیا موڑیا۔ میتے نی ایہہ پھاہا پُگنا۔ اسیں تاں ہُن بیٹھے ایں بھکھے۔ جا جا کے موڑیا۔
پرسنی نُوں لگیا کہ چار نیانیاں وڈّا مُنڈا… پھیر اُپروتھلی تِنّ کُڑیاں چاراں نے پہلاں ہی گھر چ کھڑدم پایا ہویا۔ پنجویں ہور مریل کٹی آ گئی لہو پِین۔

پر سُداگر نے اُس دی اِک نہ سُنی۔ سُداگر نے ٹھنڈ وِچ کمبدی کٹی نُوں نِگھّ دین لئی اُس دوآلے سُکا پھوس کٹھا کرکے اگّ لا دِتی۔ پھیر اُس نے کٹی دے پِنڈے نُوں تھوڑا جیہا مِٹّی دا تیل مَل دِتا۔ اگّ کٹی دے والاں نُوں پے گئی تے اوہ تڑپ کے مری مری گھر توں دُور… پِنڈ دے باہرلے ٹوبھے ول نُوں بھجّ گئی۔ جِنا چِر والاں نُوں لگی اگّ دا سیک برداشت نہ ہویا کٹی نے شُوٹ وٹی رکھی۔ پرسنی نُوں اپنا گھروالا ہور وی بے عقل لگیا جس نے جیوندے جانور نُوں اگّ لا کے تڑفا دِتا۔ اُس نے زندگی وِچ ایسا نظارہ پہلی وار دیکھیا سی۔
ربّ دا جی… تیں مارنا ایہنوں۔اُس نُوں اپنی مر چُکی سبھ توں وڈّی دِھی یاد آ گئی۔
میکھیا سوہری دے جی جل جون گے۔
لُوں قینچی نال کتر دیندا…۔
قینچی!سُداگر نُوں خیال آیا کہ دُنیا وِچ قینچی وی کوئی چیز ہوندی اے تے اوہ چیز اُس دے گھر وِچ وی ہیگی اے۔ پھیر بولیا، کیہڑا گھنٹہ لاؤں گا۔ میکھیا اِک منٹ ما کم نبیڑ دماں۔کٹی دے وال تھوڑے ہی جلے سن۔ پر اگّ تاں اگّ ای ہوندی اے۔ جُھلسے ہوئے ماس دی کالس ڈِھڈّ تھلے والاں دے اِک گچھے کول سی۔ پرسنی گھر اندروں پُرانی قینچی لبھّ لیائی۔ ڈُوڈھ گھنٹہ نائی والا کم کردے کٹی صاف ہو گئی۔ ہور وی ہولی… ماڑکو جیہی دِسن لگی۔ ہور وی مریل۔ پسلیاں چمکن لگیاں۔ اُس دی رُنڈی مُنڈی پُونچھ گھڑی دے پینڈولم توں ودھ نہ ہِل سکدی۔ پتلی پونچھ جیویں کاغذ تے گُوڑھی لکیر ماری ہووے۔ اوہ پُونچھ جس وِچ مکھّیاں اُڑاؤن دی جان وی باقی نہ ہووے۔ پرسنی نُوں مریل کٹی تے جیویں ترس آ کے اپنے بچیّاں ورگی… اپنے گھر دا جی ہی لگن لگ پئی۔ اپنے بچیاں وانگ ہی پالن، وڈّے ہون تے کسے کم آؤن… کوئی غرض سارن دی اُمید وِچ اُس دی سیوا کرن لگی۔۔
سُداگر نے بانس دی پوری گھڑ چھلّ کے چھوٹی جیہی نال بنائی کُونڈی وچّ اک مُٹھی تارا مِیرا رگڑیا۔ وِچ لسّی تے سرنہوں دا تیل پایا۔ جوئین پا کے چنگی طرحاں گھوٹ کے نال نکو نکّ بھر لئی… تے بھری ہوئی نال کٹی دے سَنگھ وِچ اُلدّ دِتی۔ سَلی دِیاں جوناں نکل جوں گیاں۔… تے کٹی نے دوسرے دن جوناں دا گچھا اوہ باہر وگاہ کے ماریا… تے کٹی اندروں باہروں بالکل صاف ہو گئی۔
کِنّے کُو ککھّ کھاندی سی اوہ۔ پرسنی اِک پَنڈ کھبل دی لیاؤندی تاں کٹی توں دو دن نہ مُکدی۔ ہُن پرسنی نُوں کٹی پالنی سوکھی لگی۔ تسلے وِچ پانی پلا دیندی۔ گُڑ دی چھوٹی جیہی پیوسی، آٹے دا چھان تے بچیّاں روٹیاں دی مَل کے چوری بنا دیندی۔ روز نلکے تے نِلھا دیندی۔ مہینے پچھوں ہی کٹی چمکن لگ پئی۔ اُس دِیاں اکھّاں وِچ وی چمک آؤن لگ پئی۔ زور نال پولا جیہا کھنڈا پٹّ دِتا۔ سداگر نے نواں موٹا کھنڈا ڈونگھا گڈّ دِتا۔ بچیاں وانگ بھاویں پرسنی کٹی دے سارے کم کردی رہندی تاں وی سُداگر نُوں ساجھرے اُٹھدے سار پہلاں کٹی نُوں ٹھیک ٹھاک کھڑی بیٹھی، جگالی کردی دیکھن دا من ہوندا۔
بازار تے نویں سنگلی لیائیں۔ پرسنی نُوں گھر وِچ ہلدی کٹی دا چاؤ ہون لگیا۔
کل نُوں لیاؤں گا۔
تے موٹے کھنڈے دوآلے سنگلی نال زور کردی، گھمدی پرسنی دے نیانیاں نُوں ہرکدی لاڈ کردی کدے چانبھل کے ککھّ کھنڈا دیندی۔ دیکھ مشکریاں کردی نوں۔ کھا نی ہوندا۔ٹِک کے کھا وی نی ہوندا ایہتے۔ پرسنی باراں سال دی وڈّی دِھی نُوں سمجھاؤندی، جد وی ککھّ پاؤنے، پُتّ پھول کے پائیں۔ ایویں بِچ کُس ہوندا۔ نالے تتے ککّھاں دی بھاف نکل جاندی اے۔ونڈ اوہ آپ پاؤندی۔ پتہ نہیں گھر وچّ ونڈ اوہنے کتھے لکو کے رکھیا ہویا سی۔
پرسنی دے بچّیاں وانگ گھر وِچ کٹی وی پلن لگ پئی۔ کئی گھراں وچّ پشواں دے بچیاں ورگے نائوں رکھ دتے جاندئاے… پر ایہہ گھر اویں دا کتھے…؟
کنک دی وڈھائی دی آوت وِچ مالک تیویں نے کٹی لئی تُوڑی دی منگ وی رکھ دِتی۔ اوہناں زمانیاں چ پِنڈاں چ تُوڑی نُوں کوئی نہ پچھدا۔ آوتیے کُپّ بنھ دیندے۔ کُپاں دی مالکی دی پچھان کوئی نہ کر کردا۔ کھڑے کھڑے گل جاندے۔ گھر دے چھ جِیاں دی دیکھ ریکھ وِچ دِناں چ ہی کٹی دی شکل صورت بدلن لگ پئی۔ نروئی ہوندی کٹی ودّھ تھاں گھیردی لگن لگ پئی۔ جس دن ڈڈُو باقی ادّھے پیسے لین آیا تاں کٹی نُوں دیکھ اوہدے ہول جیہا پے گیا، مھیساں کٹے ای دئی جاندیاں۔ مہینہ نی کٹدے۔ مری جاندے۔ تنوں پتہ ای اے۔ آہ کٹی چھ سال بعد اِکو ہوئی تی۔
تیرے کول تاں ایہہ وی مر جانی تی۔ سُداگر تاں پھیر سُداگر ہی سی۔
اوئیں نہ بُہتیاں گلاّں ماری جا۔ جکناں تیں اپنیاں کھلاں دا کوٹھا بنایا…جیوندے پشُواں لئی وی کوئی کوٹھا مٹھلا پا دے۔
سُداگر دے ویڑھے نُوں دو پاسے توں شریکاں دے دو گھراں دِیاں پِٹھاں لگدیاں سن۔ کٹی دے دو کھناں دے ڈھارے دا جُگاڑ کرن لئی اُس نُوں اِک پاسے چھ فُٹ دی کندھ کرنی پینی سی۔ اُس نُوں نہر دے نال شاملاٹ زمین دے بیلے وچّ کھڑی سُکّی کِکّر دے دو ٹاہنے دِسن لگے۔ سمیں سنجھ نھیرا ہوئے توں آری کہاڑی چک مُنڈے تے پرسنی نُوں نال لجا کے جا چڑھیا نہر تے۔شُکر کیتا کہ کوئی ربّ دا بھگت ایہہ سُکّے ٹاہنے اجّ تک اِس لئی چھڈّ گیا سی۔ درخت بہت کسُوتی تھاں تے ٹنگیا ہویا سی۔ تناں نے با مشکل اک ٹاہنا لاہ لیا جو سدّھا شتیر سی۔ ہڈاروڑی وِچ پلے جھونڈا دا کھڑکانا وی کم آ گیا ویڑھے چ پرلے تنگ جیہے کُھونجے وِچ پتہ نہیں کدوں توں رلدیاں پتلیاں سرہندی اٹّاں، روڑے، پتھر وی چھپر پاؤن دے ارتھ وِچ آ گئے۔

دو سالاں وِچ کٹی پل کے پورا جانور ہو گیا۔ جَھوٹی نال گھر… چھپر ہور وی بھریا بھریا لگن لگیا۔ بہت سوہنی نِکلی جَھوٹی۔ بُھورے وال اُڈّ گئے۔ چمڑی کالی تے کاٹھی ہو گئی۔ اکھّاں چمکیلیاں۔ بھرواں قلبوت۔ چُست۔ کدے ککھّ، چارہ، ونڈ کھاندی بھوسردی… کھرود پاؤندی… تے کئی وار مارن نُوں پیندی۔ مُرغے مُرغیاں اُس نُوں دُوروں جھاکدے ہی ٹبھک جاندے۔ سارا دِن جَھوٹی دی دیکھ بھال کردے… بنھدے کھولدے پرسنی دی تاں بس ہو جاندی۔ اِک دِن جَھوٹی نے پرسنی دا پَیر کُھر نال درڑ دِتا تاں اوہ درد نال کُرلا اُٹھی، جیَ وڈھی نُوں ویچ دوں۔ حرامدی کُتی نُوں۔سِکھاں دے کھیتاں وِچ گنے گھڑن جاندی تاں آگاں دی بھری اُس دی پِٹھّ توڑ دیندی۔
پر سِنگاں وِچ اک نقص پے گیا۔ ہولی ہولی ودھدے سِنگاں دی شکل پُورے گھر نُوں پریشان کرن لگی۔ اُس دا اِک سِنگ کنّ دے کول سر ہیٹھاں نُوں مروڑی کھا کے گردن ول تھلے نُوں جا رہیا سی تے دُوجا بہت ہی بھیڑے طریقے نال کنّ دے اُتے نُوں ہو کے سِدّھا نِکل گیا سی۔ بودے ہوندے اہے جے سِنگ۔ سُداگر جھوٹی نُوں ہر روز جوکھدا، پرکھدا۔ جھوٹی دے چارے پاسے گھم کے دیکھیا تاں پِنڈے توں نگاہ تلکدی جاوے۔ پر بِنگے سِنگاں دی شکل توں اودرن لگیا۔ سوہرے سِنگاں دا کیا کرے۔
پِنڈ والیاں نے سُداگر دے گھر بروبر باہر فِرنی دے کنڈھے اچانک پاتھیاں دا اِک ہور گہارا دیکھیا… تے اُس دے گھر وِچ ٹوکا کرن دی مشین وی…
تے پھیر اوہ دن وی آیا جدوں جَھوٹی تاراں دے کے بول پئی۔ ڈڈُو ہُن پتہ نہیں کِتھے ٹِکیا بیٹھا ہووے گا۔ اُس دا تُردا پِھردا گھر ہُن کسے ہور پِنڈ وِچ سی۔ پھیر لبھّنا پیا۔ ہُن لوڑ تاں جَھوٹے دی سی۔ ڈڈُو نے جَھوٹا چھڈّ دِتا۔ جھوٹی جھٹّ آس لگ کے مھیس بن گئی۔ سُداگر نے گھر دے باہر شانت ہوئی مھیس نُوں روک کے مُنڈے دے ہتھ سنیہا گھلیا کہ کم بن گیا۔ پرسنی نے مُدتاں پُرانا موہلا دھو کے دیہلی موہرے لما پا دِتا۔ سرنہوں دا تیل چویا۔ کچّی لسّی چ کریاٹی (ویسن)گھول کے تسلا بھر کے پنا بنایا۔ مھیس دی پِٹھّ تے تھاپی دِتی۔
جیوندی رہو۔
پوہ دی سنگراند توں اگلے دن شام نُوں بِنگے سنگاں والی نے کٹّا دے دِتا۔ دو گھنٹے بعد دھرتی تے بیٹھ کے تھوڑا جیہا وکھی بھار ہو گئی۔ تسلا بھر زیر تلکدی اوہ باہر نکل گئی۔ چست ہوئی نے کٹّا چٹّ چٹّ سجا دِتا۔ بڑا سوہنا کٹّا… سویر تک مھیس دوآلے پُھدکن لگ پیا۔ پرسنی نے نظر لگن توں بچاؤن لئی اک ٹُٹیا چھتر مھیس دے گل وِچ پا دِتا۔ بوہلی نال چونکا بھر گیا۔ دُدّھ ہی دُدّھ۔ مہینہ بھر گھر دے جِیاں نُوں لمیاں تیاں ورگا ماحول لگیا جیویں جیون وِچ کوئی دکھ ہوندا ہی نہیں۔
پر مہینے بعد ماگھ شروع ہوندیاں ہی… تڑکے ای پرسنی نے سُداگر نُوں لیف چ پھسے نُوں ہلونیا، اُٹھ کے دیکھ۔ کٹا مر گیا۔سُداگر نے ہولی ہولی اُٹھ کے دیکھیا تاں کٹّا آکڑیا پیا سی۔ مھیس دِیاں اکھّاں چ زہر۔ نیرے نُوں مُونہہ تک نہیں لایا۔ سنگل تڑاؤندی۔ خرود پاؤندی۔ کٹّے توں بغیر نیڑے نہ پھٹکن دیندی۔ تھناں نُوں ہتھ نہ لاؤن دیندی ۔
کیا ہویا سُداگرا؟ساہمنے بختورا جِس دے گھر دی پِٹھّ لگدی سی چھتّ تے چڑھیا ہیٹھاں نُوں جھاک رہیا سی۔
ہونا کیا۔ کٹّا مر گیا۔ مھیس کھڑدی نی۔
بھوچھا بنا لے بھائی۔ بھوچھا۔
اچھا
سُداگر نے سِلھیاں اکھّاں نال کٹّے دی کھلّ لاہ کے… نُون لا کے سنبھال کے چھاویں سکنی پا دِتی۔ بھوچھا بناؤن دا فِکر لگ گیا۔ لاگلے پنڈ توں جُگاڑی بندہ بلایا جس نے سکّ بروری کھلّ کئی طرحاں دے مصالے لا کے، سیوں کے… وچّ پھوس بھر دِتا۔ چارے لتّاں وِچّ اکّ دے موٹے ڈنڈے اڑا دِتے تے اِنج جیوندے کٹّے ورگا سالم ثبوتا آکار کھڑا ہو گیا۔ دُھپ لوا کے چنگی طرحاں سُکّا کے سُداگر نے ہتھ لا کے دیکھیا تاں اوہ کھڑکدا آواز کردا سی۔ ایہہ بھوچھے دا آکار مھیس دے اگّے رکھنا تاں مھیس اپنے مرے ہوئے بچے دی کھلّ نُوں پچھان کے، سُنگھ کے، چٹّ کے ٹِک جاندی تے دُدّھ دین لئی شانت کھڑی ہو جاندی۔
ماں ایں۔ ماںایں پرسنی رون ورگی ہو جاندی۔ اپنی مر چُکی دِھی دی پُرانی چھوٹی جیہی کُڑتی یاد کردی جس وِچ بنھ کے رکھی بھان کڈھ کے گِنن لگی تاں چھوٹی دھی کولے پِھس پئی:
لسّی او پی ای جاندی تی۔ باہر نہ نکلنا۔ پُچھنا کتھے ایں؟ دروازے اولھے کھڑی نے لسّی پیندی ہونا۔سُتی او پئی رہ گئی۔
پھیر؟
بس تیرا باپ ار تایا لبھیٹ کے لے گے۔ تیرا تایا کہندا پھڑا ہیدے سارے کپڑے تاں وی میں ہِلدی ہلاؤندی نے آہ اِک کُڑتی لکو لی تی۔ میریو دھی تی۔ میکہیا کپڑیاں وِچ کیہڑا کوئی بُھوت وڑیا ہویا۔ کیا گلاّں کرنیاں پُتّ۔ چھیتی کر نھیرا ہو گیا۔ کُترا کر لیئے۔ مھیس چونی اے۔ گل پھیر جیویں مھیس اُتے آ کے ہی ٹِک جاندی۔ اُس دا کھنڈا گھر دا مرکز سی۔ پرسنی دھار کڈھ کے… جگالی کردی مھیس دی کنگروڑ اتے پولی جیہی تھاپی دے کے دُدّھ دی بھری پِتل دی بالٹی چکّ کے گھر اندر نُوں غائب ہو جاندی۔ پہلے سُوئے دوہے ڈنگاں دا ستّ کلو دُدّھ۔ پرسنی ککھّ پاؤندی ہوئی نلکا گیڑ کے پانی پلاؤندی ہوئی گوہا چُکدی دھار کڈھدی اُس نال ایویں گلاّں کردی جیویں اوہ اُس دی سارے بچّیاں توں وڈّی پہلڑ دِھی ہووے۔ دُدّھ دے پیسے آؤندے۔

گھر دا گھراٹ چلدا۔ بچّے اپنے سکولاں دِیاں کتاباں کاپیاں وردیاں منگدے۔ خریددے۔ پرسنی نُوں کئی سال اِس اِکو مھیس نے ہی اُلجھائی رکھیا۔ کیول چاہ جوگا دُدّھ رکھ کے باقی بالٹی گاندھی چونک وِچ بشمبر بابے دی دُدّھ دی دُکان ول تور دیندی۔ دہیں کدے گھٹّ ہی جماؤندی۔ دُدّھ وِچ پانی پاؤنا کدے نہ بُھلدی۔
آلے دوآلے اِس مھیس دی اَلّ بِنگے سِنگاں آلیپے چُکی سی۔ گھر دے باقی جِیاں وانگ گھر پرتی پوری ذمہ وار۔ وفادار۔ ہر وار سُون توں ڈھائی مہینے بعد تاراں دے کے بول پیندی۔ سُداگر نے مُنڈے نُوں ڈنڈا پھڑا کے نال لجانا۔ رِنگدی نُوں دُور ڈڈُو دے جَھوٹے کول لجا کے دکھاؤنا۔ جاندے سار جھٹّ جَھوٹے توں نویں دُدّھ ہو جاندی۔ کدے اَکدی نہیں سی۔ گھر دی فِضا وِچ چہل پہل ہُلاس گھول دیندی۔ تے پھیر اوہی دراں چ موہلا لمّا پا دیناتے کچی لسّی چ کریاٹی گھول کے۔
اوہنے اگلے کئی سُوئے کٹّے ای دِتے… تے کٹیاں دی لائن لا دِتی تے دُدّھ دوویں ڈنگاں دا اَٹھ نَوں کلو اُتردا رہیا تے. تے…
کدے اِک رات بہت تیز مینہہ پیا۔ ہنیری چلی۔ پِنڈاں دے پِنڈ کنکاں لمیاں پا دتیاں۔ درختاں دا بہت نقصان ہویا۔ درختاں دے ٹاہنے جو تیز طوفان دا ساہمنا نہ کر سکے ٹُٹّ کے لٹک گئے۔سُداگر نے نہر اُتے شرینہہ دا اِک درمیانہ جیہا درخت ڈِگیا سائکل اُتے لنگھدیاں دیکھ لیا۔ دو کئنٹل بالن دا لالچ ہو گیا۔مُنڈے نُوں کہندا، پُتّ، نہر پر سرینہہ گِریا پیا۔ اُٹھ جا۔بَڈھ کے اندر سُٹ لیئے۔ نہیں تاں کسے ہور نے ہتھ مار جانا۔
سارا ٹبر چھوٹیاں وڈِیاں کُہاڑِیاں لے کے باہر نکل گیا۔ منٹاں وِچّ ہی پورے دا پورا درخت وڈّھ کے اندر گھڑیس لیاندا۔ موچھے مجھّ دی کُھرلی چ تُوڑی ہیٹھ دب دِتے۔ اتے چرھی باجرے دا کُترا پا دِتا۔ پنڈوں کسے مخبر نے سُداگر دا نائوں لے دِتا۔ سویرے ہی نہری محکمے دے تِن بندے آ گئے انکواری کرن۔ اِک افسر۔ دو متحت… اوہناں نے سارے گھر وِچ گیڑا دِتا۔ بختورے دی چھت تے چڑھ کے آلے دوآلے دیکھیا۔ پرسنی بولدی گئی پر اکھّ کسے نال نہ مِلائی۔
درختاں دی چوری چ ناں تہاڈا ہی لیا گیا۔ کسے ہور دا نہیں۔ افسر نے تھوڑا رعب دکھایا۔
نہ جی نہ… کسے نے لا کے گل کری اے۔ میری مھیس نُوں کوئی جردا نی۔
بی بی مجھّ والا اندر دکھاؤ۔
دیکھ لو۔ آہ اندر میری مھیس کھڑی اے۔
دوویں متحت مھیس والے اندر وڑ گئے۔ مھیس نے اندر کھرود پا دِتا۔ پونچھ گھماؤندی کِکلی پاؤن لگ پئی تے سارے ڈھارے وِچ جیویں پینگھ جُھوٹن لگی۔مُوت نال لِبڑی پونچھ اِک ملازم دے موڈھے کولوں لنگھ گئی۔
کُش نی ہے جی اندر۔
کچھ نہیں ہے جی۔ اندر بس بی بی دی مجھّ ای اے۔
آجو آجو۔ چنگا بئی۔
جدوں تفتیش کرن والے واپس چلے گئے تاں ساریاں نے شکر کیتا کہ چوری دے پرچے توں بچ گئے۔ ملازم مھیس دے بھیانک بِنگے سنگاں توں ڈر گئے۔ جدوں اوہ اپنے وِنگے سنگاں نُوں ہلاؤندی تاں کوئی نہنگ سِنگھ لگدی جو گتکا کھیل رہیا ہووے۔ پرسنی مھیس دے کوٹھے چ گئی۔ مھیس شانت ہو کے کُترا کھا رہی سی۔ پرسنی نے مھیس دے بِنگے سنگاں دے وچالے ہتھ پھیریا۔جیویں پیار دتا ہووے۔ اسیس دِتی ہووے۔
جیوندی رہو۔
بڑی کھرودی سی بِنگے سِنگاں والی۔ کُھلے خالی کھیتاں وِچ چرن لئی چھڈدے تاں جِس دی ڈیوٹی مھیس دے نال ہوندی اُس دی جان نُوں بنی رہندی۔ مھیس جھٹّ دوسریاں دے کھیتاں وِچّ جا وڑدی۔ نصیبو سوانی ٹاہراں ماردی… گالھاں کڈھدی حرامدے توں تھلے نہ اُتردی!! بھوسر نہ۔ تیرا کلّی دا ای راج نہیں ایتھے؟پرسنی اوہدے ہور وی کئی بھیڑ گنی جاندی۔ جے ہسپتال لجانی ہووے… جَھوٹے کول دکھاؤنی ہووے… تاں گل وِچ ڈاہا پاؤن توں علاوہ دو بندے ڈانگاں والے نال ہونے ضروری۔ اِک وار کھنڈا پٹّ کے دوڑ گئی۔ دُور نکل گئی۔ کھیتاں وچوں فصل اُجاڑدی پتہ نہ لگے کِدھر جا نِکلی۔ زمینداراں دی تیز تیز چلدی زبان توں ڈردی پرسنی لوکاں نُوں پُچھدی پِھرے… تے کسے نے کیہا:
سِنگ … بِنگے سنگ اے۔
ہاں ہاں
سَنّے سنگل اے۔
ہاں
مُلاں مسلمان دے کھیتاں چ وڑی ہوئی اے۔ پرسنی دا مُنڈا جیہڑا بی.اے.چ پڑھدا سی مھیس دِیاں کُڑی دے گھروں بھجّ جان ورگیاں حرکتاں توں دُکھی سی۔ اُس نے بھاری ککّر نال نوڑ کے… کُٹ کُٹّ کے مھیس دا گونہہ کڈھ دِتا۔ سو لاٹھیاں مارِیاں۔ رہاٹ پاوے۔ رُدن کرے۔ کُتی۔ بھین چو دی نُوں میں مار دُوں گا اجمُنڈے دی زمینداراں دے کھیتاں وِچ بہت ہتک ہوئی سی۔ پر پرسنی نُوں مجھّ تے اپنے بچیاں وانگ ترس آیا۔ رہن دے۔ رہن دے۔ پُتّ مر جُو گی۔ تے پرسنی نے چُپّ چاپ جیویں کجھ سُجھدا نہ ہووے وڑیویاں دا پتیلا رِجھنا دھر دِتا۔ پورا تسلا بھر کے مھیس نُوں کھلایا۔ کیہڑا تیری اینی سیوا کر دو۔
سُداگر نُوں بہتا تجربہ مُردہ پشُواں نال نجٹھن دا سی۔ مُردہ پشواں نُوں جیویں مرضی پٹھے سدھے کری جاؤ۔ اوہ کسے نُوں کجھ نہیں کہندے۔ مھیس دا کٹاپا ہوندا دیکھ اُس نُوں دھرتی ویلھ نہیں سی دے رہی۔ لنگھی زندگی اینے تناؤ وِچّ اوہ اِس گھر وچّ دوسری واری بے بس کھڑا سی۔ جتھے اجّ اُس دا منڈا ہتک دے بوجھ وچّ غصے ہتھ چڑھیا اُس دی کٹی۔

جھوٹی… مھیس نُوں کُٹّ رہیا سی۔ اوویں چڑھدی جوانی چند رُپئیاں دے قرضے دے بوجھ ہیٹھ آیا اوہ بے بس ہو گیا سی۔ کوئی ماں باپ بھائی بھین اُس دی مدد نُوں کول نہ کھڑیا۔ اجیہے تناؤ بھرے ماحول توں ڈردا سُداگر اودوں گھروں بھجّ کے پیلی بھیت ناتھاں دے ڈیرے وِچ جا وڑیا سی۔ کوئی ربّ جان دا کہ ڈیرے وِچّ اوہ کیویں جیو… مریا ہووے گا۔ ہر روز خالی بوریاں دی مرگچھالا تے چونکڑی مار کے بھجن کردے، آپا ماردے… مر ہی گیا سی جے پرسنی نہ بوہڑدی۔ تِنّ سال ڈیریاں وچّ ناتھاں مہاتما توں سنیاں گوتم رکھی، چند دیوتا، رمائن، مہابھارت… ترلوک دیاں کتھاواں اُس دے مشتک وچّ وچھیاں پئیاں سن۔اُس نُوں شوجی مہاراج دے زہر پیالہ پین اُپرنت کنٹھ نیلا ہون دی کتھا سُننی… تے سُناؤنی بہت پیاری لگدی سی۔ کدے اُس نُوں لگدا کہ وچار کرن والیاں نے شاید ہمالہ پربت نُوں ہی شِوجی سمجھ لیا ہووے۔ جتھوں ماں گنگا نکلدی اے… دھاراں… پانی دیاں… کتے مِٹھے، کِتے نُون آلے پانی دِیاں دھاراں…
اوہ جدوں کدے مھیس نُوں شانت گوڈنی مار کے بیٹھی نُوں اِک لے وِچّ… ہولی ہولی جباڑا گھماؤندے اکھّاں بند کرکے جگالی کردے دیکھدا… تاں سچ مچّ پییلی بھیت گومتی دے کنارے جا پُجدا۔
بِنگے سنگاں والیکٹی دی زنانہ جات نُوں اپنی سوکن سمجھدی کٹّے ای سُٹی گئی۔ نَوں کٹّے دِتے۔ اُس نُوں ڈڈُو دے جَھوٹے توں ہی آس لواؤندے۔ پر اجے تکّ اُس نے کوئی کٹی نہ جمی۔ اپنی ویل نہ ودھائی۔ نہ حالے تک کوئی ہور دوسرا پشُو گھر وِچ آیا اتے نہ کوئی دوسرا کھنڈا گڈّ ہویا۔ اِک سِنگ اوہدا موکلا جیہا ہو کے جھڑ گیا۔ پِچھے نرم جیہا گلا سر نال لگیا رہ گیا۔ نَوں سُویاں توں بعد مھیس دا جیویں مچّ مر گیا۔ دُدّھ وی اُدھا رہ گیا۔ بالٹی وچّ بھاگ پرتاپ ہی نہ رہیا۔ کسے دن پرسنی نے گلّ سِرے لا دِتی،آؤندی منڈی نُوں ایہنوں ویچ دو۔ توکڑ دا کوئی چھ سو تاں دے اے دُو گا۔ نہ ایہہ آس لگدی اے۔ دُدّھ وی نُون ورگا ہو گیا۔ کلو سبیرے۔ کلو شنجھ نُوں۔ کیہڑا ایہنوں ویلھی کھڑی نُوں کھلائی جاؤں گا۔ سُداگر تے وڈّا لڑکا سارا دن کرالی دی ڈنگراں دی وڈّی سرکاری منڈی چ بیٹھے ٹھر ٹھر کردے رہے۔ گیاراں باراں سال دی بُڑھی ہو رہی مھیس دا کوئی گاہک نہ مِلیا۔ کسے نے کول آ کے وی نہ پُچھیا۔ تے اوویں ہی تھکے ہارے گھر مُڑ آئے۔
ڈیک ڈیک۔ کیا ہویا۔ بنیا کُش۔
پرسنی موہلا لیا۔
ہیں؟ کیا؟؟
منڈی چ جَھوٹا تا۔ مھیس جھوٹے دے موہرے کری۔ آس لگ گی۔
ہیں! بہگروو۔ بہگرو…تے پھیر مھیس کماؤ پُتّ وانگ چنگی لگن لگ پئی۔ پھیر مھیس دی اگلے دس مہینے دی زندگی دیاں… کھاد خوراک تے چارے دِیاں سکیماں بنن لگیاں۔ سینیاں دے کھتے وِچ برسین دے اِک وڈّے دو وسوے دے کیارے دی واہڈ مُلّ لے لئی۔ لے ہُن ٹک جیںپرسنی نے مھیس دے کنّ وِچ مشکری کیتی۔ پر مھیس نُوں کیہ پرواہ سی۔ اُس دے وی کئی رؤں سن۔ کوئی لیکھا ای نہیں۔ اوہ سبھ نُوں ٹچّ جاندی سی۔ پر اُس نے وی پرسنی نُوں اک مشکری کر دِتی۔ اِس وار کٹی جم دِتی۔ مھیس دی سارے پنڈ وچّ بلّے بلّے ہو گئی… تے ڈڈُو دے جَھوٹے دی…
ڈڈُو دے جھوٹے دا تاں بس مونہیں سوہنا۔ خسی اے۔ کسے نُوں کیا کہنا… بھائی جاگدیاں دیاں کٹیاں، سُتیاں دے …، پرسنی خود نُوں لعنتاں پائی جاوے۔ کملیاں وانگ سڑے ہوئے ڈڈُو دے جَھوٹے دا ای آسرا تکی گئے۔ کوڑھی دا۔ گھر دی کٹی کیا سوہنی۔ تندرست۔ سُداگر بیلے چوں دوسرا ودِھیا سُکّی ٹالھی دا کھنڈا گھڑ لیایا۔
گھر دی کٹی سال دی ہو گئی۔ دودھ ملّ دا لیاؤن لگ پئے۔ بینگے سنگاں والی کنڈم ہو گئی۔ مُک گئی۔ جواب دے گئی۔ پھنڈرپر پرسنی تے سُداگر دا پھنڈر شبد گھر وِچ بولن نُوں جی نہ کرے۔
کیہ کرے کوئی… کیہ کرے۔ اوہ دن وی آ گیا… شنچر دا… کھٹیک آ گئے جیویں اوہ ہر مہینے آؤندے ہی سن۔ سُداگر نے مھیس دا سنگل لاہ کے اندر رکھ لیا… کھلی کھیتاں وِچ چھڈّ دتی چُگن نوں۔ جھونا اجے لگنا شروع نہیں سی ہویا… کھٹیک نے سو دا نوٹ مروڑ کے سُداگر دی مُٹھی وِچّ گُھٹ دِتا۔ ڈولاں دے نال نال ہولی ہولی تردی کھبل، برو بروسدی مھیس ہُن کھٹیک دے نال آئے نوجوان مُنڈیاں دی نگاہ ہیٹھ سی۔ چگدی چگدی مھیس بہت اُچے مسلمانی کھنڈر ول چلے گئی جدھر مُلاں مسلمان دی زمین سی… مُونہہ اُچا اُپر نُوں اُٹھا کے آکڑی کھڑی پوریاں اکھّاں اڈّ کے… اُچے گبند ولّ نُوں… نیلے اسمان ولّ نُوں دیکھدی رہی۔ جیہڑے نُوں کٹے بِنگے سنگاں والی نے دتے… پہلے تِن تاں مہینہ مسیں ٹپے… بھوچھا اِک دا ہی بنیا پر اوہناں تناں دے نوٹ بن کے اگڑ پچھڑ سُداگر دی پتوہی دی اندرلی جیب چ جا وڑے۔ نَوں کٹیاں چوں جیہڑے چھ بچّے اوہ ہریک دس پندراں دمڑیاں دا کھٹیکاں نُوں وِک کے ہوراں نال رل کے ٹرکاں چ سہارنپور دے ذبح خانیاں ول آخری اُڈاری مار گئے۔بِنگے سنگاں والی ایہہ وی اجّ سو روپئے دا سہارنپور دا ٹکٹ کٹائی جٹاں… زمینداراں دیاں کھالاں دے نال نال گھاہ بُوٹے ڈنگدی… جیویں اپنا ایہہ جہان آخری وار دیکھ رہی سی۔ قصائی اُس نُوں رسیّاں نال نُوڑکے دُھوہندے پنڈ دے باہر اپنے ٹکانے ول نُوں لے گئے۔

نیلے اسمان ولّ نُوں دیکھدی رہی۔ جیہڑے نُوں کٹے بِنگے سنگاں والی نے دتے… پہلے تِن تاں مہینہ مسیں ٹپے… بھوچھا اِک دا ہی بنیا پر اوہناں تناں دے نوٹ بن کے اگڑ پچھڑ سُداگر دی پتوہی دی اندرلی جیب چ جا وڑے۔ نَوں کٹیاں چوں جیہڑے چھ بچّے اوہ ہریک دس پندراں دمڑیاں دا کھٹیکاں نُوں وِک کے ہوراں نال رل کے ٹرکاں چ سہارنپور دے ذبح خانیاں ول آخری اُڈاری مار گئے۔بِنگے سنگاں والی ایہہ وی اجّ سو روپئے دا سہارنپور دا ٹکٹ کٹائی جٹاں… زمینداراں دیاں کھالاں دے نال نال گھاہ بُوٹے ڈنگدی… جیویں اپنا ایہہ جہان آخری وار دیکھ رہی سی۔ قصائی اُس نُوں رسیّاں نال نُوڑکے دُھوہندے پنڈ دے باہر اپنے ٹکانے ول نُوں لے گئے۔ جتھے ایداں دے سامان دا رفوجی کیمپ ورگا ماحول سی۔
سُورج ڈُبدے سار سُداگر نُوں رفوجی کیمپ توں مُردے پشُو دا سنیہا آ گیا سی۔ بِنگے سنگاں والی پِنڈ دے باہر عارضی کیمپ وِچ دم توڑ گئی۔ گڈے تے لدی رِڑدی جاندی دی مجل وِچ پِچھے سُداگر رون توں رکیا سائیکل چلا رہیا سی۔ نِکلدی بُھبّ نُوں روکدا… اکھّاںچوں نکلدا پانی مُچھاں وِچیں ہوندا ہویا بُلھ ٹپّ گیا… سُداگر نُوں مُونہہ وِچ کجھ سلونا محسوس ہویا… بُھبّ ہُن کتھے رُکدی:
ہں اں اں… نُون …
پنڈ دی ہڈاروڑی وِچ ہرے اُچے جھونڈ لہلہاؤن لگے ہوئے سن۔ اسمان وچّ چھوٹے وڈے انگنت تارے اکٹھے ہو کے ٹمٹماؤن لگ پئے۔ جدوں سُداگر اپنے کسب دے اپنے وڈّے وڈیریاں توں عمر بھر سِکھے گراں نال مردہ پشو نُوں نجٹھن لگیا تاں ٹھنڈی ہوا ہولی ہولی رمکن لگی۔ اجّ سُداگر اوہ چمار نہیں سی جو دوسریاں دے پشو نُوں کِڈے حوصلے نال چِھلّ دیندا… اجّ اوہ آپ کِتے جیوندا تھوڑو سی… اوہ سویرے اودوں ہی مر گیا سی جدوں اوس نے میھس دا سنگل کھول کے اندر رکھ لیا سی۔ ایہہ سُداگر کوئی ہور سی… کوئی ہور جو اپنی کٹی دے پُھلّ چُگن آیا سی… ساری عمر اوہ ہڈاروڑیاں وِچّ… الھاں دے امباراں وِچ… ہرے سُکّے جھونڈاں، جنڈ کریراں وِچّ کالے سپنے بندا دوڑیا۔ الھاں دے جھنڈ اسمان وچّ اُس دے نال نال… کدے اس دے سر اُپر اتّ اچے اسمان وچّ الھاں دا گول چکر گھمدا ہوندا۔ پر… اج توں ودّھ اکلاّ اوہ کدے نہیں سی۔ رمبی، ثُھری ہتھوں چُھٹّ چُھٹّ جاندی… جد اوہ مھیس دے ٹُٹّے ہوئے بِنگے سِنگ کول نُوں پجیا تاں اُس دا کوئی ربّ ہی اُس نُوں جیوندا رکھ سکیا… ناتھاں والی بندنا کردے اکھّاں دا کوسا سلونا پانی مُونہہ چ چوسیا گیا تاں بُھبّ مار دتی:
ہں اں اں… نُو ن …
مھیس دی کھلّ لیاکے اُس نے اپنے الگ کوٹھے وچّ کھلاں دے ڈھیر دے سبھ توں اُپر پٹھی وِچھا دِتی۔پِچھلے گیاراں باراں سالاں توں اوہ اُس کھلّ دی والاں والے پاسے دی نگھی چھوہ دا شُدائی سی۔ اجّ اُس دے اندر تسلا بھر کے نُون برور دِتا… ہنیرے وچّ بے بس ہویا اوہ کھلّ اُتے ہی بیٹھ گیا۔ اُس دے کچھے نُوں گِلا نمکین ٹھنڈا پانی لگ گیا۔ چونکڑی مار لئی۔ اکھّاں میچ لئیاں۔ سُداگر ڈڈُو دے باڑے وِچّ کٹی نال پہلا دن یاد کر کے رو پیا۔ لتّاں، گوڈے اُٹھن توں جواب دے گئے۔ پرسنی نُوں اوہدی چنتا ہون لگ پئی۔ کنی دیر دا کوٹھے چوں نہیں نِکلیا۔ کوٹھے اندر جا کے اُس دا ہتھ پھڑ لیا:
ہور کِنی دیر بیٹھنا مرگ سالا پر۔ چل اُٹھ۔
پرسنی… ایہنوں کیہڑا ماسٹر پڑھا گیا… بئی میں چمڑے دا کم کرداں؟؟ ٭