بے سود روایتی احتجاج نہیں کجھ ہور

کشمیر لئی ہُن عملی قدم چُکن دی لوڑ اے،
اپنے ای گھر وچ احتجاج نال کسے نوں کوئی فرق نہیں پیندا

حمیداللہ بھٹی

پاکستان دے طول و عرض وچ بھارتی ظلم و ستم دے خلاف احتجاج ہُندے نیںجنہاں وچ مظلوم کشمیریاں دی مدد دا اعادہ کیتا جاندا اے لیکن کدی آرام نال بیٹھ کے جائزہ لو ۔ ایہ جہڑے اسیںمظاہرے کردے آں۔ کیہہ کدی دنیا نے ایہناں دا اثر لیا تے کشمیریاں دی جاری نسل کشی وچ کمی آئی اے؟ ہر سال سڑکاں اتے احتجاج کردے آں، اوہناں نال مظلوم کشمیریاں دے خلاف جاری سفاکانہ کارروائیاں دا خاتمہ ہویا اے؟ ایہہ جہڑے ٹائر تے دُجے کاٹھ کباڑ نوں اَگ لا کے اپنے غم و غصے دا اظہار کردے آں۔ بھارت دی جنونی سرکار اتے کدی ایہدا کجھ اثر ہویا اے؟ جے جواب نفی وچ اے تے سانوں جائزہ لینا ہووے گا کہ غلطی کتھے اے؟ فیر غلطیاں دہران دی بجائے ایسا طریقہ کار بنا کے اوہدے اتے صدق دل نال عمل کرنا ہووے گا جہڑا نتیجہ خیز ہووے۔
اسیں یوم الحاق کشمیری منانے آں۔ کشمیری بھراواں نال یکجہتی دا اظہار کردے آں۔ سارا سال بیان بازی وی ہوندی اے مگر کشمیر بھارت دے غیر قنونی قبضے توں آزاد نہیں ہو سکیا۔ ماواں بھیناں دی عصمت دری ہوندی اے۔ ہر دن بال‘ بڈھے تے جوان بھارتی فوجیاں دے ہتھوں جاناں توں ہتھ دھو رہے نیں ۔ جنہاں دی لواحقین نوں لاشاں تک نہیں دتیاں جاندیاں۔ وڈی گنتی وچ کشمیری بھارت دی دوردراز جیلاں وچ لغو الزاماں دی بنا تے بند نیں جنہاں نوں قنونی امداد ملنا تے درکنار قیدیاں نوں لائے الزاماں دا وی پتہ نہیں۔ انسانیت سوز مظالم دے باوجود یو این او‘ انسانی حقوق دے ادارے‘ عالمی طاقتاں تے اسلامی ملکاں تک چشم پوشی کردے نیں ایس لئی بے سود روایتی احتجاج دے بجائے غوروفکر نال کجھ ہور طریقہ کار اختیار کرنا ہوویگا جہدا کجھ اثر ہووے تے نہ صرف کشمیریاں اتے ڈھائے جان والے ظلماں دا خاتمہ ہووے بلکہ اوہناں نوں حق خود ارادیت ملن دی راہ وی ہموار ہووے۔
تلخ سچ ایہہ ہے کہ کئی ورھیاں توں ساڈی چیخ و پکار نوں بھارت نے کدی اہمیت ای نہیں دتی بلکہ 5اگست 2019توں کشمیر دی خصوصی حیثیت ختم کردے ہوئے متنازعہ علاقے نوں ضم کر لیتا اے لیکن اسیں کجھ نہیں کر سکے۔ ایس ناانصافی اتے ہمالیہ توں اُچی تے شہد توں مٹھی چین دوستی وی ساڈے کسے کم نہیں آئی۔ کئی دہائیاں توں امریکہ دے آلہ کار دا کردار ادا کرن دے باوجود اج حالات ایس نہج اتے نیں کہ واشنگٹن تے اسلام آباد دے سفارتی تعلقات سردمہری دا شکار نیں۔ انسانی حقوق دا دعویدار جوبائیڈن ساڈی قیادت نال گل تک کرن دا روادار نہیں۔ لمے حاشیہ برداری دے جواب وچ روا سلوک دا پیغام اے کہ جذبات توں نکل کے حقیقت پسند بنن تے ملکی مفاد دی نگہبانی کرن ۔ کشمیریاں دی حمایت لئی احتجاج‘ مظاہریاں تے نعریاں دے علاوہ کجھ ہور آپشن اتے عمل کرن دا وی سوچیا جاوے۔
پاکستان ہن اک جوہری طاقت اے ایس لئی بھارت جارحانہ عزائم دے باوجود 1965 تے 1971وانگوں حملہ کرن دی حماقت نہیں کر سکدا۔ ایسے لئی براہ راست ٹکرائو دی بجائے دُجی آپشناں اتے کم کر رہیا اے۔ اک تے کشمیر وچ مسلم اکثریت نوں اقلیت وچ بدلن دے منصوبے اتے عمل پیرا اے۔ دوجا پاکستان نوں اندرونی طور تے عدم استحکام نال دوچار کرن لئی تخریبی کارروائیاں دی سرپرستی کرن لگیا اے۔ تیجا ساڈاپرامن عالمی تشخص خراب کرن لئی ذرائع ابلاغ دا بے دریغ استعمال کر رہیا اے۔
ایف اے ٹی ایف دی گرے لسٹ وچ پاکستان دا نام شامل کران وچ وی اوہدا کلیدی کردار اے لیکن اسیں بھارتی منصوبیاں نوں سمجھن تے توڑ کرن دے بجائے اپنی توجہ وقتی احتجاج تے جذباتی نعریاں تک محدود کر لیتی اے جہدے پاروں کشمیریاں دی مدد دے بجائے قابض جنونی ملک نوں مذموم سازشاں اتے عملدرآمد دا ویلا مل رہیا اے جے جذباتی نعریاں تک محدود رہن دے بجائے امریکہ تے مغربی ملکاںنوں چھڈ کے صرف چین‘ روس تے اسلامی ملکاں دی قیادت نوں ہم خیال بنان اتے ای دھیان دین تے بھارت نوں چیرہ دستیاں توں روکنا ممکن اے کیوں جے لکھاں بھارتی روزگار لئی عرب ملکاں وچ مقیم نیں جنہاں دی بے روزگاری تے ترسیلات زر توں محروم ہون دی دھمکی ای جنونی ہندوقیادت دے ہوش ٹھکانے لا سکدی اے ایہدے لئی جذباتی تے بے سود روایتی احتجاج دے علاوہ سفارتی ذرائع توں وی کم لینا ہووے گا۔
ساڈی قیادت نے سنگین غلطیاں کیتیاں نیں جنہاں نوں مننا چاہیدا اے جے 1962 دی چین بھارت جنگ دے دوران چینی پیغام اتے تحرک کیتا جاندا تے اج جنوبی ایشیا دا نقشہ کجھ ہور ہوندا مگر پاکستان نے امن پسندی دا ثبوت دیندے ہوئے جنگ وچ حصہ نہیں لیا۔ ہن ساڈے کول یکطرفہ امن پسندی ظاہر کرن دے ہور موقعے نہیں بظاہر بھارت ولوں کشمیر نوں ضم کرن دے فیصلے دے خلاف احتجاجاً پاکستان نے سفارتی تعلقات انتہائی محدود کر لیتے نیں لیکن بھارت آبی جارحیت اتے اتر آیا اے جد کہ سفارتکاری نہ ہون پاروں اسیں احتجاج وی نہیں کر سکدے۔ غیر قنونی ذرائع توں تجارت تے ہو رہی اے لیکن آبی مسئلہ حل کرن لئی کجھ نہیں ہو رہیا تے کیہہ ایہہ بہتر نہیں کہ اسیں بے سود روایتی احتجاج تک محدود نہ رہئیے بلکہ نال کجھ ہور آپشناں اتے وی دھیان دیویئے تاں جے نہ صرف ملکی مفاد دا تحفظ ہووے بلکہ کشمیریاں نوں ظلم دی کالی رات توں چھٹکارہ ملے۔
غلطیاں توں سکھن والا ای منزل حاصل کردا اے لیکن حالات ایہہ نیں کہ 74 ورھے گزرن دے باوجود ساڈی شمال مغربی سرحداں غیر محفوظ نیں حالانکہ افغانستان تے ایران دونویں اسلامی ملک نیں مگر دونواں وچ پاکستان مخالف فضا اے۔ 1979 دے اخیر وچ روس نے افغانستان اتے قبضہ کیتا تے بیرونی حملے تے بدترین خانہ جنگی پاروں لکھاں افغان باشندیاں نے پاکستان وچ پناہ لیتی جنہاں نوں سرحد پار افغان جہاد وچ رلت دی اجازت دے کے اسیں بھاری جانی تے مالی قیمت چکائی مگر جدوں صدر پاکستان غلام اسحاق خان نے 1990وچ اک بیان وچ اینا آکھیا کہ پاکستان تے افغانستان نوں کنفیڈریشن بننا چاہیدا اے تے ایہناں افغان باشندیاں نے نہ صرف کابل وچ پاکستانی سفارتخانے دا گھیرائو کیتا بلکہ سارے وڈے شہراں وچ ہنگامے تے مظاہرے کیتے تے بیان توں ایہہ مطلب اخذ کیتا کہ افغانستان نوں پاکستان کنفیڈریشن بنانا چاہیدا اے تے ایہناں افغان باشندیاں نے نہ صرف کابل وچ پاکستانی سفارتخانے دا گھیرائوبلکہ سارے وڈے شہراں وچ ہنگامے تے مظاہرے کیتے تے بیان توں ایہہ مطلب اخذ کیتا کہ افغانستان نوں پاکستان اپنا 5واں صوبہ بنانا چاہندا اے۔
کئی ورھے مہمان نوازی دے باوجود افغاناں دے دِلاں وچ موجود کدورت دا برقرار رہنا تے دل نہیں جت سکنا ساڈی کوتاہیاں وَل اشارہ کردا اے۔ جے افغان مہاجرین دے دل ای جتے ہوندے تے اج اکثریت پاکستان دے حق وچ ہوندی تے ساڈے قومی سلامتی دے مشیر معید یوسف نوں کابل جا کے ایہہ نہ آکھنا پیندا کہ پاکستان وچ اَت گردانہ کارروائیاں لئی اج وی افغانستان دی سرزمین استعمال ہو رہی اے۔
جدوں وی ایران دے خلاف کوئی عالمی یا عرب اتحاد بنیا پاکستان نے اپنے برادر ہمسائے دے خلاف چلن توں نہ صرف گریز کیتا بلکہ ایران دے خلاف ہون والی کارروائیاں نوں روکن دی کوشش کیتی مگر ایس تلخ سچ نوں جھٹلایا نہیں جا سکدا کہ او آئی سی اجلاس توں ایران نے ای غیر حاضر ہو کے کشمیر دے حق وچ متفقہ قرارداد پاس نہ ہون دتی۔ ہن وی پاک ایران سرحد اتے مکمل امن نہیں بلکہ فائرنگ نال موتاں ہوندی رہندیاں نیں۔ گرفتار بھارتی جاسوس کلبھوشن یادیو وی ایران دے رستے پاکستان آندا جاندا تے ات گردانہ حملیاں دی منصوبہ بندی کردا رہیا۔
بلوچستان‘ کے پی کے سنے ملک بھر وچ اک واری فیر ات گرد عناصر حملے کرن لگے نیں جنہاں دے پس پردہ بھارتی ہتھ عیاں حقیقت اے۔ ایہہ حالات ساڈی ناقص خارجہ پالیسی دی تصدیق کردے نیں۔ موجودہ صورتحال توں صاف ظاہر اے کہ بھارت کشمیر ہڑپ کرن مگروں ہن پاکستان نوں وی شکست و ریخت نال دوچار کرنا چاہندا اے لیکن سازشاں دا توڑ کرن دے بجائے ساڈے ای کجھ ناعاقبت اندیش اپنی ای فوج اتے انگلیاں چکن تے جذباتی نعرے لان وچ مصروف نیں۔
ایہہ دانشمندانہ حکمت عملی نہیں۔ لوڑایس امر دی اے کہ ملک وچ سیاسی استحکام لیایا جاوے تے بے سود روایتی احتجاج تک محدود رہن دے بجائے پاکستان وی کجھ ہور آپشناں اتے کم کرے کیوں جے بھارت امن دی نہیں صرف طاقت دی زبان ای سمجھدا اے۔