ہس کے کیوں ویکھیا

روہیل اکبر

لگدا اے کہ اسیں اوس تھاں جا رہے آں جتھے واپسی دا راہ نہیں ملدا پر شکر اے کہ سپریم کورٹ نے سانوں بچا لیا تے واپسی د یراہ تے پا دتا تے ہن اسیں اوسے سپریم کورٹ تے ڈنڈیاں تے سوٹیاں نال چڑھائی کر رہے نیں تے کہہ رہے نیں کہ چیف جسٹس نے مسکرا کے کیوں ویکھیا ایس ویلے ملک دی سیاسی صورتحال تے خراب ہے ای نال معاشی صورتحال وی داء تے لگی ہوئی اے رہی سہی کسر ورلڈ بینک دی سجری رپورٹ نے پوری کر دتی۔ ایس رپورٹ تے گل کرن توں پہلاں کجھ ذکر ایہناں مسئلیاں دا جہناں توں اسیں 74 سال گزرن دے باوجود نہیں نکل سکے۔ ساڈا ملک انتشار تے بدامنی چوں باہر نہیں نکل سکیا ہن وی جے کجھ لوک تحمل‘ برداشت تے عوام دوستی دے تحت دوررس فیصلے کر لین تے پاکستان وچ سیاسی‘ معاشی تے دفاعی استحکام سنے امن و امان قائم رکھن لئی عوامی میثاق دا معاہدہ کر لیا جاوے تے فیر کسے نوں کسے دے فریج چوں دہی دا ڈبہ چکن دی لوڑ نہیں پوے گی ایتھے ساڈے وڈے وڈے سیاسی رہنماواں نے کوئی کم کیتا تے نہ اسیں‘ اوہناں نے اپنے حصے دی لٹ مار کیتی تے اسیں اپنے جثے دے مطابق‘ بابائے قوم دی وفات دے بعد کوئی وی سیاسی جماعت اپنی حدود تے حقیقی جمہوری تصور توں اگے نہ ودھ سکی۔ حکمراناں تے لوکاں دے وچکار پیدا ہون والی وِتھ غربت تے پسماندگی دے لمے سلوک دی وجہ نال اے لوکاں نوں انصاف تے اختیار دتا جاندا تے کدی شخصیت پرستی‘ موروثیت تے خاندانی مفادات آڑے نہ آندے حالاں کہ بنیادی جمہوریت لوکاں دی خشحالی نال جڑی ہوندی اے تے جدوں جمہور ای مشکل وچ ہووے تے اعلیٰ اخلاقی روایات وی دم توڑ جاندی اے بدقسمتی نال پاکستان وچ محرومی‘ ناانصافی تے اختیارات دی رسہ کشی نے نظام نوں ڈرائنگ روم تے محلات تک محدود کیتا ہویا جدوں تک اختیار لوکاں دے کول نہیں جاندا اودوں تک انصاف وی نہیں ہووے گا۔
تسیں ہنے گزرے ہوئے کجھ دیہاڑیاں دا حساب کر لوو ساڈی املاک نوں جہڑا نقصان اپڑیا اوہ ناقابل بیان اے ایہدے نال نال ملک بھر وچ بند کیتی جان والی انٹرنیٹ دی سہولت پاروں پاکستان نوں اک ارب سٹھ کروڑ روپیے توں ودھ دا نقصان وی اپڑ چکیا اے۔ ایس ویلے پاکستان وچ موبائل فون ورتن والیاں دی گنتی 12کروڑ 50 لکھ اے جہناں دا موبائل کمپنیاں نوں ریونیو نہ صرف بند ہو کے رہ گیا اے سگوں حکومت نوں وی حصول ٹیکس دی مد وچ کروڑاں روپیے دا نقصان اپڑیا اے۔ پچھلے دیہاڑے لہور ہائیکورٹ دے معزز جج صاحبان دیاں گلاں وی عقل والیاں لئی اک پیغام نیں جسٹس انوارالحق پنوں نے وکیل پنجاب حکومت نوں کہیا کہ سیاسی انتقام ساڈے ملک وچ پرانا وطیرہ اے۔ ریاست اپنے رویے تے وی نظرثانی کرے پولیس دی تھاں رینجرز نوں گھلاں گے تے کالر توں پھڑ کے کھچاں گے تے لوکاں وچ انتشار آئے گا کیہ انج پھڑیا جا سکدا اے جس طرح تسیں پھڑیا شیشے بھنے گئے تے شیشے بھننا غلط کم سی۔ عام بندہ کسے دا بوہا بھنے تے فوری دفعہ 427 لگدی اے تسیں لوکاں دے گھراں وچ چھاپے مار رہے او ٹٹ بھن کر رہے او ایہدے تے قنونی دفعہ کیوں نہیں لگدی۔ تسیں سپریم کورٹ دے نال پچھلے اک ورھے وچ کیہ کیتا اے تسیں اخبارات توں چیزاں پڑھ کے عدالتاں وچ پیش ہو جانے آں۔ ہن کجھ گلاں ورلڈ بینک دی سجری رپورٹ وی پڑھ لینے آں جہدے وچ اوہناں نے پاکستان وچ انسانی سرمائے دی کمزور حالت تے چنتا دا اظہار کیتا اے کہ پاکستان وچ انسانی سرمائے دی حالت ہیومن کیپٹل انڈیکس دے مقابلے وچ جنوبی ایشیائی اوسط 0.48 توں وی گھٹ اے۔
پاکستان وچ انسانی سرمائے دے نتیجے رشتے دار تے مطلق دوویں لحاظ نال اوسط توں گھٹ نیں جنوبی ایشیائی ملکاں دے ایسے زمرے وچ بنگلہ دیش دی ایچ سی آئی ویلیو 0.46 اے تے نیپال دی ایچ سی آئی ویلیو 0.49 اے جد کہ سارے صحارا ملکاں لئی HCI اوسط 0.40 اے تے پاکستان لئی HCI دی قدر 0.41 اے پاکستان وچ معاشی طور تے سب توں ودھ فائدہ چکن والے دھڑیاں دے انسانی سرمائے دے نتیجے ہم مرتبہ ملکاں دے گھٹ معاشی طور تے فائدہ مند گروپاں دے مقابلے وچ گھٹ نیں۔ جے انسانی سرمائے دی ترقی دی موجودہ شرح جاری رہی تے پاکستان 2047 تک اپنی فی کس جی ڈی پی مجموعی گھریلو پیداوار وچ صرف 18 فیصد وادھا کر سکے گا۔ ایسے طرح بچپن دی ابتدائی نشوونما دے اعدادوشمار وی بڑی چنتاجوگ نیں صرف 40 توں 59 فیصد بچے اوہناں دے والدین ولوں ٹھیک ترقی دی راہ تے گامزن نیں جد کہ درمیانی آمدنی والے ملکاں وچ اوسط 75فیصد اے ایس توں علاوہ پنج ورھے توں گھٹ عمر دے 40 فیصد بچے سٹنٹڈ ہوندے نیں 18فیصد ضائع ہوندے نیں پاکستان وچ ایس ویلے سکول نہ جان والے بچیاں دی گنتی 20.3 ملین اے۔ سیلاب (2022) تے وبائی امراض توں پہلاں پاکستان وچ غربت دی شرح 75فیصد تے سیلاب مگروں 79فیصد ہو گئی اے۔
انسانی سرمائے توں حاصل ہون والے معاشی فائدیاں دا ادراک صرف ایسے صورت وچ ہو سکدا اے جدوں لوک اپنی صلاحیتاں تے ذہانت نوں پیداواری سرگرمیاں وچ استعمال کرن‘ محنت دے استعمال مگروں ایچ سی آئی دی قدر مرداں لئی صرف 0.31 تے عورتاں لئی 0.08 ای‘ جو معاشی سرگرمیاں وچ مرداں تے عورتاں دی شرکت وچ وسیع فرق نوں ظاہر کردی اے۔ پاکستان دے معاملے وچ عورتاں دی لیبر فورس دی شرکت کل لیبر فورس دے فیصد دے طور تے صرف 20 فیصد اے۔ ورلڈ بینک دی ایس رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ ملک وچ انسانی سرمائے دی حالت وچ چھیتی اصلاحات دی ضرورت اے۔ ٭