گوشہ سیرت دے چند گمنام گوشے

مولانا محمد الیاس گھمن

اللہ تعالیٰ دی خاص رحمت نازل ہووے سیدنا حسین بن علیؓ اتے جہناں نے اپنی عملی حیاتی توں اہل اسلام نوں جین تے راہ حق وچ قربان ہون دا سبق دتا۔ اج بہت وڈا المیہ ایہہ اے کہ حضرت حسینؓ دی صرف شہادت نوں بیان کیتا جاندا اے اگرچہ آپ دی شہادت توں وی ساڈی زندگیاں دی ’’زندگی‘‘ ملدی اے لیکن آپ دے فضائل و مناقب‘ سیرت و کردار‘ زہد و تقویٰ‘ خشیت و للٰہیت‘ علم و تفقہ‘ عبادت و ریاضت‘ تواضع و انکساری‘ جمال و کمال‘ عفوودرگزر‘ فیاضی و سخاوت‘ گفتار و رفتار‘ جلوت خلوت‘ قول و عمل‘ ایثار و ہمدردی‘ عادات و اطوار‘خوش خلقی‘ حسن سلوک‘ مروت رواداری‘ شجاعت و عزیمت‘ دور اندیشی و فراست‘ حکمت و دانائی‘ محبت و معرفت خداوندی تے متبع سنت ہون دی گلاں عموماً نظرانداز کیتی جاندیاں نیں۔
ایہدے وچ کوئی شک نہیں کہ آپ نوں انتہائی بے دردی نال شہید کیتا گیا لیکن ایہہ گل وی سوچن دی اے کہ صرف شہادت نوں بیان کرنا تے تہاڈے اعلیٰ اخلاق‘ عمدہ اوصاف‘ بہترین کمالات دا تذکرہ نہ کرنا کیہ ایس گل ول اشارہ نہیں کر رہیا کہ لوگ حسینیت نوں صرف بیان کرنا چاہندے نیں‘ اپنانا نہیں چاہندے۔ آئو! ایس جنتی نوجواناں دے سردار دی حیاتی دے کجھ پہلوواں اتے نظر پانے آں تے اوہدے مگروں اپنے اپنے گریباناں وچ جھانک کے ویکھن دی کوشش کرنے آں کہ اسیں حسینی ہون دے دعوے وچ کس قدر سچے آں؟
کثرت عبادات
انسان دی حیاتی دا مقصد خدائے ذوالجلال دی رضا تے خوشنودی اے۔ ایہدے حصول لئی سیدنا حسین بن علیؓ باوجودیکہ جنتی نوجواناں دے سردار سن لیکن فیر وی فرائض دی ادائیگی مگروں کثرت نال نوافل دا پربندھ فرماندے۔ فرض روزیاں دے علاوہ کثرت نال نفلی روزے رکھدے۔ آپ نے 25حج کیتے جہناں وچ اکثر پیدل کیتے نیں۔ رات دے پہلے حصے وچ حضرت حسنؓ فرماندے تے آخری حصے وچ حضرت حسین اپنے اللہ دے حضور کھڑے ہو جاندے۔ رو رو کے دعاواں منگدے۔ کثرت نال استغفار کردے تے آپ دی عبادتاں دی عادات مبارکہ شہادت تک برابر جاری رہیاں۔ ایتھوں تک کہ میدان کربلا وچ آخری رات آپ ساری رات عبادتاں وچ مشغول رہے۔ اینے کٹھن حالات وچ وی نوافل‘ تلاوت‘ اذکارواوراد‘ عاجزی تے انکساری نال دعاواں منگدے رہے۔ آپ دی عادت شریفہ سی کہ آپ جدوں وی سون لئی بستر اتے آندے تے سورۃ الکہف دی تلاوت فرماندے۔ ایہدے توں کثرت عبادت اتے ہمیشگی دا سبق ملدا اے۔
تواضع تے انکساری
تکبر انسان نوں برباد کردا اے تے تواضع قرب الٰہی دا ذریعہ اے۔ خواندہ نبوت دے ایس چشم و چراغ نے ساری حیاتی تواضع دے نال گزاری۔ اک واری کدھرے جا رہے سن تے کجھ غریب لوک رستے وچ آپ نوں ملے جہڑے اوس ویلے کھانا کھا رہے سن۔ اوہناں نے جدوں آپ نوں ویکھیا تے عرض کیتی کہ اے اولاد رسول ساڈے نال کھانا تناول فرمائو! آپ سواری توں اترے اوہناں دے نال بیٹھے تے کھان لگے۔ اخیر وچ فرمایا: اللہ تکبر کرن والیاں نوں اپنا دوست نہیں رکھدا۔ فیراوہناں نوں فرمایا: میں تہاڈی دعوت قبول کیتی اے۔ تسیں وی میری دعوت نوں قبول فرمائو۔ کجھ دیر مگروں اوہناں نوں اپنے گھر لے آئے تے اپنی شان دے مطابق اوہناں دی دعوت کیتی۔ ایس توں سانوں تواضع دا سبق ملدا اے۔
عفو و درگزر
عداوت‘ کدورت تے باہمی رنجشاں صرف افراد ای نہیں خاندان وی تباہ کر دیندیاں نیں جد کہ عفوودرگزر پاروں معاشرے وچ محبتاں جنم لیندیاں نیں تے قائم وی رہندیاں نیں۔ آپؓ دی تربیت جہڑے گھرانے وچ ہوئی اوہ علم وادب‘ تہذیب و اخلاق دا ایسا نمونہ سی جہدی مثال نہیں ملدی۔ اک واری آپ دے چھوٹے بھراں محمد بن حنیفہؒکولوں کوئی ایسی گل سرزد ہو گئی جہدے توں آپ نوں تکلیف پہنچی۔ آپ نے وڈے بھراں ہون دی وجہ نال اظہار ناراضگی وی کیتا۔ محمد بن حنفیہؒفوراً گھر پہنچے تے حضرت حسینؓ دے نام اک معذرت نامہ لکھیا: ’’آپ نوں شرف و فضل دا جہڑا درجہ حاصل اے میں کسی صورت اوتھوں تک نہیں پہنچ سکدا۔ اگرچہ اسیں دونویں اپنے والد حضرت علیؓ دی اولاد آں۔
پیو ولوں (خونی رشتے دے اعتبار نال) ساڈے وچ کوئی فرق نہیں لیکن والدہ دی جہت توں آپ نوں جہڑا مرتبہ تے مقام اے میں اوتھوں تک کدی نہیں پہنچ سکدا ۔ کیوں جے اوہ رسول ؐ دی (لاڈلی) دھی نیں۔اللہ تعالیٰ نے آپ نوں میرے مقابلے وچ جہڑا شرف تے کمال بخشیا اے اوہدی لاج رکھدے ہوئے (مینوں معاف فرما کے) مل لوو ورنہ جے میں ایس معاملے وچ پہل کر گیا تے آپ ایس فضل توں محروم ہو جائو گے‘‘۔ حضرت حسینؓ نے خط پڑھ کے تیاری کیتی تے سدھے بھراں دے کول پہنچ کے اوہنوں گلے لا لیتا۔ ایس توں سانوں خونی رشتیاں دے تقدس دا سبق ملدا اے۔
جذبہ خیرخواہی
بخل تے کنجوسی انسان دے عمدہ اوصاف نون کھا جاندیاں نیں جد کہ سخاوت تے دریا دلی انسان دے بلندی اخلاق دا مظہر ہوندیاں نیں۔ اک واری اک دیہاتی مدینہ منورہ دی گلیاں وچ گھمدا پھردا آپ دے بوہے اتے رک گیا تے بوہے اتے دستک دتی۔ نال اپنی غربت تے لاچاری نوں شعراں دی صورت وچ بیان کیتا۔ آپ اوس ویلے (غالباً نفلی) نماز وچ مشغول سو۔ سائل دی آواز تے فقرو فاقہ دا خیال فرما کے نماز نوں ذرا چھیتی مکمل فرمایا۔ باہر تشریف لیائے سائل دی حالت ویکھی تے اہدے اتے فقرو فاقہ دے آثار نمایاں سن۔ گھر واپس آئے اپنے غلام قنبر نوں آواز دتی کہ کیہ کجھ نفقہ وچ باقی اے؟ اوہناں نے عرض کیتی کہ آپ دے اہلخانہ لئی دو سو درہم رکھے نیں۔ آپ نے حکم دتا کہ ساڈے اہلخانہ توں ودھ اوہناں درہماں دا ایہہ سائل مستحق اے۔ چنانچہ اوہ سارے درہم اوہنوں عنایت فرمائے۔ ایس توں سانوں سخاوت تے لوکاں دی خیر خواہی دا سبق ملدا اے۔
خدمت خلق
ایمان مگروں خدمت خلق دا جذبہ ایسی نیکی اے جہڑی اللہ دے دربار وچ چھیتی قبولیت حاصل کر دی اے۔ سیدنا حسینؓ وچ ایہہ جذبہ کٹ کٹ کے بھریا ہویا سی۔ محمد بن ابی طلحہؒ فرماندے نیں کہ سیدنا حسینؓ پروہنیاں دی خدمت کردے‘ محبت کرن والیاں نوں خوب نوازدے‘ رشتہ داراں اتے خرچ کردے‘ محتاج دی حاجت نوں پورا کردے‘ سائل نوں محروم تے خالی ہتھ واپس نہ لوٹاندے‘ بھکیاں نوں کھواندے‘ قرض داراں دا قرض اپنے ولوں ادا کردے‘ کمزوراں دی مدد کردے‘ یتیم نال حسن سلوک نال پیش آندے‘ جدوں کدھروں مال تے دولت آندا آپ اوہنوں لوکاں وچ تقسیم فرما دیندے۔ مصنف عبدالرزاق وچ اے کہ حج دے دناں وچ جدوں حجاج تشریف لیاندے تے آپ اوہناں نوں زمزم پلاندے۔ ایس توں سانوں خدمت خلق دا سب ملدا اے۔
باہمی محبت
اسلام وڈیاں دی عزت دا سبق دیندا اے۔ خاندان نبوت نے ایس سبق نوں صرف سمجھیا ای نہیں بلکہ اہل اسلام نوں اپنے عمل نال ایہدی تعلیم وی دتی اے۔ حضرات حسنین کریمینؓ نے اکابر صحابہ کرام بالخصوص خلفائے راشدین نال جہڑی عقیدت تے محبت دا ثبوت دتا اے ایسے ادب و احترام دی مثال نہیں ملدی۔ عہد صدیقی وچ آپ کم عمر سن۔ عہد فاروقی دے اخیر وچ آپ سن شعور نوں پہنچے‘ عہدعثمانی وچ آپ نے بہت ساری دینی تے ملی خدمات انجام دتیاں نیں۔ خراسان‘ طرابلس‘ جرجان تے طبرستان دی جنگاں وچ مجاہدانہ کردار ادا کیتا۔ ایتھوں تک کہ جدوں بلوائیاں نے حضرت عثمانؓ دے گھر دا محاصرہ کر رکھیا سی تے ایہو دو شہزادے حسنین کریمینؓ آپ دے گھر اتے محافظ بن کے کھڑے سن۔ عہد مرتضوی وچ آپ اپنے والد دے شانہ بشانہ رہے ۔ اوہدے مگروں عہد امیر معاویہؓ وچ دونویں شہزادیاں نے حضرت امیر معاویہؓ دے حق وچ خلافت توں دستبرداری دا اعلان کر کے خانوادہ نبوی دی تربیت دا اثر دنیا دے سامنے پیش کیتا۔ ایس توں سانوں خلفائے راشدین تے حضرت امیر معاویہؓ کولوں محبت دا سبق ملدا اے۔
عمر رسیدہ لوگوں دا احترام
اکابر صحابہ تے اکابر سن‘ حضرت حسینؓ اک عام بندے نال وی نہایت شرافت تے عزت نال پیش آندے چنانچہ اک واری آپؓ نے اک وڈی عمر دے دیہاتی نوں ویکھیا اوہنے چھیتی نال وضو کیتا تے نماز وی اوہنی چھیتی ادا کیتی۔ آپؓ نے دیہاتی نوں فرمایا: اسیں نوجوان تے تسیں عمررسیدہ او‘ میںآپ دے سامنے وضو کر کے نماز پڑھنا واں جے کدھرے کوئی گل خلاف سنت ہووے تے سانوں تنبیہ فرمائو۔ آپ نے سنت دے مطابق وضو کیتاتے خشوع تے خضوع دے نال نماز ادا کیتی جہدی وجہ نال اوہنوں اپنی غلطی دا احساس ہویا۔ ایس توں سانوںوڈیاں دا احترام دا سبق ملدا اے۔
حسینیت دا پیغام
شہادت دی تریخ بہت لمی اے ۔ ایس دوران آپ نے جہڑے خطبے ارشاد فرمائے نیں آپ دی سیرت و سوانح اتی مشتمل معتبر کتاباں وچ منقول نیں۔ اوہناں دا سب دا خلاصہ ایہہ اے کہ اشاعت و حفاظت دین لئی حرمین شریفین جئے مقدس مقامات تے اوہناں دے فضائل و مناقب دی جدائی سہنی پووے تے سہہ لینی چاہیدی اے۔ حق گل اتے ڈٹ جانا چاہیدا اے۔ ظالم نوں اوہدے ظلم توں روکن لئی جان دی قربانی توں وی دریغ نہیں کرنا چاہیدا بلکہ جے اسلام دی اشاعت تے حفاظت لئی اپنے اہل و عیال نوں پیش کرنا پے جاوے تے ددھ پیندے معصوم بچیاں تک دی وی قربانی دے دینی چاہیدی اے۔ ظلم نال ٹکران لئی جوانمردی‘ جرات تے استقامت دا مظاہرہ کرنا چاہیدا اے تے جدوں خاندان دے افراد اللہ دی راہ وچ کٹ جان تے صبرو تحمل نال کم لینا چاہیدا اے لیکن ایہناں جان گسل مراحل نوں طے کردے ویلے نماز‘ تلاوت قرآن‘ نوافل‘ روزہ‘ تسبیحات‘ ذکر اللہ‘ مناجات تے اسلامی زندگی دے یومیہ معمولات دی ادائیگی وچ فرق نہ آنے پائے تے شہادت مگروں اللہ دی رضا اتے راضی رہنا تے صبروہمت نال کم لینا خاندان حسینی دا ساڈے لئی پیغام اے۔ اللہ تعالیٰ سانوں عمل دی توفیق نصیب فرماوے۔
آمین یا رب العالمین بجاہ سید المرسلین صلی اللہ علیہ وسلم