پہلے شاپر بنائو فیر اوہدے نال ساہ بُٹ کر لوو

وسعت اللہ خان

ایہ تے تسیں جاندے او کہ پلاسٹک سنتھیٹک پولیمر نال بن دا اے تے پولیمر پٹرولیم تے گیس دی ذیلی پراڈکٹ اے۔ نہ معدنی ایندھن ہوندا نہ پلاسٹک ہوندا۔ دوہاں دی داستان اک صدی توں اُتے دی نہیں۔ سگوں ایس طرح کہنا چاہیدا اے کہ دوجی عالمی جنگ دے کھلار تے تباہی وچ پٹرول تے ڈیزل نے جو کردار ادا کیتا ماحولیات دی تباہی وچ ایس توں ڈھیر منفی کردار پٹرولیم مصنوعات خاص کر پلاسٹک دا اے۔ دوجی عالمی جنگ دے بعد پلاسٹک راتوں رات ہر شعبے دی اکھ دا تارا تے آہنی مصنوعات دا رقیب بن گیا۔ زندگی بچان والے طبی آلات لوہے دے تھاں پلاسٹک دے بنن لگ پئے۔ ایہدے استعمال نال گڈیاں تے جہازاں دا وزن ہلکا ہو گیا۔ ایس طرح پٹرول دی بچت ہون لگ پئی۔ مصنوعی سیاریاں تے خلائی ٹیکنالوجی وچ پلاسٹک نے اپنی پائیداری دے کمالات وکھانے شروع کر دتے۔ ہلکے وزن دے سیفٹی ہیلمٹ بنن لگ پئے۔ زنگ خوردہ آہنی پائپاں نوں پلاسٹک پائپ نے معزول کرنا شروع کر دتا پر ہر روشن پہلو دے پہلو بہ پہلو اک تاریک پہلو وی تے ہوندا اے تے ویلے سر دھیان نہ دتا جاوے تے رحمت نوں زحمت بن دے زیادہ دیر نہیں لگدی۔ اج ایہ بحث ہو رہی اے کہ پلاسٹک توں پہلاں دی دنیا چنگی سی یاں پلاسٹک والی دنیا زیادہ بہتر اے۔
مصیبت دا بوہا اک ای واری استعمال ہون والی ڈسپوزایبل پلاسٹک مصنوعات بیگ‘ کپ‘ پانی دی بوتل‘ پیکیجنگ میٹریل نے کھولیا‘ کیوں جے دنیا وچ جناں وی پلاسٹک بن دا اے اوہدا ادھ اک ای واری چند منٹ‘ گھنٹے یاں دن بھر لئی استعمال ہوندا اے تے فیر اوہنوں سٹ دتا جاندا اے۔ ایہ رل ضرور جاندا اے مردا نہیں۔ ایہ پنج سو ورھیاں تک اپنی پچھان برقرار رکھ سکدا اے تے کاغذ وانگوں بائیو ڈی گریڈ ایبل نہیں ایس لئی پلاسٹک ماحولیات دا حصہ بنن دی تھاں ماحولیات نوں یرغمال بنا لیندا اے۔ ایہ اوہ پھندا اے جہنوں انسان نے نہ صرف اپنے گلے وچ پایا سگوں مائونٹ ایورسٹ توں بحرالکاہل دی گہری ترین کھائی ماریانا ٹرنچ دی تہہ تک پھیلا دتا۔ ایس ویلے دنیا وچ جناں وی پلاسٹک موجود اے اوہدا ادھ 2000ء دے بعد تیار ہویا اے۔ 1985ء دی دہائی وچ ترئی لکھ ٹن پلاسٹک تیار ہویا سی۔ اج ورھے وار پنجاہ کروڑ ٹن تیار ہو رہیا اے تے جے ایہدا ہتھ نہ پھڑیا گیا تے 2050ء تک ایہدی ورھے وار پیداوار سو کروڑ ٹن تک اپڑ جاوے گی۔
جدوں پلاسٹک سمندر وچ اتر جاندا اے تے لہراں‘ سورج دی گرمی تے ہوا ایہدے چھوٹے چھوٹے ٹکڑے اک انچ دے پنجویں حصے دے برابر کر دیندی اے تے فیر ایہ مائیکرو پلاسٹک سمندری حیات دے ڈھڈ وچ چلا جاندا اے تے اوتھوں دوبارہ ساڈے دسترخوان تے اپڑ کے جسم وچ داخل ہو کے بیسیوں طرح دے سرطان تے معدے‘ جگر‘ آندراں‘ دل تے پھیپھڑیاں نوں نقصان دیندا اے۔ جو پلاسٹک تہانوں پانی تے تردا نظر آندا اے ایہ صرف اوس پلاسٹک دا اک فیصد اے جو پانی دی تہہ تک پہنچ چکیا اے تے بحری جانور اوہنوں خوراک سمجھ کے نگل رہے نیں۔ مائیکرو پلاسٹک دے ہور ٹکڑے مائیکرو فائبر دی شکل وچ تقریباً ہر طرح دی بحری مخلوق دے معدیاں وچ اپڑ جاندے نیں تے پانی تے ہوا راہیں ساڈے کھانیاں تے ساہ دیاں نالیاں وچ اتر جاندے نیں۔ زمین تے رہن والے ست توں ودھ اقسام دے چرند پرند ایہ مائیکرو فائبر کھا لیندے نیں۔ تسیں مچھیاں‘ کچھوئواں‘ آکٹوپس تے بحری پرندیاں دیاں ان گنت فوٹواں ویکھیاں ہون گئیاں جہناں دے منہ تے پلاسٹک لپیٹن نال ساہ گھٹ جاندا اے پلاسٹک دے نکارہ جال گچھیاں دی شکل وچ جانوراں دی دھون تے منہ نال لپٹ کے اوہناں دی موت دا کارن بن جاندے نیں۔ کیہ دریاواں تے سمندراں نوں پلاسٹک توں پاک کیتا جا سکدا اے؟ جدوں تک پلاسٹک مصنوعات سمندر دے نیڑے تردیاں رہندیاں نیں تے ٹٹ کے چھوٹے چھوٹے ٹکڑیاں وچ نہیں بدل جاندیاں اودوں تک اوہناں دی صفائی ممکن اے پر مائیکرو پلاسٹک دے تقریباً پنجاہ توں پچھتر کھرب ٹکڑیاں توں سمندر دی نجات ہن تقریباً ناممکن اے جدوں تک کچہرے دی ری سائیکلنگ یاں طریقے نال ٹھکانے لان دا موثر عالمگیر نظام نہیں بن جاندا اودوں تک کوئی امید نہ رکھی جاوے۔
2021ء وچ سائنس ایڈوانسزریسرچ دے تحت جاری ہون والی تحقیقی رپورٹ توں پتہ لگا کہ سمندر دی اسی فیصد آلودگی دی ذمہ دار پلاسٹک مصنوعات نیں۔ ستر فیصد توں ودھ پلاسٹک آلودگی دے ذمے دار پنج ایشیائی ملک نیں ایہناں وچ فلپائن دا حصہ ساڑھے چھتی فیصد‘ بھارت دا تیراں فیصد‘ ملائیشیا تے چین دا بالترتیب ساڑھے ست فیصد تے انڈونیشیا دا حصہ چھ فیصد اے۔ پاکستان دے کسے نہ کسے صوبے وچ پلاسٹک دیاں تھیلیاں تے ہر ورھے دو ورھے بعد پابندی دا اعلان ہو جاندا اے تے فیر زور دتا جاندا اے کہ شاپنگ لئی کاغذ دیاں تھیلیاں دا استعمال کیتا جاوے جو ضائع ہون دی صلاحیت رکھدے نیں پر اینی ای آلودگی ڈسپوزایبل پانی دیاں بوتلاں وی پھیلا رہیاں نیں۔ ایہناں تے کسے پابندی دی گل کردے ہوئے ایس لئی پر جلدے نیں کیوں جے ایہناں بوتلاں نوں بارسوخ بین الاقوامی و مقامی کمپنیاں بنا رہیاں نیں۔ اک دکاندار پلاسٹک شاپنگ بیگ پابندی دے باوجود استعمال کرے تے ایہ جرم اے ایہو شاپنگ بیگ بنانا تے دکاندار نوں سپلائی یاں ویچنا جرم نہیں۔٭