وڈھی عید تے قربانی دے مسائل

دنیا دی ہر قوم اپنا اک تہوار رکھدی اے، ایہناں تہواراں وچ اپنی خوشی دے نال نال اپنے جداگانہ تشخص دا اظہار وی ہوندا اے

سید قیصر شاہ

دنیا دی ہر قوم اپنا اک تہوار رکھدی اے۔ ایہناں تہواراں وچ اپنی خوشی دے نال نال اپنے جداگانہ تشخص دا اظہار وی ہوندا اے۔ عیسائیاں دا کرسمس ڈے، ہندوئواں دی ہولی تے دیوالی تے پارسیاں دے کول نوروز تے مہرجان دی عیداں اوہناں دے تہواراں دی نمائندہ نیں۔ پر مسلماناںدی عید دیگر مذاہب و اقوام دے تہواراں توں بالکل مختلف حیثیت رکھدی اے۔ اوتھے عید دا دن نفسیات دی پابندی، عیش و عشرت دے اظہار تے فسق و فجور دے افعال وچ لنگھدا اے، پر اہل اسلام دی عید صرف خوشی ای نہیں بلکہ اللہ رب العزت دی عبادت، ذکر تے شکر وچ لنگھدی اے یعنی یوم عید خوشی و شادمانی دے نال نال عبادت دا دن وی اے۔
اہل اسلام دی عید اپنے اندر اطاعتِ خداوندی، اظہار شادمانی، اجتماعیت، تعاون و رحمدلی دے احساسات، مال و دولت دی حرص توں اجتناب جہے جذبات رکھدی اے۔ ایس دن جیہڑے کم مشروع کیتے گئے نیں ایہناں توں ایہو ظاہر ہوندا اے انسان غمی و مصیبت وچ تے خدا نوں یاد کردا ای اے پر مسلمان اپنی خوشی دے لمحات وچ وی یاد الہی توں غافل نہیںرہندے۔ صحیح بخاری وچ اے کہ آنحضرت ﷺ عید الفطر دے دن نماز عید توں پہلاں طاق عدد کھجوراں کھا کے عید گاہ تشریف لے جاندے سن۔صحیح بخاری وچ اہل نصاب نوں عید گاہ جان توں پہلاں صدقہ فطر دی ادائیگی دی ترغیب دتی گئی اے۔
گویا ایہہ پیغام دتا جا رہیا اے کہ عید دی خوشیاں وچ اپنے فقرا و مساکین بھراواں توں غافل نہ رہو۔ بلکہ تعاون تے رحمدلی دے جذبات لے کے ایہناںنوں وی اپنی خوشیاں وچ شامل کرو۔ انج باہمی تعلقات دے جذبات پیدا ہو کے معاشرے وچ جیہڑی امیر و غریب دے وچکار دوری اے اوہ ختم ہو ئے۔ صدقہ فطر دی مشروعیت وچ اک اہم امر ایہہ وی کار فرما ایکہ انسان نوں مال دی حرص و ہوس توں بچنا چاہیدا اے تے ایہہ ملحوظِ خاطر رکھنا چاہیدا اے کہ دولت خدا تعالی دا عطیہ اے، میری اپنی کاوش و کوشش دا کمال نہیں۔ جتھے باری تعالی چاہن گے اوتھے خرچ کراں گا۔
عید دے دن صاف ستھرے کپڑے پان وچ اللہ تعالی دی نعمت دا اظہار ہوندا اے۔ جامع الترمذی وچ اے کہ اللہ تعالی ایس گل نوںپسند کردے نیں کہ بندے اتے ایس دی نعمت دا اثر نظر آئے۔ تے بندہ صاف ستھرا یا نواں لباس پا کے ایس نعمتِ مال دا اظہار و اقرار کردا اے۔ ایتھے ایہہ گل ملحوظ رہنی چاہیدی اے کہ حقیقی عید محض زیبائش و آرائش تے فاخرانہ لباس پان دا ناں نہیں بلکہ عذاب آخرت توں بچ جانا ای حقیقی عید اے۔ شیخ بہا الدین العاملی نے الکشکول وچ اک شعر لکھیا اے:
عید ایس دی نہیں جیہڑا فاخرہ لباس پائے بلکہ جیہڑا آخرت دے عذاب توںبچ جائے، عید تے اوہدی اے۔
عید دے دن عید نماز دی ادائیگی لئی عید گاہ ول جانا تے سارے مسلماناں دا اک امام دی اقتدا وچ نماز ادا کرنا اسلام دی شان و شوکت دا اظہار اے، امتِ مسلمہ عملا ایہہ ثابت کر رہی ہوندی اے کہ مسلماناں وچ امیر غریب، محتاج و غنی، گورا کالا سارے برابر نیں۔ کسے نوں دوجے اتے مال و عہدہ دی وجہ نال برتری نہیں۔ اللہ تعالی دی نظر وچ سب مساوی نیں۔
ایس اجتماع وچ آخرت دے دن دی یاد وی ہوندی اے۔ جدوں سارے انسان اللہ تعالی دے حضور پیش ہون گے جتھے ہر قوم و قبیلہ دے لوک جمع ہون گے تے ایہہ اجتماع جتھے خوشیاںدی ساعات مہیا کردا اے اوتھے یادِ آخرت توں وی غافل نہیں ہون دیندا۔
نماز عید دی ادائیگی اصل وچ روزہ دی ادائیگی اتے شکرانہ اے۔ مسلماناں نے غیبت، چغلی، جھوٹ، بدکاری تے فحاشی جہی برائیاں توں بچدے رہے۔ اعمال صالحہ دی برکات نال ایہناںدی زندگی وچ تبدیلی آئی کہ اوہ گناہواں نوں چھڈ کے تقوی و پرہیز گاری دی زندگی بسر کرن لگے۔شریعت اسلامی دے مطابق عیدالاضحی دے دن اللہ تعالیٰ اپنے بندیاں نوں عبادتاں دا ثواب عطا فرماندا اے۔ مسلمان نماز عید لئی مسجد یا عیدگاہ جان توں پہلاں غسل کردے نیں۔فرزندان اسلام نماز دی ادائیگی توں پہلاں گھروں کجھ نہ کجھ کھا کے روانہ ہوندے نیں‘ مسجد پہنچن توں پہلاں رستے وچ تکبیراں آکھی جاندیاں نیں تے اللہ دا ذکر کیتا جاندا اے۔ اک دوجے نوں عید دی مبارکباد دینا وی عیدالاضحی دے آداب دا حصہ اے۔ادائیگی نماز لئی مسجد جان لئی جہڑا رستہ اختیار کیتا جاندا اے۔ واپسی تے اوہ رستہ بدل کے گھر پہنچنا سنت اے۔ خشبو استعمال کرنا تے صاف ستھرا تے چنگا لباس پانا وی سنت اے‘ ضروری نہیں کہ لباس نواں ای پایا جاوے‘ تاہم عید دے موقعے اتے بوہتے مسلمان نویں لباس وچ ملبوس نظر آندے نیں۔
ہن اللہ تعالی دے حضور حاضر ہو کے ایس گل دا اظہار کردے نیںکہ نیکیاںدی توفیق دین والی ذات اللہ تعالی دی اے۔ فرمانِ قرآنی دے تحت ایس دن نیکی دی توفیق
اتے جنہا شکر ادا کراں گے اینی ای توفیق زیادہ ملدی اے۔ ایتھے اک گل دا خیال رکھنا بوہت ضروری اے کہ عید کی تیاری دے عنوان توں ساڈے معاشرے وچ فضول کرچی تے اسراف دا جیہڑا رواج چل پیا اے شریعت ایس توں منع کردی اے۔ اینی گل تے ثابت اے کہ جیہڑا عمدہ لباس میسر ہوئے پایا جائے پر جے کسے دی مالی حالت کمزور ہوئے تے خواہ مخواہ قرض چک کے وقتی زیب و زینت دا سامان کرنا کسے طرح درست نہیں۔ عید توں 10، 12 دن پہلاں ای دکھاوے تے ریاکاری دی نیت نال زرق برق دے لباس، مرغن کھانیاں تے گھراں دی آرائش اتے جیہڑا بے جا تے بے مقصد روپیہ پیسہ اڑایا جاندا اے شریعت دی نظر وچ ایہہ فضول خرچی اے۔ قرآن مقدس وچ فضول خرچی کرن والیاں نوں شیطان دا بھرا کہیا گیا اے۔
مسند احمد وچ حدیث مبارکہ موجود اے: اللہ تعالی آخری رات روزہ داراں دی مغفرت فرماندے نیں۔ ایہناں ای راتاں وچ لیل القدر وی ہوندی اے تاں ایہناں مبارک ساعات نوں فضول کماں دی وجہ نال ضائع نہ کیتا جائے بلکہ پورے اہتمام تے توجہ دے نال عبادت وچ مشغول رہیا جائے تے عید دی حقیقی خوشیاں نوں حاصل کرن لئی شریعت مطہرہ دے دسے گئے فرامین اتے عمل کیتا جائے۔
عیدالاضحی دے دن یا اوس توں پہلاں لوک صدقہ فطر ادا کردے نیں‘ نماز عید دی ادائیگی مگروں گلے ملدے نیں‘ مٹھائیاں تقسیم کیتی جاندیاں نیں تے دوست احباب نال ملاقاتاں ہُندیاں نیں۔ چالُو سال کورونا پاروں عید دی خوشیاں پچھلے سالاں دے مقابلے وچ قدرے مختلف ہون گئیاں۔ آئو ایس ساری صورتحال دا جائزہ لینے آں۔
نمازِ عید دی ادائیگی
نماز عید دی ادائیگی چھوٹی وی مسجداں تے گرائونڈاں وچ کیتی جاندی اے جہڑی 2رکعت‘ 6زائد تکبیراں دے نال پڑھی جاندی اے۔ بنیادی طور تے شوال اسلامی کیلنڈر دا دسواں مہینہ اے۔ عید دے لغوی معنی جشن‘ خوشی‘ پہل تے فرحت نیں جد کہ فطر توں مراد روزہ کھولنا یا روزہ ختم کرنا اے۔ مسلماناں نوں عیدالاضحی دے دن روزہ نہ رکھن دا حکم دتا گیا اے۔
عید دی اہمیت، سنتاں تے آداب
شریعت اسلامی دے مطابق عیدالاضحی دے دن اللہ تعالیٰ اپنے بندے نوں عبادتاں دا ثواب عطا فرماندا اے۔ مسلمان نماز عید لئی مسجد یا عیدگاہ جان توں پہلاں غسل کردے نیں۔فرزندان اسلام نماز دی ادائیگی توں پہلاں گھروں کجھ نہ کجھ کھا کے روانہ ہوندے نیں‘ مسجد پہنچن توں پہلاں رستے وچ تکبیراں آکھی جاندیاں نیں تے اللہ دا ذکر کیتا جاندا اے۔ اک دوجے نوں عید دی مبارکباد دینا وی عیدالاضحی دے آداب دا حصہ اے۔ادائیگی نماز لئی مسجد جان لئی جہڑا رستہ اختیار کیتا جاندا اے۔ واپسی تے اوہ رستہ بدل کے گھر پہنچنا سنت اے۔ خشبو استعمال کرنا تے صاف ستھرا تے چنگا لباس پانا وی سنت اے‘ ضروری نہیں کہ لباس نواں ای پایا جاوے‘ تاہم عید دے موقعے اتے بوہتے مسلمان نویں لباس وچ ملبوس نظر آندے نیں۔
دنیا بھر وچ تباہی پھیلان والے کورونا وائرس نے پاکستان وچ وی کم و بیش پونے 9لکھ بندیاں نوں متاثر کیتا تے 19ہزار توں ودھ بندیاں دی جان لے لیتی جد کہ ملکی معیشت نوں پہنچن والا ناقابل تلافی نقصان اوہدے علاوہ اے۔خاص طور تے دیہاڑی دار مزدور طبقہ کورونا پاروں سب توں ودھ متاثر ہویا۔ چھوٹے موٹے دکاندار حضرات جہڑے اشیائے ضروریہ تے میڈیکل سٹوراں دے علاوہ کوئی ہور کاروبار کردے نیں‘ اوہناں دی دکاناں ایس او پیز دے تحت بند کرا دتی جاندیاں سن۔ایہدے وچ فرزندان اسلام دا فرض بندا اے کہ بے شک بوہتا دور نہ جائو تے پیشہ ور فقیراں دی تے بالکل مدد نہ کرو لیکن اپنے ای رشتہ داراں‘ عزیز واقارب تے دوست احباب وچوں ایسے لوکاں نوں تلاش کرو جہناں لئی ساہ دا سلسلہ بحال رکھنا وی ویلے دے نال نال اوکھا ہوندا جا رہیا اے۔
خوشی دے ایس موقعے اتے مستحقین دی مدد کرنا فرزندان اسلام دا فرض اے۔ صدقہ فطر‘ زکوٰۃ تے دوجے صدقیاں دے علاوہ اپنی لوڑ توں ودھ رقم استعمال کر کے وی ایسے بندیاں دی مدد کیتی جا سکدی اے۔ اوہناں نوں اپنی خوشیاں وچ شامل کرن نال ای تہانوں حقیقی خوشی حاصل ہو سکدی اے۔
ایہہ اک حقیقت اے کہ روزہ اک پرمشقت عبادت اے جہدے وچ انسان بھک تے پیاس لگن دے باوجود وی نہ کجھ کھاندا اے نہ پیندا اے بلکہ اوسے حالت وچ اپنی ساری ذمہ داریاں وی نبھاندا اے۔ روزے دی وجہ نال کدی کدار اوہ چڑچڑا وی ہو جاندا اے۔کئی دفع دوجیاں دی معمولی گل وی اوہدی طبیعت اتے گراں گزردی اے لیکن ایہناں ساریاں دے باوجود اوہ صرف اللہ دی رضا لئی ایہناں ساری چیزاں نوں برداشت کردا اے۔سحری لئی ایسی حالت وچ اٹھنا کہ انسان دی نیندر پوری نہ ہووے تے اوہدے مگروں نماز‘ تلاوت تے ذکر توں فارغ ہو کے جدوں اوہ آرام کرن لیٹدا اے تے کجھ ای دیر مگروں دنیاوی ذمہ داریاں نوں پورا کرن دا ویلا آ پہنچدا اے۔ رزوی کمان لئی اوہ گھروں نکلدا اے۔ گرمی‘ دھپ‘ پسینہ‘ پیاس‘ کم دی مشقت تے فیر انساناں دے مختلف رویے۔ ایہ سب کجھ اوہ بڑے صبر دے نال برداشت کردے ہوئے دن مکمل کردا اے۔ فیر شام نوں جدوں افطاری اتے بیٹھدا اے تے دستر خوان اتے دنیا جہاں دی نعمتاں ہون دے باوجود وی اوہ اوہناں نوں ہتھ نہیں لاندا بلکہ جدوں رب ولوں اجازت ملدی اے فیر اوہ نوالا منہ وچ پاندا اے۔سخاوت اوہ خوبی اے جہدے پاروں انسان بہت ساری روحانی بیماریاں توں پاک ہو جاندا اے۔ اوہدے اندر اخلاص پیدا ہو جاندا اے جہدی وجہ نال اوہ ہر کم صرف اللہ دی رضا لئی کردا اے تے مخلوق کولوں کسے بدلے دی توقع نہیں رکھدا۔سخاوت دی وجہ نال اوہدا دل احساس نال بھر جاندا اے۔فیر اوہ اپنی ذات اتے دوجیاں نوں ترجیح دیندا اے۔ اوہ خود رکھی سکھی کھاندا اے لیکن دوجیاں دے سامنے عمدہ کھانے رکھدا اے۔ سخاوت اوہ صفت اے جہڑی انسان دے کئی عیباں اتے پردہ پاندی اے۔ اللہ دے قرب سنے اوہنوں مخلوق دا قرب وی مل جاندا اے۔ لوکاں دے دلاں وچ اوہدی عزت پیدا ہو جاندی اے تے ہر بندا دل وجان نال اوہدا احترام کردا اے۔ عشا دی نماز دے نال تراویح دی صورت وچ اک لمے دورانیے دی عبادت‘ جہدے وچ اگرچہ تھکاوٹ ہوندی اے لیکن اوہ اپنے نفس اتے قابو رکھ کے اللہ دے سامنے سجدہ ریز ہوندا اے۔
روزہ صرف اک عبادت ای نہیں بلکہ اک لائف سٹائل اے تے ایہدے سارے ارکان قدم قدم تے انسان نوں صبر تے برداشت دا سبق دیندے نیں۔ اوہنوں پتہ چل جاوے کہ ایس معاشرے وچ ایسے لوک وی نیں جہناں دے گھر دا چلہا بجھا دتا ہوندا اے۔ ایہو وجہ اے کہ لوک نیکی تے بھلائی ول بوہتے متوجہ ہوندے نیں تے غریباں تے مستحق لوکاں لئی افطاری تے سحری دا بندوبست کردے نظر آندے نیں۔ مہینے بھر دی عبادت مگروں اللہ تعالیٰ ولوں عیدالاضحی دی صورت وچ اک بہترین انعام ملدا اے۔ ایہہ خوشیاں نال بھرواں اک مذہبی تہوار ہوندا اے لیکن ایہدا مطلب ایہہ ہر گز نہیں ہوندا اکہ ہن اپنی خوشیاں وچ مگن ہو جائو تے باقی دنیا نوں بھل جائو بلکہ جہڑے احساس تے جذبے دے نال مہینہ گزاریا سی اوسے جذبے دا مظاہرہ ہن عید دے موقعے اتے وی کرنا اے کیوں جے ایہو ایمان تے اخوت دا تقاضا اے۔
عید دے موقعے اتے احساس دی لوڑ ودھ ہوندی اے کیوں جے پورے ماحول اتے اک مقدس خموشی تے ٹھہرائو چھا جاندا اے۔ سرگرمیاں گھٹ ہو جاندیاں نیں تے لوک بوہتے شورشرابے توں پرہیز کردے نیں جد کہ عید دا موقع خوشی دا ہوند ااے۔ جہدے وچ ہلہ گلہ‘ قہقہے تے مسکراہٹاں ہوندیاں نیں۔ ایسے گھرانیاں نوں وی اپنی خوشیاں تے مسکراہٹاں وچ شامل کرنا جہناں دے گھر وچ اداسیاں نے ڈیرے پائے ہون‘ یقینا اک بہت وڈی نیکی اے۔
عید اپنی خوشی توں ودھ دوجیاں نوں اپنی خوشیاں وچ شریک کرن دا موقع ہوند ااے تے ایہہ اک حقیقت اے کہ جہڑا شخص دوجیاں نوں اپنی خوشیاں وچ شریک کردا اے‘ اپنی نعمتاں نوں ونڈدا اے تے اوہ دوجیاں دی نسبت بوہتا سکون تے اطمینان پاندا اے۔ سخاوت اللہ تعالیٰ دی صفت اے۔ کائنات دی سب توں وڈی سخی اللہ تعالیٰ دی ذات اے جہڑا سانوں ساڈی حیثیت تے اوقات توں ودھ دیندا اے۔ ایسے طرح انسان وی جدوں ونڈدا اے تے اوہدا رزق ودھ جاندا اے۔ سخاوت نال انسان دا دل وڈا ہوند ااے تے ایسا شخص بہت چھیتی رحمت خداوندی دی نظر وچ آجاندا اے کیوں جے کائنات دا مالک جدوں اپنی ای کسی صفت نوں اپنے بندے وچ ویکھدا اے تے اوہدی رحمت جوش وچ آندی اے تے فیر اوہ ایہدی مددگار بن جاندی اے۔
اک حدیث وچ آپﷺ دا ارشاد اے: سخی آدمی اللہ دے قریب اے‘ جنت دے قریب اے۔ لوکاں دے قریب اے تے جہنم توں دور اے‘ سنن الترمذی:1961)
سخاوت اوہ خوبی اے جہدے پاروں انسان بہت ساری روحانی بیماریاں توں پاک ہو جاندا اے۔ اوہدے اندر اخلاص پیدا ہو جاندا اے جہدی وجہ نال اوہ ہر کم صرف اللہ دی رضا لئی کردا اے تے مخلوق کولوں کسے بدلے دی توقع نہیں رکھدا۔سخاوت دی وجہ نال اوہدا دل احساس نال بھر جاندا اے۔فیر اوہ اپنی ذات اتے دوجیاں نوں ترجیح دیندا اے۔ اوہ خود رکھی سکھی کھاندا اے لیکن دوجیاں دے سامنے عمدہ کھانے رکھدا اے۔ سخاوت اوہ صفت اے جہڑی انسان دے کئی عیباں اتے پردہ پاندی اے۔ اللہ دے قرب سنے اوہنوں مخلوق دا قرب وی مل جاندا اے۔ لوکاں دے دلاں وچ اوہدی عزت پیدا ہو جاندی اے تے ہر بندا دل وجان نال اوہدا احترام کردا اے۔ حضرت علی کرم اللہ وجہہ دا قول اے کہ علم تے سخاوت اوہ صفتاں نیں جہڑیاں انسان نوں سردار بنا دیندیاں نیں۔
رمضان تے سخاوت دا آپس وچ اک گہرا ساتھ اے۔ عبداللہ بن عباس دی روایت وچ اے کہ رمضان وچ آپﷺ بھلائی کرن وچ تیزہوا توں وی ودھ سخی ہو جاندے سن۔ صحیح البخاری: 1902) کیوں جے حضرت جبرئیل امین آپﷺ دے کول تشریف لیاندے سن تے اوسے خوشی وچ آپﷺ صدقہ تے خیرات کثرت دے نال کیتا کردے سن۔
ساڈے معاشرے وچ اج غربت جس قدر ودھ چکی اے اوہدے وچ ایس گل دی بوہتی شدت محسوس کیتی جاندی اے کہ بحیثیت امتی اسیں اپنے پیغمبرﷺ دی ایس سنت نوں زندہ کریے۔
آئو اج ایہہ عہد کریے کہ اللہ نے سانوں جہنی وی فراوانی دتی اے اوہدے مطابق اپنی عید دی خوشیاں وچ دوجیاں نوں شریک کراں گے۔ تہاڈے محلے وچ ایسے لوک ہون گے جہناں دا دستر خوان عید دے دن وی خالی ہووے گا۔ تہاڈے دستر خوان اتے جے اج ہر قسم دی چیزاں موجود نیں تے اپنے پڑوسیاں دا احساس وی کرو‘ ایس عید اتے اوہناں دے دستر خوان اتے وی کجھ لذیذ کھانے رکھ دیو۔ تہاڈے آسے پاسے ایسے لوک وی ہون گے جہناں نوں عید اتے وی نویں کپڑے نصیب نہیں ہون گے۔ ایس عید اتے اوہناں نوں نویں کپڑیاں دا تحفہ دیو۔ تہاڈے محلے وچ ریڑھی اتے سبزی ویچن والا‘ درخت دے تھلے بیٹھا موچی‘ محلے وچ روزجھاڑ ودین والا‘ رکشا ڈرائیور جہڑا تپدی دوپہرے روزے دی حالت وچ بچیاں لئی رزق کمان نکلدا اے۔ تہاڈے غریب رشتہ دار‘ تہاڈے دفتر وچ مستحق ملازم‘ گیٹ اتے بیٹھیا سکیورٹی گارڈ تے اوہناں دے علاوہ ہر اوہ بندا جہڑا تہاڈے سامنے ہتھ نہیں پھیلاندا لیکن اوہناں دی اکھاں اوہناں دے اندرونی کرب دی کہانی سناندیاں نیں۔براہ کرم‘ ایس عہد اتے اوہناں دی زندگی وچ خوشیاں دے کجھ لمحے لیائو ۔کیہ پتہ تہاڈے پاروں کسے دے دستر خوان اتے لگی رونق‘ تہاڈی سخاوت نال کسے دے چہرے اتے آئی مسکراہٹ تے تہاڈے خلوص نال کسے دے رخساراں اتے آئے تشکر دے دو اَتھرو عرش الٰہی تک پہنچ جان تے ایہہ تہاڈی دنیا تے آخرت دی کامیابی دا کارن بن جان۔