رمضان کریم داآخری عشرہ

اللہ رب العزت دی رحمت و بخشش دے بوہے اُنج تے ہر ویلے ہر کسے واسطے کھلے رہندے نیں

لکھت:مولانا شیراز احمد رضوی

اللہ رب العزت دی رحمت و بخشش دے بوہے اُنج تے ہر ویلے ہر کسے واسطے کھلے رہندے نیں۔ ’’لا تقنطوا من رحمۃِ اللّٰہ‘‘(اللہ دے رحمت توں نا اُمید نہ ہوو) دیاں فضاواں وچ رحمت الٰہی دا دریا ہر ویلے ٹھاٹھاں مارہیا ہُندا اے ۔ اللہ تعالیٰ اپنی رحمت دا تنبو ہر ویلے اپنے بندیاں تے تانی رکھدا اے تے مخلوق نوں اپنی رحمت دے تنبو تھلے لکائی رکھنا اوہدی شانِ کریمانا اے۔ اوس غفار، رحمن و رحیم پروردگار نے اپنی ایس مخلوق تے ہور کرم فرمائے تے اپنے گناہگار بندیاں دیاں کوتاہیاں تے غلطیاں دی بخشش و مغفرت تے اپنی بارگاہ وچ چُنے بندیاں نوں اپنے انعاماں توں ہور نوازن لئی کجھ نسبتاں پاروں کجھ گھڑیاں نوں خصوصی برکت و فضیلت عطا فرمائی جہناں وچ اوہدی رحمت و بخشش تے عطاواں دا سمندر ٹھاٹھاں مار رہیا ہُندا اے۔ عین اوس ویلے اوہ اوہناں گھڑیاں وچ کیتی گئی دعا نوں شرف قبولیت توں نوازدا اے۔
اوہناں خاص گھڑیاں ، خاص دناں تے خاص مہینیاں وچوں جہناں نوں ایہ فضیلت ملی اے رب کائنات ولوں رحمت دی برسات معمول توں ودھ جاندی اے اوہناں خاص گھڑیاں وچ ’’شعبان ‘‘ دے مہینے نوں خاص اہمیت حاصل اے۔
اللہ تعالیٰ نے سال بھر دے مہینیاں وچوں چار مہینے رجب ، شعبان، رمضان تے محرم خاص فرمائے۔ اوہناں وچوں شعبان نوں چُن لیا تے اوہنوں سرکارِ دو عالم ، رحمت عالم ﷺ دے مہینے دا خطاب دتا۔ شعبان اوہ بابرکت مہینا اے جہدے وچ ساریاں بھلائیاں دے بوہے کھول دتے جاندے نیں ۔ اَسمان توں برکتاں اُتاریاں جاندیاں نیں۔ ایس مقدس مہینے وچ گناہگار بخشے جاندے نیں تے برائیاں مٹا دتیاں جاندیاں نیں۔ ایسے پاروں شعبان نوں ’’اَلْمُکَفَّرْ‘‘ یعنی گناہواں دی بخشش دا ذریعا بنن والا مہینا آکھیا جاندا اے۔
اسلامی مہیناں وچوں شاید ای کوئی اجہیا مہینا ہووے گا جہدی شان بارے خود اللہ تعالیٰ نے قرآنِ پاک وچ یا فر پیارے آقا نورِ مجسم ، احمد مجتبیٰ ، محمد مصطفیٰ ﷺ نے اپنی زبانِ اقدس وچوں خوبصورت ارشادات نہ فرمائے ہون۔
حضرت انس بن مالک رضی اللہ عنہ توں مروی اے: رسول اللہ ﷺ نے فرمایا: ’’شعبان نوں شعبان ایس توں آکھیا جاندا اے کہ ایس مہینے وچ رمضان دے احترام پاروں بہت ساریاں نیکیاں پُنگردیاں نیں تے رمضان نوں رمضان ایس پاروں آکھیا جاندا اے کہ ایس مہینے وچ بہت سارے گناہ ساڑ دتے جاندے نیں‘‘
شعبان اسلامی سال دا اٹھواں مہینا اے ۔ شعبان مہینے دی شان دا سانوں ایتھوں اندازا ہوندا اے کہ نبی مکرم ، حبیبِ کبریا ، نور مجسم، صاحب قاب قوسین، وجہ باعثِ تخلیقِ کائنات ، منبع جود وسخا، والی کوثر ، خاتم النبیین، شافعی محشر حضرت محمد مصطفیٰ صلی اللہ علیہ وآلہٖ وسلم خود سارے مہینے دے نفلی روزے رکھدے۔ ایتھوں تائیں کہ شعبان دے روزیاں نوں رمضان دے روزیاں نال ملا دیندے۔
’’شعبان‘‘وچ لُکی حکمت:
الشیخ عبدا لقادر جیلانی رحمۃ اللہ علیہ غنیۃ الطالبین وچ بیان فرماندے نیں: ’’شعبان، پنج حرفاں دا مجموعا اے ۔ (ش، ع، ب، ا،ن)
ش: توں شرف۔ ع: توں علو یعنی عظمت، وڈیائی۔ ب: توں ’’باء‘‘ یعنی (نیکی تے تقویٰ) الف: توں اُلفت(محبت) ۔ ن: توں نور ۔ نال مل کے بنیا اے ’’شعبان‘‘۔
ایس مہینے وچ اللہ تعالیٰ ولوں بندے نوں ایہ پنج شیواں عطا ہُندیاں نیں ۔ایہ اوہ مہینا اے جہدے وچ حضور ﷺ دی بارگاہ اقدس وچ درود و سلام کثرت نال عرض کیتا جاندا اے۔
امام قسطلانی رحمۃ اللہ علیہ اپنی کتاب ’’مواہب الدنیۃ‘‘ دی دوسری جلد دے صفحا ۰۵۶ تے اک بہت وڈی گل فرماندے نیں:’’بیشک شعبان رسول اللہ ﷺ تے درود و سلام بھیجن دا مہینا وی اے اس لئی کہ ایہ اوہ مہینا اے جہدے وچ درود و سلام والی آیت نازل ہوئی‘‘
حضور نبی اکرم ﷺ نے شعبان نوں اپنا مہینا آکھیا اے۔ ایس مہینے دی حرمت تے تعظیم نوں اپنی حرمت و تعظیم فرمایا اے۔ آپ ﷺ ایس مہینے وچ کثرت نال روزے رکھدے تے ہور نیک عمل وی فرماندے۔ حضور نبی اکرم ﷺ نے فرمایا: ’’ رمضان اللہ تعالیٰ دا مہینا اے تے شعبان میرا مہینا اے، شعبان گناہواں توں پاک کرن والا اے تے رمضان گناہواں نوں ختم کر دین والا اے‘‘۔ (ھمندی کنز العمال ۸/۷۱۲ ، حدیث ۵۸۶۳۲)
حضرت انس بن مالک رضی اللہ عنہ روایت کردے نیں کہ : رجب دی آمد تے حضور نبی اکرم ﷺ انج فرماندے : ’’اے اللہ ! ساڈے واسطے رجب تے شعبان وچ برکتاں نازل فرما تے رمضان سانوں نصیب فرما‘‘۔ (طبرانی ، المعجم الاوسط، حدیث ۹۳۹۳)
ام المومنین حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا فرماندیاں نیں: ’’رسول اللہ ﷺ شعبان توں ودھ کسے مہینے وچ روزے نہیں سن رکھدے، شعبان دے سارے دناں وچ آپ ﷺ روزے نال رہندے۔ آپ ﷺ فرماندے سن: ’’عمل اوہی اپنائو جہدی تہاڈے وچ طاقت ہووے، کیوں جے اللہ تعالیٰ (ثواب دیندا) نہیں تھکدا۔ تسیں آپ ای اَک جائو گے ‘‘۔ نبی کریم ﷺاوس نماز نوں سب توں ودھ پسند فرماندے جہڑی متواتر پڑھی جائے بھاویں تھوڑی ہی کیوں نہ ہووے۔ سو نبی کریم ﷺ جدوں کوئی نماز شروع کردے تے اوہ متواتر پڑھدے‘‘۔
(بخاری شریف حدیث ۰۷۹۱)
آپ ﷺ نے فرمایا: ’’شعبان رجب تے رمضان دے وچکار آئوندا اے لوک ایس توں غافل رہندے نیں ۔(السلسلہ صحیحہ حدیث۷۰۴۳)
حضرت امِ سلمہ رضی اللہ عنہا دا فرمان اے: ’’میں نبی کریم ﷺ نوں لگا تار دو مہیناں دے روزے رکھدیاں نہیں ویکھیا ، سوائے شعبان تے رمضان دے‘‘
(سنن ترمذی حدیث ۶۳۷)
حضرت ام سلمہ رضی اللہ عنہا توں ای روایت اے کہ: ’’نبی کریم ﷺ سال وچ کسے مہینے دے سارے روزے نہ رکھدے ، سوائے شعبان دے ۔ ایہنوں رمضان نال ملا دیندے‘‘(سنن ابودائود، حدیث ۶۳۳۲)
’’نبی کریم ﷺ نوں مہنیاں وچوں چوکھا محبوب ایہ سی کہ آپ ﷺ شعبان وچ روزے رکھن تے فر ایہنوں رمضان نال ملا دین‘‘(ابودائود، حدیث ۱۳۴۲)
ام المومنین حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا دا فرمان اے: ’’رسول اللہ ﷺ روزے رکھدے ایتھوں تائیں کی اسیں کہندے : ہُن آپ ﷺ روزہ نہیں چھڈن گے۔ فر چھڈ دے تے ایتھوں تک پئی اسیں کہندے آپ ﷺ روزے نہیں رکھن گے۔ میں رسول اللہ ﷺ نوں رمضان مہینے توں علاوا کسے ہور مہینے دے سارے روزے رکھدیاں نہیں ویکھیا ، جِنّے چوکھے روزے شعبان وچ رکھدے اینے روزے کسے ہور مہینے وچ نہ رکھدے‘‘ (مسلم ، حدیث ۶۵۱۱، ابودائود حدیث ۴۳۴۲)
حضرت ابو ہریرہ رضی اللہ عنہ توں روایت اے : ’’آپ ﷺ شعبان دے اکثر دناں وچ روزے رکھدے سن سوائے کجھ دِناں دے ، سگوں پورے شعبان وچ روزے رکھدے‘‘۔(ابودائود حدیث ۵۳۴۲)
ابو سلمہ کہندے نیں حضرت اُم سلمہ رضی اللہ عنہا نے فرمایا: ’’میں رسول اللہ ﷺ نوں لگاتار دو مہینیاں دے روزے رکھدیاں نہیں ویکھیا پر آپ ﷺ شعبان دے روزیاں نوں رمضان المبارک دے روزیاں نال ملا لیندے سن‘‘
(سنن النسائی حدیث ۷۷۱۲، ۴۵۳۲، ۵۵۳۲)
حضرت ابو سلمہ بن عبدالرحمن نے حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا توں رسول اللہ ﷺ دے (نفلی) روزیاں بارے پُچھیا تے اوہناں فرمایا: ’’رسول اللہ ﷺ کدی (نفلی) رکھدے تے ایتھوں تک کہ اسیں کہندے : آپ ﷺ ناغا نہیں کرن گے، جے کدی (روزے) چھڈ دیندے تے اسیں کہندے آپ ﷺ ہُن روزے نہیں رکھن گے ۔ آپ ﷺ سارا شعبان یاں شعبان دے اکثر روزے رکھدے‘‘۔ ( النسائی حدیث ۹۷۱۲، ابن ما جہ حدیث ۰۱۷۱)
ابن ما جہ دی حدیث ۹۴۶۱ وچ حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا دے فرمان مطابق حضور ﷺ شعبان نوں رمضان نال ملا دیندے سن۔
مسند احمد دی حدیث ۸۴۶۱ وچ وی ام المومنین حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہ دی روایت مطابق تقریباً ایہو مضمون موجود اے۔
حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا دا فرمان اے: ’’رسول اللہ ﷺ سال دے کسے مہینے وچ شعبان توں ودھ (نفلی) روزے نہیں سن رکھدے (انج سمجھو کہ) پورا شعبان ای روزے رکھدے سن‘‘ ۔ (ایضاً حدیث ۲۸۱۲،۲۵۳۲، ۳۵۳۲)
قصا مختصر ایہ کہ ایس موضوع تے حدیث دی ہر کتاب وچ تقریباً ۰۴، ۰۴ حدیثاں موجود نیں۔ ساریاں حدیثا پڑھن توں بعد ایہ گل نتر کے ساہمنے آ جاندی اے کہ رسول اللہ ﷺ رمضان شریف توں علاوہ جے کسے مہینے سب توں چوکھے روزے رکھدے تے اوہ شعبان دا مہینا سی۔
رمضان دی قضا شعبان
احمد بن عبداللہ بن یونس ، زہیر، یحی ٰ بن سعید، حضرت ابوسلمہ رضی اللہ عنہ توں روایت اے ، فرماندے نیں: میں حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا نوں فرماندیاں سُنیا : ’’رمضان دے روزے میتھوں قضا ہو جاندے سن تے میں اوہناں روزیاں دی شعبان توں سوا قضا نہیں ساں دے سکدی ۔ رسول اللہ ﷺ دے خدمت گاری وچ رُجھے رہن پاروں‘‘۔ (مسلم حدیث ۶۴۱۱)
ام المومنین حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا دا فرمان اے: ’’میرے تے رمضان دے روزیاں دی قضا ہوندی سی ، میں اوہ روزے رکھ نہیں ساں سکدی۔ ایتھوں تک کہ شعبان آ جاندا‘‘(ابودائود، حدیث ۹۹۳۲، ابن ما جہ حدیث ۹۶۶۱)
حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا فرماندیاں نیں : میرے تے رمضان المبارک دے کجھ روزے (حیض دی وجھا نال) واجب الادا رہ جاندے سن تے میں اوہناں دی قضا ادا نہیں ساں کر سکدی ایتھوں تک کہ شعبان آ جاندا سی‘‘
(سنن النسائی حدیث ۱۲۳۲)
ام المومنین حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا دا فرمان اے : ’’میرا معمول سی کہ میں ماہِ رمضان دے روزیاں دی قضا شعبان وچ ادا کردی ساں ایتھوں تک کہ رسول اللہ ﷺ دا وصال ہو گیا‘‘۔ (مسند احمد حدیث ۳۵۸۳)
یعنی ام المومنین حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا شعبان دے روزے رکھ کے پچھے لنگھے رمضان دے روزیاں دی قضا ادا کر دے سن۔اوہناں دے سارا سال روزے نہ رکھ سکن دی وجھا رسول کریم ﷺ دی خدمت گزاری ہوندی سی۔ سگوں ساریاں ای امہات المومنین رسول اللہ ﷺ دی خدمت گزاری وچ مصروف رہندیاں سن ۔
سوموار تے جمعرات دا روزہ
حضرت جبیر بن نفیر توں منقول اے کہ اِک شخص نے حضرت عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا توں (نفلی) روزیاں بارے سوال کیتا تے اوہناں فرمایا: ’’ رسول اللہ ﷺ شعبان (دے تقریباً ) سارے روزے رکھدے سن سگوں پیر تے جمعرات دا روزہ قصداً رکھدے سن‘‘(ایضاً حدیث ۸۸۲۱، ۹۸۱۲)
جدوں سیدہ عائشہ صدیقہ رضی اللہ عنہا توں رسول اللہ ﷺ دے روزیاں بارے پُچھیا گیا تے اوہناں فرمایا: ’’آپ ﷺ رمضان شریف دے تے شعبان دے خاص کر کے پیر تے جمعرات دے روزے رکھدے سن‘‘(مسند احمد حدیث ۲۷۹۳)
شعبان دے ۲ روزے
رسول اللہ ﷺ نے اِک شخص توں پُچھیا: ’’کیہ توں شعبان دے کجھ روزے رکھے نیں؟‘‘ اوہنے جواب وچ آکھیا : نہیں۔ آپ ﷺ نے فرمایا : ’’جدوں رمضان دے روزے رکھ لویں تے اِک روزہ ہور رکھ لیا کر!‘‘ اِک روایت وچ اے کہ ۲ روزے رکھ لیا کرو!۔ (ابو دائود، حدیث ۸۲۳۲)
شعبان دے وچکار والے روزے
ثابت نے مطرف توں ، اوہناں نے عمران حصین رضی اللہ عنہ توں روایت کیتی کہ : رسول اللہ ﷺ نے اوہناں توں یا کسے ہور توں پُچھیا: ’’کیہ تساں شعبان دے وچکار والے روزے رکھے نیں؟‘‘ اوس صحابی نے جواب دتا : نہیں۔
آپ ﷺ نے فرمایا: ’’جدوں رمضان دے روزے مکا لویں تے ۲ روزے رکھ لینا‘‘(صحیح مسلم حدیث ۱۶۱۱، ۱۵۷۲)
ابن ملحان القیسی دے والد کہندے نیں: ’’رسول اللہ ﷺ سانوں ایام بیض یعنی تئرھویں، چودھویں تے پندھرویں تاریخ دے روزے رکھن دا حکم فرماندے تے فرماندے : ’’ایہ پورے سال دے روزے رکھن دے برابر اے‘‘ (ابودائود، حدیث ۰۵۴۲)
٭٭٭٭٭