ٹائیٹن: معمہ اجے حل نہیں ہویا

جہڑے لوک ٹائٹینک دا سفر کردے نیں کمپنی اوہناں نوں مشن سپیشلسٹ دا ٹائٹل دیندی اے۔ اٹھ دن دی ایس مہم جوئی لئی دو لکھ 50ہزار امریکی ڈالر فی کس وصول کیتے جاندے نیں۔

خاور نیازی

جہڑے لوک ٹائٹینک دا سفر کردے نیں کمپنی اوہناں نوں مشن سپیشلسٹ دا ٹائٹل دیندی اے۔ اٹھ دن دی ایس مہم جوئی لئی دو لکھ 50ہزار امریکی ڈالر فی کس وصول کیتے جاندے نیں۔اوشن گیٹ کمپنی دے مالک نوں متعدد شخصیات ولوں آبدوز دے خدشیاں بارے مطلع کیتا گیا لیکن پرواہ نہ کیتی گئی۔ لوڑ توں ودھ کے اعتماد حد توں ودھ غفلت اخیر ہویا کیہ؟
چالوں سال جون دا دوجا عشرہ ایس لحاظ نال غم و الم نال بھرپور سی کہ ایس مہینے دی 18 تریخ نوں اوشین گیٹ نامی نجی امریکی کمپنی دی ٹائٹن نامی اک آبدوز جہدے وچ دو برطانوی نژاد پاکستانی پیو پتر سنے پنج بندے شامل سن اپنی روانگی دے تقریباً پونے دو گھنٹے مگروں لاپتہ ہو گئی سی۔ایس سانحہ مگروں ہن ایہہ خبر کوئی راز نہیں رہی کہ ٹائی ٹینک دی جائے حادثہ سمندر دی تہہ وچ آئس برگ نامی اک خطرناک زون وچ واقع اے جتھے زیر سمندر ایس نوعیت دی ان گنت نوکیلی چٹاناں کثرت نال پائی جاندیاں نیں جہناں کارن ٹائی ٹینک نوں حادثہ پیش آیا سی تے فیر محض اوہدی باقیات ویکھن لئی اپنی جاناں نوں جوکھاں وچ پانا بقول غالب
کریدتے ہو جو اب راکھ جستجو کیا ہے
دے مصداق بھلا ایہہ کتھوں دی دانشمندی اے۔
بدقسمت مہم جو: ایس بدقسمت آبدوز وچ پاکستان دی اک نامور تجارتی کمپنی داودہر کولیس کارپوریشن دے 48سالہ مشہور صنعتکار شہزادہ دائود جہڑے رفاعی کماں وچ ودھ چڑھ کے حصہ لین دی شہرت رکھدے نیں اپنے پتر نال عازم سفر سن۔ اوہناں دے 19 سالہ پتر سلیمان دائود برطانیہ دی اسٹرتھ کلائیڈ یونیورسٹی دے طالبعلم سن۔ بقول ہمشیرہ شہزادہ دائود میرا بھتیجا سلیمان دائود ایس خطرناک مہم جوئی اتے بہت خوش سی۔ ٹائی ٹینک دی تباہی دے مقام تک پہنچنا اوہدی دیرینہ خواہش سی۔ اوہدے نال نال چونکہ ایہہ سفر ویک اینڈ تے فادرز ڈے منان لئی سی تے سلیمان اپنے پیو نوں وی خوش کرن د خواہش مند سی۔ اپنے پتراں دی یاداں نوں تازہ کردیاں سلیمان دائود دی والدہ نے اک ٹی وی نوں دتے گئے اک انٹرویو وچ دسیا سلیمان نوں روبک کیوب ایس قدر پسند سی کہ اوہ اوہنوں ہر جگہ اپنے نال رکھدا سی۔ 12سیکنڈ وچ پیچیدہ توں پیچیدہ معمے نوں حل کر کے اوہ ویکھن والے نوں حیران کر دیندا سی۔
سلیمان دی والدہ کہہ رہی سی اوہ ایس مہم دے دوران اپنا روبک کیوب ایہہ کہہ کے نال لے کے جا رہیا سی کہ 3700فٹ سمندر دی گہرائیاں وچ اوہ اک نواں عالمی ریکارڈ بنانا چاہندا اے۔ ایس مقصد لئی سلیمان نے گینز ورلڈ ریکارڈ نوں اک درخواست وی دے رکھی سی جد کہ اوہناں دے والد نے اپنے پتر دے ریکارڈ بنان دے لمحیاں نوں ویڈیو وچ محفوظ کرن لئی اپنے نال اک کیمرہ وی لے لیتا سی۔ ایس دے علاوہ اوس آبدوز وچ اوشین گیٹ دے چیف ایگزیکٹو 61 سالہ سٹاکٹن رش جو بنیادی طور تے اک آبدوز پائلٹ‘ انجینئر تے تاجر سن اوہ وی شامل سن۔
77 سالہ پال ہنری نارجیولٹ جو اک سابق فرانسیسی بحریہ دے کمانڈر‘ غوطہ خور‘ آبدوز پائلٹ فرانسیسی انسٹی ٹیوٹ فار ریسرچ اینڈ ایکسپلوٹیشن آف دی سی دے رکن ‘ ای ایم گروپ تے آر ایم ایس لئی زیر آب تحقیق دے ڈائریکٹر ٹائی ٹینک جہناں نے 35 توں ودھ مہمات دی قیادت دی ہزاراں نمونیاں دی بازیابی دی نگرانی کیتی اوہناں نوں وڈے پیمانے تے ملبے دی تھاں تے سرکردہ اتھارٹی سمجھیا جاندا سی اوہ شامل سن۔ اوہناں دے علاوہ 58 سالہ برطانوی تاجر‘ ہواباز تے خلائی سیاح ہمیش ہارڈنگ جہناں نے زمین دے گرد چکر لان دا گینز ورلڈ ریکارڈ توڑیا سی لیکن ایس توں پہلاں اوہناں نے دنیا دی گہری تے خطرناک ترین ماریاناٹرنچ وچ اترن دا اعزاز وی حاصل سی اوہ وی شامل سن۔
اوشین گیٹ کمپنی کیہ اے؟
ایہہ کمرشل آبدوزاں دی اک پرائیویٹ امریکی کمپنی اے جو بحراوقیانوس دے اندر سیاحواں نوں تجارتی بنیاداں اتے لیز اتے آبدوزاں فراہم کردی اے۔ ایس کمپنی دے مالک اسٹاکٹن رش تے گیلر موسنلین نیں جہناں نے باہمی شراکت نال ایہہ کمپنی 2009 وچ قائم کیتی سی۔ 2010توں ایس کمپنی نے کیلیفورنیا دے ساحل توں خلیج میکسیکو تے بحر اوقیانوس وچ کمرشل بنیاداں اتے سیاحواں تے مہم جوواں نوں لیز تے آبدوزاں فراہم کرن دا آغاز کیتا سی۔ ایس کمپنی دا صدر دفتر ایوریٹ واشنگٹن امریکہ وچ قائم اے۔ کمپنی دے سی ای او اسٹاکٹن رش نوں اک منفرد خیال آیا کہ سمندراں وچ تباہ ہون والے جہازاں دے مقامات دا دورہ کر کے ودھ توں ودھ لوکاں نوں ایس منفرد مشن ول متوجہ کیتا جا سکدا اے۔ چنانچہ ایس کمپنی نے سب توں پہلاں 2019 وچ اپنی آبدوز cyclops 1 دے ذریعہ اینڈ ریاڈوریا دے ملبے تک لوکاں نوں پہچان دا پربندھ کیتا جہنوں مہم جوئی دی دنیا وچ سراہیا گیا۔
ٹائٹن آبدوز
ایہدے مگروں ہور سہولتاں نال آراستہ ٹائٹن نامی آبدوز متعارف کرائی گئی۔ ٹائٹن پنج بندیاں دی گنجائش دے نال اوشین گیٹ کمپنی نے متعارف کرائی۔ ایہدی لمبائی 22فٹ جد کہ ایہدا کل وزن 10432 کلو گرام سی۔ ایہدی باڈی کاربن فائبر تے ٹائٹینیم نال تیار کیتی گئی سی۔ ٹائٹن آبدوز پہلی واری جولائی 2021وچ ٹائی ٹینک دے ملبے والے مقام تے مہم جوواں نوں لے کے گئی سی۔ مجموعی طور تے اوشین گیٹ کمپنی نے 2021وچ چھ واری سفر کیتا جد کہ 2022وچ ایہہ آبدوز ست واری زیر سمندر گئی۔ ایہدے مگروں ٹائٹن ہور تن واری ٹائی ٹینک لئی زیر سمندر گئی۔ ہر واری عام طور تے ایس آبدوز وچ اک پائلٹ‘ اک گائیڈ تے تن ادائیگی کرن والے مہم جو مسافر ہوندے نیں۔ ایس آبدوز دی اک منفرد گل ایہہ ہوندی اے کہ چلن توں پہلاں ایس آبدوز نوں اندروں بند کردتا جاندا اے تے فیر ایہنوں دوبارہ صرف باہر ای توں کھولیا جا سکدا اے۔
سطح سمندر توں ٹائی ٹینک تک اترن وچ عام طور تے دو گھنٹے لگدے نیں جد کہ مکمل غوطہ لان وچ اٹھ گھنٹے لگدے نیں۔ پورے سفر دے دوران ایہہ آبدوز ہر 15 منٹ مگروں اک حفاظتی پنگ خارج کردی اے جہدی نگرانی اتے پانی دا عملہ کر رہیا ہوندا اے جد کہ جہاز دا عملہ تے باہر بیٹھے عملہ وچ مختصر ٹیکسٹ دے ذریعے گل بات وی ہو سکدی اے۔ جہڑے لوک اوشین گیٹ کمپنی دے نال ٹائی ٹینک دا سفر کردے نیں ایہہ کمپنی اوہناں نوں مشن سپیشلسٹ دا ٹائٹل دیندی اے۔ اٹھ دن دی ایس مہم جوئی لئی ایہہ کمپنی دو لکھ 50ہزار امریکی ڈالر فی کس وصول کردی اے۔
2023وچ اوشین گیٹ کمپنی دا متعدد مہمات کران دا ارادہ سی۔ چنانچہ مسٹر رش نے ایس مقصد لئی 2023دے اوائل وچ لاس ویگاس دے اک بزنس مین جے بلوم دے نال رابطہ کیتا جہدا ارادہ اوہ اپنے پتر دے نال سفر تے جان دا سی تے اوہنوں ایس سفر دے دو ٹکٹاں دی رعایتی قیمت دو لکھ 50 ہزار ڈالر فی کس دے بجائے اک لکھ 50ہزار ڈالر فی کس دی پیشکش کیتی تے اوہنوں بار بار باور کرایا کہ ساڈا ایہہ سفر انتہائی محفوظ ہووے گا لیکن مسٹر بلوم نے حفاظتی خدمات دے پیش نظر مسٹررش دی پیشکش نوں نظرانداز کردتا جہدی وجہ نال مسٹر رش نوں ایہہ پروگرام چالوں سال جون تک موخر کرنا پیا جو بدقسمتی نال 18 جون دے حادثے تے منتج ہویا۔
ٹائٹن دی روانگی تے گمشدگی
امریکی کوسٹ گارڈ دے مطابق سویرے 10وج کے 45منٹ تے ٹائٹن آبدوز دا سطح سمندر تے مامور بحری جہاز پولر پرنس نال رابطہ منقطع ہو گیا سی۔ ٹائیٹن دے دوبارہ سطح سمندر تے نمودار ہون دے متوقع وقت دے تن گھنٹے مگروں یعنی شام 5وج کے 40منٹ تے پولر پرنس نے امریکی کوسٹ گارڈ نوں آبدوز دی گمشدگی بارے مطلع کیتا۔ اوس ویلے ٹائٹن آبدوز نال رابطہ منقطع ہوئے اٹھ گھنٹے لنگھ چکے سن۔ ایس اطلاع دے دوراً مگروں بین الاقوامی طور تے بچائو تے تلاش دی کوششاں شروع کردتی گئیاں۔ جمعرات 22جون دی سویرے اک روبوٹک گڈی نے سمندر دی تہہ وچ ٹائٹن دی دم دا کونہ دریافت کیتا جہدے مگروں ٹائٹن دی باڈی دے اگلے تے پچھلے سرے وی مل گے۔ اوسے دن ای اوشین گیٹ کمپنی دی انتظامیہ نے اک بیان وچ ٹائٹن وچ سوار پنجوں بندیاں دی ہلاکت دی تصدیق کردتی۔
ٹائٹن نوں کیہ واقعی سکیورٹی خدشات سن؟
اک برطانوی نشریاتی ادارے نے دعویٰ کیتا اے کہ اوشین گیٹ کمپنی دے مالک سٹاکٹن رش نوں کئی واری مختلف شخصیات ولوں ٹائٹن آبدوز دے سکیورٹی خدشات بارے مطلع کیتا گیا لیکن اوہناں نے ہر واری ایس مطالبے نوں ہوا وچ اڈا دتا۔ مارچ 2018 نوں لکھی گئی راب مکللم نامی اک شہری دی اک ای میل جو اوشین گیٹ دے سی ای او نوں لکھی گئی سی دا حوالہ دیندیاں لکھیا تسیں اپنے کلائنٹس دی زندگیاں نوں خطرے وچ پا رہے او۔ لہٰذا وس ویلے تک تسیں ایس آبدوز دا استعمال ترک کر دیو جدوں تک کوئی خودمختار ادارہ ایس آبدوز نوں باقاعدہ طور تے جانچ نہیں لیندا۔ ایس دے جواب وچ سٹاکن رشن نے کہیا کہ اوہ ایسے ماہرین کولوں تنگ آ چکے نیں جہڑے جدت دا رستہ ڈکن لئی حفاظت دے موقف دا سہارا لیندے نیں۔ ای میلز دا ایہہ سلسلہ اوس ویلے تھم گیا جدوں اوشین گیٹ کمپنی دے وکلا نے مکللم تے کجھ دوجے لوکاں نوں قنونی کارروائی دی دھمکی دتی۔
ٹائٹینک باقیات ویکھن دا تجسس کیوں؟
اوشین گیٹ کمپنی دے مالک مسٹر رش نوں مغربی میڈیا اک کامیاب تے متحرک کاروباری شخصیت دے طور تے پیش کردا اے جو اپنی مصنوعات ہر قیمت تے فروخت کرن دا ہنر جاندے سن۔ اوہ جاندے سن کہ شہرت یافتہ ٹائی ٹینک بحری جہاز نوں کسی وی قیمت تے کیش کرایا جا سکدا اے جہدے لئی اوہناں نے ٹائی ٹینک دے ملبے تک رسائی بذریعہ آبدوز اک پروگرام مرتب کیتا۔ کافی معاوضہ اڑھائی لکھ ڈالر مقرر کر کے اوہنوں ڈیڑھ لکھ ڈالر فی کس دے اک رعایتی پیکیج دے طور تے پیش کر کے اوہنوں ہور پرکشش بنان دی کوشش کیتی۔ نال ای مہم جوواں دی توجہ حاصل کرن لئی مسٹر رش نے ایہہ دعویٰ وی کر رکھیا سی کہ ایس آبدوز دا سفر ایس قدر محفوظ اے جنا اک سڑک نوں کراس کرنا۔
اوشین گیٹ کمپنی دے مسٹر رش مختلف موقعیاں تے فخریہ انداز وچ اکثر ایہہ کہندے سنے گئے سن ایہہ اوشین گیٹ ای سی جو 2016 وچ سب توں پہلاں اپنی آبدوزسائیکلوپس1دے ذریعے اینڈریا ڈوریا دے ملبے دی تھاں دا دورہ کران وچ کامیاب ہو چکی سی۔لیکن ہن ایتھے سوال ایہہ پیدا ہوندا اے کہ ترقی یافتہ ملکاں وچ وی ایس طرحاں دی آبدوزاں نوں بلا لائسنس مہم جوئی دی اجازت دینا کیہ پوری دنیا لئی لمحہ فکریہ نہیں اے۔ انج دے بہت سارے سوال نیں جہناں دے جواب اجے تک نہیں مل سکے۔