اپنی ذات نوں اَنا توں بچائو

انا پرست انسان سوچن سمجھن دی صلاحیت توں محروم ہو جاندا اے کیوں جے اوہ دُوجیاں دی سندا نہیں‘ اوہنوں لگدا اے کہ میں ای عقل کُل واں

تحقیقاتی رپورٹ

اوہ غضب دامجسمہ ساز سی۔ اوہدیاں انگلیاں وچ مہارت پھڑپھڑاندی تے جدوں اوہ مٹی گوندھ کے اوہنوں مجسمے دی شکل دیندا تے لوکی اوہدی صفائی تے خوبصورتی ویکھ کے دنگ رہ جاندے۔ ہولی ہولی پورے علاقے وچ اوہدی شہرت پھیلدی گئی۔ اوہدے کول کم وی ودھن لگا تے نال مال و دولت وی۔ لیکن اوہدے رویے وچ گھمنڈ تے گلاں وچ نخوت جھلکنا شروع ہو گئی۔ شہرت دا نشہ ای ایسا ہوندا اے اک واری کسے نوں ایہدی لت لگ جاوے تے فیر اوہدی جان صرف موت دی صورت وچ ای چھٹ سکدی اے۔ مجسمہ ساز نوں لگیا کہ اپنے علاقے وچ تے کیہ پورے ملک وچ ایہو جئی مہارت کسے دے کول نہیں۔ ویلا لنگھدا رہیا تے اوہنے خوب دولت تے شہرت کما لیتی۔ عمر رسیدہ ہو جان مگروں اک دن اوہنوں موت دا خیال آیا تے اوہدے رونگٹے کھڑے ہو گئے۔ تے کیہ مینوں اپنا ایہہ سارا مال و دولت تے شہرت چھڈنی پووے گی؟ نہیں نہیں! انج نہیں ہو سکدا۔ میں ہمیشہ ایتھے رہواں گا‘ میرے کول اینی مہارت اے کہ موت کولوں بچ سکنا واں تے فیر اوہنے ایس منصوبے اتے کم شروع کر لیتا۔ اوہنے اپنے ہم شکل دس شاہکار قسم دے مجسمے بنائے۔ مجسمیاں تے مجسمہ ساز وچ بس اکو ای فرق سی۔ا وہدیاں ساہواں چل رہیاں سن تے مجسمے بے جان سن۔ اک دن موت دے فرشتے نے اوہدے بوہے اتے دستک دتی۔ اوہ نسیا نسیا اپنے مخصوص کمرے وچ آیا تے مجسمیاں وچ کھڑا ہو گیا تاں جے اوہ پہچانیا نہ جاوے۔
فرشتہ اوہدے کمرے وچ آیا تے اوتھے مجسمہ ساز دے بہت سارے ہم شکل لوک کھڑے سن۔ فرشتہ اوہدی چالاکی سمجھ گیا‘ فیر اوہنے وی اک چال چلی۔اوہ بولیا: تہاڈے ہتھاں وچ کیہ شاندار ہنر اے۔ تہاڈا کوئی جواب نہیں لیکن ایس دوجے مجسمے وچ تہاڈے کولوں اک وڈی غلطی ہوئی اے۔ مجسمہ ساز ساہ روک کے کھڑا سی۔ اوہنے جیویں ای اپنے کم اتے تنقید سنی تے اوہدیاں رگاں تن گئیاں‘ اوہ باہر آ کے بولیا: نہیں ایسا نہیں ہو سکدا‘۔ میں ایس زمانے دا سب توں وڈا مجسمہ ساز واں۔ میرے کم وچ کوئی نقص ہو ای نہیں سکدا۔ اوہنے فرشتے نوں ویکھیا تے اوہ ہس رہیا سی۔ مجسمہ ساز سمجھ گیا کہ اوہدی چال الٹی پے چکی اے۔ فرشتہ بولیا: تہاڈیاں ساہواں ختم ہو چکیاں نیں‘ چلو ہن تہاڈے جان دا ویلا آ گیا اے۔
انا ویکھن وچ تے تن حرفاں اتے مشتمل اک لفظ اے لیکن ایہہ منفی طور تے اینا خطرناک تے طاقتور اے کہ ایہہ انسان دے رشتیاں تے تعلقات نوں تباہ کر کے رکھ دیندا اے۔انسان دی نفسیات سمجھن دی کوشش کرو تے تہانوں دو ای طرحاں دے لوک وکھائی دیندے نیں۔ اک قسم انا والے لوک نیں تے دوجی قسم دے لوک اوہ نیں جہناں نے اپنی انا نوں منظم کیتا ہویا اے۔ میں مشاہدہ کیتا کہ اوہ سارے لوک جہناں نے اپنی انا نوں کنٹرول کیتا ہویا اے‘ جہڑا عاجزی دا مظاہرہ کردے نیں تے کسے وی صورتحال نوں قبول کر لیندے نیں۔ اوہناں دی زندگی وچ سکون‘ اطمینان تے خوشی بوہتی ہوندی اے۔ ایہہ لوک چھیتی ترقی کر جاندے نیں۔ ایہناں دے تعلقات وی بوہتے تے مضبوط ہوندے نیں تے ایہہ زندگی وچ کدی کلے نہیں رہندے۔ ایہدے الٹ ہر اوہ شخص جہڑا انا نال بھریا ہوندا اے۔ جہڑا نک اتے مکھی نہیں بیٹھن دیندا تے جہڑا خود نوں عقل کل سمجھدا اے۔ جہڑا اپنے علاوہ باقی سارے لوکاں نوں غلط سمجھدا اے تے اوہنوں ایہہ زعم ہوندا اے کہ جے میں نہ ہوندا تے نہ جانے ایس دنیا دا کنا نقصان ہوندا۔ انج دے لوکاں نوں ہمیشہ بے چین‘ بے سکون تے نفسیاتی بیماریاں دا شکار ویکھیا گیا اے۔
انا کیہ اے؟
انا دراصل اپنے بارے اک تصور دا نام اے جہڑا کہ غلط فہمی اتے مبنی ہوندا اے۔ ہر انا والا انسان سمجھدا اے کہ میرے کول جہڑا عہدہ اے ‘ دنیا دا سب توں طاقتور عہدہ اے یا میرے کول موجود علم‘ کسے دے کول نہیں یا میرے کول جہڑی قابلیت تے تجربہ اے اوہ انمول اے۔ حالانکہ انج نہیں اے۔ کوئی ا نسان جے ایہہ سمجھدا اے کہ میں ای ایس دنیا دا واحد تے منفرد انسان واں تے ایہہ اوہدی اپنی عقلی کمزوری اے۔ ایہہ ایس قدر عام تے خطرناک نشہ اے جہڑا اک آئی جی دے عہدے اتے بیٹھن والے انسان دے دل وچ وی پیدا ہو سکدا اے تے اک عام کانسٹیبل وچ وی۔ تسیں کدی سیکرٹریٹ جائو تے کسے افسر دے نال کم ہووے تے اوہدے دفتر دے باہر بیٹھیا چپڑاسی جہدی نہ تعلیم بوہتی اے‘ نہ خاندانی حیثیت۔ اوہدے باوجود ایس قدر انا نال بھرپور ہوندا اے کہ اوہ دُوجیاں نوں ایہہ تاثر دیندا اے کہ سیکرٹری تے میں ای واں کیوں جے میری اجازت دے بغیر کوئی سیکرٹری صاحب تک نہیں پہنچ سکدا۔
انا انسان دے اندر ایس لئی پیدا ہوندی اے کیوں جے اوہ تنگ نظری دا شکار ہوندا اے۔ تسیں غور کرو اللہ نے ایہہ پوری کائنات بنائی اے جہدے وچ بے شمار گلیکیسز نیں۔ ایہناں گلیکسیز وچ ساڈا سولر سسٹم اے جہدے وچ اک سورج تے کئی سیارے نیں۔ ایہناں سیاریاں وچ اک سیارہ زمین اے جہدے وچ ست ارب انسان تے ڈیڑھ سو توں ودھ ملک نیں۔ ایہناں وچ اک ملک دا نام پاکستان اے جہدے وچ بے شمار شہر آباد نیں تے اوہناں وچ رہن والا اک عام انسان اے۔ تسیں پوری کائنات توں لے کے اوس عام انسان تک دے دفتر اتے اک نظر پائو تے تہانوں پتہ چلے گا کہ اک عام انسان دا علم‘ اوہدی سوچ تے اوہدا تجربہ کنا محدود اے۔ جدوں انسان دے کول ایسی عقل نہیں جہنوں کل کہیا جاوے جدوں اوہدا ذہن رب دی پیدا کردہ ایس کائنات دا احاطہ نہیں کر سکدا تے فیر اوہ کہڑی بنیاد تے خود نوں دوجیاں توں افضل و برتر سمجھدا اے تے انا دا شکار ہوندا اے!!
یاد رکھو کہ انا ایسی چیز اے جہنوں مکمل طور تے ختم نہیں کیتا جا سکدا۔ البتہ اوہنوں منظم کیتا جا سکدا اے۔ تسیں جے دین دے ارکان اتے نظر پائو تے اوہناں دا مقصد ای انسان دی انا نوں ختم کرنا اے۔ تسیں نماز نوں ای لے لوو۔ تسیں نماز وچ رکوع کردے او‘ سجدہ کردے او‘ سجدے وچ اپنے متھے نوں زمین اتے رکھدے او تے متھا اوہ مقام اے جتھے انسانی ذہن دا اوہ حصہ ہوندا اے جہدی بنیاد اتے اوہ اپنی زندگی دے فیصلے کردا اے۔ اوہ اپنی نک زمین اتے رکھدا اے جو کہ عزت تے مرتبے دی علامت اے۔ جدوں اینی قیمتی شیواں نوں انسان خاک آلود کر لووے تے فیرا وہدے اندر کہڑی انا‘ کتھے دا تکبر۔ تسیں حج نوں لے لوو۔ حج وچ انسان صرف دو چدراں پاندا اے۔ فیر اوہ ست چکر لا کے طواف کردا اے تے اوہدے مگروں سر منڈواندا اے۔ جدوں اک انسان اپنا پسندیدہ لباس ای چھڈ دیوے۔ جدوں اوہ اپنے سر دے وال ای منڈوا لووے جہڑے کہ خوبصورتی دی علامت ہوندے نیں۔جدوں اوہ ست واری اوس رب ذوالجلال دے گھر دے پھیرے لے لووے تے فیر اوہدے اندر انا کیویں آ سکدی اے‘ اوہدے وچ گھمنڈ کتھوں آ سکدا اے۔ہاں! جہڑا انسان عبادت گزار اے لیکن اوہدے باوجود متکبر تے انا پرست اے تے فیر ایہہ اوہدی عبادت اتے اک بہت وڈا سوالیہ نشان اے۔ اوہنوں اپنے رویے اتے غور کرنا چاہیدا اے۔ انا پرست دُوجیاں نوں حقیر سمجھدا اے۔ ہرا وہ شخص جہڑا اپنی انا لئی دوجیاں نوں اپنے سامنے جھکن تے مجبور کردا اے تے فیراوہ انساناں دے دل وچ جگہ نہیں بنا سکدا۔ انا پرست انسان سوچن تے سمجھن دی صلاحیت توں محروم ہو جادنا اے کیوں جے اوہ دُوجیاں نوں سندانہیں‘ اوہنوں لگدا اے کہ میں ای عقل مند واں۔ ہن تسیں غور کرو تے انسان تے جانور وچ فرق ای صرف سوچن سمجھن دا اے تے جے کسے انسان دی ایہہ صلاحیت ختم ہو جاوے تے فیر اوہ انسان کیویں رہوے گا؟ انا پرست انسان نوں اپنی خامیاں نظر نہیں آندیاں کیوں جے اوہ تنقید برداشت نہیں کر سکدا۔ تنقید نوں اوہ اپنی ذات اتے حملہ تصور کردا اے۔ نتیجتاً اوہدی کمزوریاں پختہ ہوندیاں جاندیاں نیں۔اوہ بار بار ٹھوکراں کھاندا اے تے کئی سال لنگھن دے باوجود اوتھے کھڑا رہندا اے جتھوں اوہ چلیا سی۔ انا پرست انسان ہمیشہ تنقیدی سوچ رکھدا اے۔ اوہ دُوجیاں دی حوصلہ افزائی یا اوہناں لئی تحسین آمیز الفاظ استعمال نہیں کردا کیوں جے اوہ خود نوں افضل تے کامل سمجھدا اے تے اوہدی نظر وچ باقی سارے انساناں دے کم عیب نال بھرواں نیں۔ ایس لئی اوہ کسے وی انسان دی قابلیت نوں تسلیم نہیں کردا تے اوہدے وچ چن چن کے نقص کڈدا اے۔ انا پرست انسان گھمنڈ دی بدترین کیفیت وچ ہوندا اے۔ اوہدی نک بڑی لمی ہوندی اے تے جدوں اوہ کامیابی دی سیڑھی اتے چڑھدا اے تے اوہدی نک سیڑھی دے پائے دان وچ پھس جاندی اے جہدی وجہ نال اوہ اگے نہیں چڑھ سکدا۔
جہدا واضح مطلب ایہہ اے کہ اوہ زندگی وچ ترقی نہیں کر سکدا۔ ایہناں ساری عادتاں دی وجہ نال لوک اوہدے توں دور ہو جاندے نیں۔ لوک اوہدے نال تعلق رکھنا نہیں چاہندے۔ اوہ چونکہ لچکدار رویہ نہیں رکھدا ایس لئی اوہدے سامنے بند بوہے وی نہیں کھلدے تے انج اوہ بھری زندگی وچ وی کلا رہ جاندا اے۔ تحقیق نال ثابت ہویا اے کہ انج دا شخص متعدد نفسیاتی بیماریاں دا شکار ہوندا اے۔ سب توں پہلاں اوہ اینزائٹی دے مرض وچ مبتلا ہوندا اے۔ اوہدے مگروں ٹینشن وچ‘ فیر بلڈ پریشر وچ‘ فیر شوگر تے اخیر دل دا مریض بن کے بڑی چھیتی زندگی کولوں ہتھ دھو بیٹھدا اے۔
مولانا جلال الدین رومی کہندا اے کہ انا‘ خدا تے بندے وچ پردہ اے۔ البتہ جہڑا شخص ایس پردے نوں سٹ دیندا اے تے اوہ اللہ دے کول ہونا شروع ہو جاندا اے۔ مطلب ایہہ کہ جدوں کوئی شخص اپنے اندر شکر گزاری دی کیفیت پیدا کر لووے تے اوہدی انا کنٹرول وچ آ جاندی اے کیوں جے اوہنوں یقین ہو جاندا اے کہ میرے کول جو کجھ وی اے اوہدے وچ میرا کوئی کمال نہیں بلکہ ایہہ رب کریم دی عطا اے۔ جدوں اک انسان اپنی ذات دی نفی کر لیندا اے تے فیر اوہدی انا اوہدے اتے قبضہ نہیں جما سکدی۔ہر اوہ شخص جہڑا اپنے گھر والیاں دے نال مہربان رویہ رکھدا اے تے اوہدی انا اوہدے اتے قابض نہیں آ سکدی۔ گھر وچ رہن والے لوک یا تے انسان دی بیوی‘ بھین‘ ماں ہوندی اے یا فیر بچے۔ تجربے تے مشاہدے دی بنیاد تے زنانیاں‘ مرداں توں کمزور ہوندیاں نیں۔ ایسے طرحاں بالاں نے وی باہر دی دنیا نہیں ویکھی ہوندی‘ اوہناں دی عقل وی کمزور ہوندی اے۔ ہن جہڑا شخص اپنے گھر والیاں دے نال مہربانی‘ نرم دلی تے برداشت دا رویہ رکھے گا تے اوہدے اندر رانا سر نہیں اٹھاوے گی۔ فیر ہر اوہ شخص جہنوں ایہہ سمجھ آ جاوے کہ قبر میری منتظر اے تے فیرا وہدے اندر انا نہیں ہوندی۔ ایسے وجہ نال دین وچ جنازہ پڑھن دی ترغیب ملدی اے تاں جے انسان نوں ایہہ یاد رہوے کہ میں اک دن ایس مٹی وچ ملنا اے۔ ایسے طرحاں سلام وچ پہل کرنا‘ دوجیاں نوں اگے ودھانا‘ دوجیاں نوں بہتر تصور کرنا تے ہر اک لئی دعا کرنا ایسی خوبیاں نیں جہناں پاروں انسان دی انا کنٹرول رہندی اے۔
گسیں جے ذرا غور کر لوو تے ایس معاشرے وچ تہانوں ایسے بے شمار لوکاں دی مثال لبھے گی جہناں دا انجام محض انا دی وجہ نال بڑا بدترین سی۔ ایہہ اوہو لوک سن جہڑے سمجھدے سن کہ میں مرن ویلے تک اپنے عہدے‘ اپنے منصب اتے رہواں گا۔ ایہہ اوہو لوک سن جہڑے اپنے توں طاقتور نوں سرجی تے صاحب جی کہندے سن لیکن جدوں کدی کوئی کمزور انسان اوہناں دی دسترس وچ آ جاندا تے اوہنوں ایسا تڑپاندے کہ اوہ گڑگڑان تے مجبور ہو جاندا تے ایہہ چیز اوہناں دی انا نوں تسکین پہچاندی لیکن اج اوہ اپنی انا دی وجہ نال سارے لوکاں لئی نشان عبرت بنے ہوئے نیں۔