ماضی دی کھوج

امرجلیل

میری الجھن زبان یاں زمانہ ماضی نال اے تے نہ زمان یاں زمانہ مستقبل نال۔ مینوں تہاڈی مدد چاہیدی اے زمان یاں زمانہ حال نوں سمجھان وچ۔ مینوں الفاظ زمان یاں زمانہ مشکل محسوس ہوندے نیں۔ انگریز تے انگریز نال ساڈی دشمنی اپنی تھاں قائم تے دائم اے پر میں دیرینہ دشمن دیاں چنگیاں گلاں نوں اپنان توں گریز نہیں کردا۔ انگریز تے انگریزی نال ساڈی دشمنی بے مطلب‘ بے معنی نہیں۔ اسیں ہندوستان دے مالک سی‘ ہندوستان تے ساڈی حکومت سی انگریز نے ہندوستان ساڈے توں کھوہیا سی۔ انگریز نے ہندو توں ہندوستان نہیں سی کھوہیا۔ اسیں دبنگ طور طریقیاں نال لگاتار پنج سو ورھے ہندوستان تے حکومت کیتی سی۔ انگریز نے ہندوستان ساڈے توں کھوہیا سی۔ اجہے مکار دیریانہ دشمن نوں اسیں کدی نہیں بھلا سکدے تے قیامت تک اجہے دشمن نوں کدی معاف نہیں کر سکدے۔ انگریز دی ساڈے نال نیچ دشمنی دا اندازہ تسیں تریخی حقائق توں لا سکدے او کہ جدوں ہندوستان تے حکومت دے بھار نے انگریز دا لک بھن دتا سی اودوں ہندوستان توں دستبردار ہوندے ہوئے ہندوستان دی باگ ڈور ساڈے حوالے نہیں کیتی۔ انگریز نے ہندوستان دے ٹوٹے ٹوٹے کر دتے تے فیر ایتھوں چلا گیا۔ انگریز دی تہذیب و تمدن‘ رہن سہن توں متاثر لوک انگریز نوں بری الذمہ کردے ہوئے کہندے نیں کہ ہندوستان دے ٹوٹے ٹوٹے ہو جان دے کارن کجھ ہور سن۔ کارن بھاویں کجھ وی ہون‘ اصولی طور تے انگریز نے مسلماناں توں ہندوستان کھوہیا سی ایس لئی ہندوستان توں دستبردار ہوندے ہوئے ہندوستان ساڈے حوالے کر جاندے۔
عالمگیر آئین دے مطابق جو ملک تسیں فتح کر لیندے او اوہ تہاڈا ملک منیا جاندا اے۔ ہندوستان فتح کرن توں چار پنج سو ورھے پہلاں اسیں سپین فتح کیتا سی۔ سپین تے اسیں ساڑھے ست سو ورھے حکومت کیتی سی۔ مقامی مہم جوئی تے آمنے سامنے جنگ وجدل دے نتیجے وچ سانوں سپین نوں الوداع کہنا پیاسی۔ اودوں اسیں انگریز وانگوں جنہے جاندے ہوئے ہندوستان دے ٹوٹے ٹوٹے کر دتے سن سپین دے ٹوٹے ٹوٹے نہیں سن کیتے۔ بستر گول کرکے اسیں اوتھوں نکل پئے سی۔ ایہ تریخی نکتہ دھیان طلب اے۔ دوجی جنگ عظیم نے انگریز نوں مفلوج تے کنگال کرکے رکھ دتا سی۔ اوہناں دے کوئی چارا نہیں سی سوائے ایہدے کہ اوہ ہندوستان تے حکومت توں دستبردار ہو جاوے۔ بڑا کڑوا سچ اے کہ ہندوستان دی حکومت انگریز نے ساڈے مسلماناں توں کھوہی سی پر انگریز دے خلاف مسلسل بغاوت تے تحریکاں ہندو نے چلائیاں سن۔ مہم جوئی ہندو نے کیتی سی۔ جاندے ہوئے انگریز نے ہندوستان دی حکومت ہندو دے حوالے کرن دی تھاں ہندوستان دے ٹوٹے کر دتے۔ پر سپین وچ اسیں مسلماناں نے انج دا کم نہیں کیتا۔ انخلاء دوران اسیں سپین دے ٹوٹے ٹوٹے نہیں سن کیتے۔ ایہ گلاں جو میں تہاڈے نال شیئر کر رہیا واں میری اپنی بنائی ہوئی کہانی نہیں۔ دنیا بھر دیاں تریخاں ایہناں حقائق نال بھریاں پئیاں نیں اسیں کیوں جے تریخ دے دشمن آں ایس لئی اسیں اپنی تریخ چوں کڑویاں حقیقتاں کڈھ دتیاں نیں۔ پر کیہ کیتا جاوے کہ اسیں ماضی دے گودام وچ ہیراپھیری نہیں کر سکدے اسیں ماضی دی حکایات وچ ترمیم نہیں کر سکدے سگوں کوئی وی بہہ جان والے پانی نوں سمندر چوں کڈھ کے واپس نہیں لیا سکدا۔
بے تکیاں گلاں اسیں ایس لئی کر رہے آں تاں جے خبیث نوں اوہدا حق دے سکیے۔ انگریزی محاورے Give Devil his due دے مطابق خبیث نوں اوہدا حق ملنا چاہیدا اے۔ ہن اسیں وی ماضی‘ حال تے مستقبل دے نال الفاظ زمان یاں زمانہ استعمال نہیں کردے۔ ایس گل نے ساڈے بنیادی تجسس نوں سوکھا کر دتا اے۔ ہن اسیں آسانی نال تن الفاظ ماضی‘ حال تے مستقبل دی چھان بین نہیں کر سکدے۔ ایہ تے طے اے کہ اسیں ماضی‘ حال تے مستقبل دے معنی تے مطلب توں چنگی طرح واقف آں ایس لئی اسیں ہن تناں الفاظ دے مفہوم نوں سمجھن دی کوشش کراں گے ایہدے بعد اپنے تجسس دا ذکر کراں گے۔ سانوں فزکس تے کیمسٹری دے کسے فارمولے یعنی ضابطہ تے دستور دی کھوج نہیں لانی۔ اسیں تصدیق کرنی اے کہ کیہ ماضی‘ حال تے مستقبل اصل وچ ہے وی یاں صرف مفروضہ نیں۔ ایہناں تناں الفاظ ماضی‘ حال تے مستقبل دے حوالے نال اسیں اک لفظ دی تشریح کر سکنے آں۔ اوہ لفظ مکمل مفہوم دا حامل اے تے اوہ لفظ اے ماضی۔ کسے نوں وی ماضی دے بارے ابہام وکھائی نہیں دیندا۔ ماضی اے‘ ایس حقیقت توں انکار ممکن نہیں۔ پہلے دن توں اج تک جو کجھ وی روئے زمین تے ہوندا رہیا اے اوہ سب کجھ ماضی وچ محفوظ اے تے ایہ سلسلہ ایسے طرح روز آخر تک چلدا رہوے گا۔ایس حقیقت دا منکر تہانوں کسے جنم وچ نہیں ملے گا۔ جو اج تک ہوندا رہیا اے اوہ ماضی وچ محفوظ اے۔ ہر واقعہ‘ ہر حادثہ‘ ہر گھٹنا وقوع پذیر ہون والا ہر ماجرا ماضی وچ موجود اے تسیں ایہدے وچ کسے قسم دی ترمیم یاں ایڈیٹنگ نہیں کر سکدے ایہ کسے دے وَس دی گل نہیں۔مستقبل اودوں توں اے جدوں توں ماضی اے۔ مستقبل بارے پک تے مکمل یقین نال کوئی نہیں دس سکدا کہ کل کیہ ہون والا اے پر تسیں اعتماد دے نال دس سکدے او کہ گزرے ہوئے کل وچ کیہ ہویا سی اوہ ایس لئی کہ گزریا ہویا کل ماضی وچ محفوظ ہو چکیا ہوندا اے۔حال دے بارے اگلے کالم وچ چھان بین کراں گے۔٭