کد تک حکم چلاویں گا

بابا بُلھے شاہؒ اُتے اُچیچی لکھت

حضرت بلھے شاہ رحمۃ اللہ علیہ ۱۶۸۰ء بمطابق ۱۰۹۰ہجری رجب یا شعبان دے مہینے ضلع بہاولپور دے نواحی پنڈ ’’اُچ گیلانیاں‘‘ وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دا اصل ناں عبداللہ شاہ سی۔
عمیر راجا اپنے انگریزی مقالے وچ لکھدے نیں:
’’پنجابی لہراں‘‘یارھویں جماعت لئی لکھی گئی گائیڈ مطابق بلھے شاہ ہوراں دا جمن ورھا ۱۶۸۰ ء اے۔
’’آئینہ پنجابی ادب‘‘ گیارھویں جماعت لئی ، صفحہ ۲۷۶ تے بلھے شاہ ہوراں دا جمن ورھا ۱۶۸۰ ء اے۔
پنجاب ٹیکسٹ بُک بورڈ لاہور ولوں چھپی کتاب ’’ادب خزینے‘‘ وچ بلھے شاہ ہوراں دا جمن ورھا ۱۶۸۰ ء اے۔
’’سانجھ وچار‘‘ گائیڈ ، مضمون، سجاد حیدر ’’ بابا بلھے شاہ دی شاعری وچ عصری حوالے‘‘ مطابق بلھے شاہ ہوراں دا جمن ورھا ۱۶۹۲ ء اے۔
حضرت بلھے شاہ رحمۃ اللہ علیہ دے جمن ورھے بارے جتھوں تک میں پڑھیا اے ۔ بہت چوکھے کھوج کاراں اوہناں دا جمن ورھا ۱۶۸۰ء دسیا اے۔ سوائے دو بندیاں دے۔ جہناں وچ سجاد حیدر تے ڈاکٹر آف تھیالوجی حضرت ’’تنویر بخاری‘‘ شامل نیں۔
سو اسیں بلھے شاہ ہوراں دی تاریخ پیدائش اوہ من لیندے ہاں جہڑی چوکھے کھوج کاراں نے لکھی اے۔پر معتبر گل ’’تنویر بخاری‘‘ ہوراں دی اے۔ اوہناں مطابق بلھے شاہ ہوراں دا جمن ورھا ۱۶۹۱ء اے۔
اوس ویلے حضرت بلھے شاہ دے والد’’ سید سخی درویش محمد‘‘ صوبہ سندھ ، ضلع بہاولپور دے پنڈ اُچ گیلانیاں وچ رہندے سن۔
حضرت بلھے شاہ رحمۃ اللہ علیہ دے مرشد پاک حضرت شاہ عنایت قادری ہوراں دی کتاب ’’نافع السالکین‘‘ وچ جہڑی عبارت ملدی اے اوہدا ترجمہ کجھ انج اے:
’’بلھے شاہ دے والد سخی شاہ محمد درویش اُچ گیلانیاں علاقہ سندھ وچ رہندے سن ۔ ایہ پنڈ گیلانی سیداں نے آباد کیتا سی۔ شاہ محمد درویش وی ذات دے گیلانی سید سن ۔ سید بلھے شاہ نے ایسے پنڈ جنم لیا ۔ اوہناں دے والد نے اوہناں دا ناں عبداللہ شاہ رکھیا ۔ جہڑا کہ اوہناں دی شاعری دے مشہور ہون پاروں بلھے شاہ مشہور ہو گیا۔ اوہناں نے اپنا اصل ناں اپنی شاعری وچ کدھرے کدھرے استعمال کیتا اے‘‘۔
منشی عبدالمجید قصوری ہوراں نے حضرت بلھے شاہ ہوراں دیاں اُتلیاں پندرھاں پیڑھیاں تک جہڑا شجرہ نقل کیتا اے اوہدی ترتیب انج اے:’’سید محمد عبداللہ(بلھے شاہ) بن سخی محمد درویش بن سید نور محمد عرف حیات میراںبن سید ابابکر بن سید وجیہ الدین بن سید عبدالحکیم بن سید شاہ نعمت اللہ بن سید ابو محمدبن سید صدرالدین بن سید نصیرالدین بن سید محمد بن سید یحیٰ بن سید احمد بن سید صالح نصر بن سید عبدالرزاق بن حضرت غوث الاعظم شیخ عبدالقادر جیلانی ، محبوب سبحانی‘‘(رحمۃ اللہ علیہ)بلھے شاہ دے والد محترم اوس ویلے دے رائج علوم عربی تے فارسی دے بہت وڈے عالم سن۔ ایہو وجھا اے کہ حضرت بلھے شاہ ہوراں مڈھلی پڑھائی اپنے والد کولوں ای کیتی۔
بلھے شاہ ہوری جدوں جوان ہوئے تے اگلی پڑھائی کرن لئی قصور چلے گئے ۔ اوہناں دناں وچ ’’حافظ غلام مرتضیٰ قصوری‘‘ ہوراں دا درس بڑا مشہور سی ۔ بلھے شاہ ہوراں اوس درس وچ داخلا لے لیا تے پڑھائی شروع کر دتی۔
ایتھے اک گل ضرور کرنا چاہواں گا کہ پنجابی زبان دے محقق ڈاکٹر میاں ظفر مقبول اپنی کتاب ’’کلام حضرت بلھے شاہ‘‘ متن و اردو ترجمہ، سن 2000ء مکتبہ دانیال ، شیخ محمد بشیر اینڈ سنز اردو بازار لاہور ، دے صفحا ۲۴ تے لکھدے نیں:
’’یہ وہی حافظ غلام مرتضیٰ ہیں کہ وارث شاہ جیسا عظیم شاعر بھی اُن کا شاگرد تھا ۔ حافظ صاحب کو اُن دونوں شاگردوں پر بڑا ناز تھا۔ مشہور ہے کہ انہوں نے ایک موقع پر فرمایا تھا: ’’مجھے دو شاگرد عجیب ملے ہیں ۔ ایک بلھے شاہ جسے علم پڑھایا تو اُس نے سرنگی پکڑ لی اور دوسرا وارث شاہ ہے جو عالم ہو کر’’ ہیر رانجھا‘‘ کے گیت گانے لگ گیا ہے‘‘۔
’’ایک روایت کے مطابق مخدوم غلام محی الدین قصوری کو سید بلھے شاہ کا استاد قرار دیا گیا ہے لیکن یہ درست نہیں ہے۔ کیونکہ اُن دونوں کے زمانوں میں بہت فرق پایا جاتا ہے۔۔ وارث شاہ اور بلھے شاہ یہ دونوں ہم جماعت تھے۔ اور یہ دونوں عظیم شاعر اُستاد بھائی تھے‘‘
اگلے پہرے دے شروع وچ ڈاکٹر میاں ظفر مقبول فر لکھدے نیں: ’’بہر حال یہ طے ہے کہ یہ دونوں عظیم شاعر حافظ غلام مرتضیٰ قصوری کے ہی شاگرد تھے‘‘
ڈاکٹرمیاں ظفر مقبول صاحب نوں ایہ اندازا نہیں ہو سکیا کہ حضرت بلھے شاہ رحمۃ اللہ علیہ۱۰۵ورھے حیاتی ہنڈا کے ۱۷۸۵ء بمطابق ۱۱۹۵ہجری وچ ایس دنیا توں کوچ کر جاندے نیں ۔
حضرت بلھے شاہ دا ویلا ۱۶۸۰ء توں ۱۷۸۵ء تک خاندانِ مغلیہدا پیک دَور سی۔ یعنی خاندان مغلیہ دے شہنشاہ ’’اورنگ زیب عالمگیر‘‘ توں عزالدین عالمگیر ثانی تک دا عہد سی۔
اک روایت مطابق ’’محمد شاہ رنگیلا‘‘دے عہد تک حضرت بلھے شاہ رحمۃ اللہ علیہ حیات سن۔
جدوںکہ وارث شاہ رحمۃ اللہ علیہ اپنی کتاب ’’ہیر رانجھا‘‘ وچ اپنا ویلا دسدے ہوئے لکھدے نیں:
جدوں دیس تے جٹ سردارہوئے گھرو گھری جاں نویں سرکار ہوئی
سن یاراں سئے اسیاں نبی ہجرت لمے دیس دے وچ تیار ہوئی
اٹھاراں سٗے تریئیاں سمتاں دا راجے بکرماں جیت دی سار ہوئی
یعنی وارث شاہ ۱۱۸۰ہجری دی گل کردے نیں۔جہڑا کہ ۱۷۶۶عیسوی سال بن دا اے۔ایس حساب نال بلھے شاہ صرف۱۹ ورھے بعد ۱۷۸۵ وچ ایس دنیا نوں تیاگ کے اپنے خالق حقیقی نوں جا ملدے نیں۔
ہُن مسئلاا یہ کہ ڈاکٹر آف تھیالوجی محترم جناب حضرت تنویر بخاری مدظلہ العالی فرماندے نیں:
’’حضرت بلھے شاہ ہوراں دا دورِ حیات ۱۶۹۱ء توں ۱۷۵۸ء تیک اے۔ اوہناں ہیٹھ اُتے ۹ مغل بادشاہواں دا زمانا ویکھیا‘‘
بادشاہواں دے ناں تے حکومتی ویلا دسن مگروں تنویر بخاری فرماندے نیں:’’بلھے شاہ اورنگ زیب عالمگیر دے عہد وچ پیدا ہوئے ۔ اورنگ زیب دی وفات سمے بلھے شاہ دی عمر سولاں کو ورھے ہونی اے‘‘(امرت رس، صفحہ ۹۳، نیو بک پیلس اردو بازار لاہور)
جے حضرت تنویر بخاری ہوراں دی تحریر نوں مُکھ رکھیے تے فیر حضرت بلھے شاہ ، وارث شاہ دے’’ہیر رانجھا‘‘ لکھن توں ۸ ورھے پہلاں ایہ دنیا وی چھڈ گئے ہوئے سن۔ یعنی حضرت تنویر بخاری مطابق وفات ویلے حضرت بلھے شاہ دی عمر ۶۷ ورھے سی تے وارث شاہ ہوری ۲۲ ورھیاں دے سن۔فیر ایہ کسراں ہو سکدا اے کہ ۶۷ ورھے دا بابا تے ۲۲ ورھیاں دا مُس پھُٹ گھبرو کلاس فیلو ہون؟
دوجی وڈی گل ایہ کہ بلھے شاہ تے وارث شاہ جے کلاس فیلو سن یا دوویں استاد بھائی سن تے فیر اوہناں دوواں نے اپنی شاعری وچ اک دوجے دا ذکر کیوں نہیں کیتا؟
ڈاکٹر میاں ظفر مقبول دی کتاب ’’کلام بلھے شاہ‘‘ دے صفحا ۲۸ تے بقول ڈاکٹرمیاں ظفر مقبول: ’’ ۱۷۶۱ء وچ دِلی تے محمد شاہ رنگیلا حکمران سی تے نادر شاہ دورانی دے بعد احمد شاہ ابدالی نے پنجاب تے حملا کیتا تے بے دریغ ہو کے ہر شئے تہس نہس کر دتی۔ پنجاب توں دلی تک لٹ مار کر کے واپس افغانستان مڑ گیا‘‘۔جے بلھے شاہ دا وصال ۱۷۸۵ء نوں ہویا سی تے فیر اوس ویلے بلھے شاہ دی عمر ۸۱ ورھے سی جدوں احمد شاہ ابدالی پنجاب تے حملا آور ہویا۔ ایتھے پہلوں ای سکھ سرداراں نے اپنے اپنے صوبے دا اعلان کر کے انھی پائی ہوئی سی۔
وارث شاہ اوس ویلے کدھرے درس وچ پڑھ رہے سن کیوں جے پارکھ لوک کہندے نیں : ’’کتاب لکھن ویلے وارث شاہ دی عمر صرف ۳۰ ورھے سی۔ بلھے شاہ ۸۱ ورھے دے سن تے وارث شاہ ۲۰ یاں ۲۱ ورھے دے۔ انج بلھے شاہ تے وارث شاہ وچکار ۶۰ ورھیاں دا فرق اے۔ جے وارث شاہ دے ایس مصرعے نوں :
جدوں دیس تے جٹ سردار ہوئے گھرو گھری جاں نویں سرکار ہوئی
رنجیت سنگھ نال جوڑیا جائے تے فیر بہت چوکھا فرق پے جاندا اے ۔ سو وارث شاہ آپ کہندے نیں:
’’فوجاں شاہ دیاں وارثا مار متھڑا
پرت فیر لاہور نوں آئیاں نیں‘‘
یعنی ایہ اوہ ویلا اے جدوں احمد شاہ ابدالی نے دلی تک لٹ مار کر کے واپس لہور آکے پڑاء کیتا سی۔
سو ایس گل تے جنی وی بحث کر لو بلھے شاہ تے وارث شاہ دا کلاس فیلو سگوں استاد بھائی ہونا ثابت نہیں ہوندا۔ہاں اسیں وارث شاہ ہوراں نوں بلھے شاہ ہوراں دا ہمعصر کہہ سکنے آں ۔ اوہ وی جے بلھے شاہ سرکار دے ۱۷۸۵ء تک حیات رہن والی گل پکی پیڈی ہووے۔ کیوں جے تنویر بخاری ہوراں دی کھوج مطابق بلھے شاہ ۱۷۵۸ء وچ ایس دنیا توں پردا کر گئے سن۔
ہُن میری زبان وچ اینا بل اے تے نہ ای میریاں انگلاں وچ اینی ہمت کہ میں ایہ لکھ سکاں پئی ’’ڈاکٹر میاں ظفر مقبول دی گل غلط اے‘‘۔ ہو سکدا اے مضمون لکھن ویلے اوہناں دا خیال کدھرے ہور ہووے۔ ایہ تے اللہ بہتر جان دا اے یا میاں ظفر مقبول کہ سچ کیہ اے؟
ہاں ایہ گل پکی پیڈی اے پئی حضرت بلھے شاہ ہوراں دے اُستاد حافظ غلام مرتضیٰ قصوری تے وارث شاہ ہوراں دے اُستاد حافظ صاحب دے پوترے ’’مخدوم غلام محی الدین قصوری‘‘ سن۔
بلھے شاہ رحمۃ اللہ علیہ ہوراں اپنے اُستاد ’’مخدوم قصور‘‘ توں نہ صرف دینی علم، فقہ ، حدیث ، صرف و نحو، فلسفہتے منطق دا علم پڑھیا۔ سگوں عربی ، فارسی، ہندی تے پنجابی زبان وی سکھی۔
دنیاوی پڑھائی مکمل کرن مگروں حضرت بلھے شاہ اپنے اُستاد توں اجازت لے کے مرشد دی بھال وچ نکل ٹرے تاں جے طریقت، معرفت تے حقیقت دیاں منزلاں طے کیتیاں جا سکن۔ ایس بھال وچ اوہناں دی ملاقات حضرت شاہ عنایت قادری ہوراں نال ہو گئی تے بلھے شاہ ہوری اوہناں دے مرید ہو گئے۔
اُنج تے بلھے شاہ ہوراں دی ساری شاعری تصوف نال بھری ہوئی اے۔ جہدے وچ اوہناں نے اللہ تعالیٰ دی واحدانیت، رسول کریم ﷺ دی صفت و ثناء ، قرآنی احکام تے فلسفہ وحدت الوجود توں لے کے فناہ فی الشیخ تک سب کجھ بیان کیتا اے۔ سگوں اس توں اگے نکل کے بلھے شاہ عام لوکائی نوں چنگے عملاں ول پریردے نظر آئوندے نیں ۔ پر اوہناں دی شاعری وچ تھاں تھاں تے ’’نابری‘‘ یعنی مزاحمت موجودے اے ۔ کدی مسجد وچ بے عمل ملّاں دی گھسی پٹی ریت اگے مزاحمت کیتی اے تے کدی حاکم وقت خلاف صدائے حق بلند کیتی اے۔ صوفی کوئی وی ہووے اوہ صرف تصوف ای بیان نہیں کردا سگوں اپنے ویلے دی لوکائی نوں چنگے ماڑے کماں دی دس وی پائوندا اے تے برائی دے خلاف آواز وی چکدا اے۔بلھے شاہ تے فیر اوہ صوفی نیں جہناں رہنمائی دے ناں تے انساناں نوں ایموشنلی بلیک میل کرن دی کھل کے نندیا کیتی اے۔
ساڈا اج دا وشا بلھے شاہ ہوراں دی شاعری وچ مزاحمتی پکھ نوں اجاگر کرنا اے سگوں ایہ دسنا وی اے کہ بلھے شاہ ہوراں اپنے ویلے دی فرعونیت تے یزیدیت خلاف کسراں گل کیتی اے ۔ بلھے شاہ دا عہد سیاسی افراتفری تے انتشار دا عہد سی۔جسراں اج ’’دنیا گلوبل ویلج ‘‘بنن دے باوجود کھوہ کے کھان دی ریت اے۔
بلھے شاہ سرکار آپ فرماندے نیں:
’’در کھلا حشر عذاب دا
برا حال ہویا پنجاب دا
ڈر ہاویے دوزخ ماریا
سانوں آ مِل یار پیاریا‘‘
حضرت بلھے شاہ دسدے نیں کہ بارھویں صدی ہجری کیہ آئی کہ ہر پاسے لٹ کھسٹ دا بازار گرم ہوگیا۔ ہر پاسے افراتفری ، آپا دھاپی تے نفسا نفسی دا عالم کھلر گیا۔اوہ اپنے سجن پیارے (اللہ تعالیٰ) نوں مخاطب کر کے کہندے نیں : اجہے حالات وچ شریف النفس لوک کیہ کرن؟ ہُن تے ایہدا اکو حل اے کہ توں آپ سانوں آ مل ۔ یعنی آپ ساڈی مدد کر!ایس ضمن وچ دو شعر ویکھو!
’’جدوں اپنی اپنی پے گئی
دھی ماں نوں لُٹ کے لے گئی
مونہ بارھویں صدی پساریا
سانوں آ مل یار پیاریا!‘‘
ہرمعاشرے وچ کجھ اجہے کردار موجود ہوندے نیں جہڑے بذاتِ خود انپڑھ ہوندیاں ہویاں وی عام لوکائی تے رعب پائون لئی اوہناں نوں بیوقوف بنائی رکھدے نیں تاں جے عام لوکائی نوں اصل گل دا پتا نہ لگ سکے تے نہ ای اوہ اپنا حق منگ سکے۔ اجہے کرداراں وچ ریاکار ملّاں دا کردار ہر ویلے بہت اہم رہیا اے۔ بلھے شاہ اجہے کرداراں دی مخالفت کردے ہوئے آکھدے نیں :
’’عالم فاضل میرے بھائی
پاء پڑھیاں میری عقل گوائی
دیوے عشق ہلارے
تاں میں دسنا ہاں
میں پاء پڑھیاں توں نسنا ہاں‘‘
وقت سدا اِک جہیا نہیں رہندا ۔ کدی دُھپ تے کدی چھاں ، کدی اوکھا ویلا تے کدی سوکھا پر بلھے شاہ اجہے ویلے دی گل کردے نیں جدوں سب کجھ اُلٹ پلٹ ہو گیا ، ہیٹھلی اُتے آ گئی ۔ ملک دے، خاص طور پنجاب دے داخلی امور ابتر ہو گئے تے بلھے شاہ دے سینے وچ اِک اجہی پِیڑ ہوئی کہ اوہ چُپ نہ رہ سکے۔ بیشک بلھے شاہ ہوراں اپنے ویلے دی گل کیتی ہووے گی پر اوہناں دا ہر اکھر اَج دے مقتدر حلقیاں بارے سچ ثابت ہورہیا اے:’’اُلٹے ہورزمانے آئے
کاں لگڑ نوں مارن لگے ،چڑیاں جرّعے کھائے‘‘
یعنی بلھے شاہ فرماندے نیں : ایسا اُلٹا دور آ گیا اے کہ کاں شہبازاں نوں مارن لگ پئے نیں تے چڑیاں نے شاہین کھانے شروع کر دتے نیں۔
بلھے شاہ ہوراں دے نزدیک کاں توں مراداوہ تیز ترار تے موقع پرست لوک نیں جہڑے ہر ویلے تاک وچ رہندے نیں کہ اقتدار تے قبضا کسراں کیتا جائے؟۔
چڑیاں توں مراد اجہے لوک نیں جہناں وچ کل تک بولن دی ہمت نہیں سی تے اج’’ کسے ہور‘‘ دے شر تے لگ کے اوہ شیراں نوں کھا جان والیاں نظراں نال ویکھدے نیں ۔ انج سمجھو جسراں اج دی پاکستانی سیاست اے۔
’’اُلٹے ہورزمانے آئے
اپنیاں دے وچ اُلفت ناہیں ،کیا چاچے کیا تائے‘‘بلھے شاہ دا دل اجہے حالات نوں ویکھ کے سڑدا اے کہ ایہ کیہو جہیا اُلٹا سماں آ گیا اے پئی سکے رشتیاں وچ وی پیار محبت یا کوئی الفت نہیں رہی ۔ بیشک اوہ چاچے ہون یا تائے ۔ میں ایہ نہیں کہندا کہ بلھے شاہ ہوراں اجوکی پاکستانی صورت حال دی گل کیتی اے ۔ یا اوہناں نے اجوکی سیاست بارے گل کیتی اے۔
’’اُلٹے ہورزمانے آئے
پیو پُتراں اتفاق نہ کائی ، دھیاں نال نہ مائے‘‘
بلھے شاہ سرکار نوں ایس گل دا وی ہرکھ اے کہ پیو پتر توں سکا رشتا کوئی نہیں ہوندا پر ہُن اوہناں دوواں وچ وی سلوک اتفاق نہیں رہیا۔ ہر کوئی اقتدار دی جنگ وچ انج الجھیا اے کہ پتر پیو نوں قید کر رہیا اے تے کدھرے پترنے پیو دیاں اکھاں کڈھ دتیاں نیں ۔ ہور تے ہور دھیاں دا ماں نال سلوک نہیں رہیا۔ یعنی اِک ایسی جاہل نسل پیدا ہو گئی اے جہدیاں اکھاں وچ کسے لئی کوئی شرم حیا نہیں۔ جہدے توں کسے دی عزت محفوظ نہیں۔
’’اُلٹے ہورزمانے آئے
سچیاں نوں پئے ملدے دھکے، جھوٹھے کول بہائے‘‘ایس شعر وچ جتھے بلھے شاہ ہوراں ’’محمد شاہ رنگیلا‘‘ دے دورِ عیاشی دی گل کیتی اے ۔اوتھے ایس شعر وچ اجوکی پاکستانی سیاست وی نظر آئوندی اے۔
محمد شاہ رنگیلا اک اجہیا عیاش بادشاہ سی جہنے سچے تے ہیرے بندیاں نوں درباروں کڈھ دتا ، کجھ نوں قید کروا دتا تے آپ اپنی عیاشی لئی کنجراں نوں وزیر مشیر بنا دتا۔
بلھے شاہ ہوری کہندے نیں :عجیب پُٹھا زمانا آ گیا اے کہ سچے لوکاں دی کوئی قدر نہیں ۔ مقتدر حلقے سچ بولن والیاں نوں دھکے یعنی (گولیاں) مار رہے نیں تے ٹاپ کلاس دے جھوٹھے (کنجر) تے چوراُچکے لوکاں نوں اپنے آل دوالے بٹھا لیا اے۔
’’اُلٹے ہورزمانے آئے
بھوریاں والے راجے کیتے، راجیاں بھیکھ منگائے‘‘
بلھے شاہ فرماندے نیں جہڑے منگ کے کھاندے سن مقتدر حلقیاں نے اوہناں نوں اقتدار سونپ دتا اے تے جہڑے ازلی شہزادے سن اوہناں نوں (حیاتی دی بھیکھ) منگن تے مجبور کیتا جا رہیا اے۔
بیشک اللہ دے ولی واسطے ڈھائی ِتن صدیاں اگے دی پشین گوئی کرنا کوئی مشکل کم نہیں فیر وی میں نہیں کہندا بلھے شاہ ہوراں ’’محمد شاہ رنگیلا‘‘ دے عہد وچ اَج دی پاکستانی سیاست بارے گل کیتی سی ۔
’’اُلٹے ہورزمانے آئے
بلھا! حکم حضوروں آیا، تِس نوں کون ہٹائے‘‘
بلھے شاہ ایس کافی دے مقطعے وچ ’’بلھا‘‘ کہہ کے لوکائی نوں مخاطب کردیاں ہویاں فرماندے نیں: اجہیا اُلٹا دور آ گیا اے کہ ایہ سب جو ہو رہیا اے اوہدے بارے’’ اُتوں ‘‘حکم آیا اے جہنوں ٹالن دی کسے وچ وی ہمت نہیں تے نہ ای کوئی ٹال سکدا اے۔
بلھے شاہ دے نزدیک سارے فساد دی جڑ دنیاوی مال، دولت، رتبہ، تے طاقت اے۔ اوہ طاقت بھاویں اقتدار دی ہووے یا غرور تے تکبر دی۔ ایس ضمن وچ اوہ فرماندے نیں:
’’ماٹی ماٹی نوں مارن لگی، ماٹی دا ہتھیار
جس ماٹی پر بوہتی ماٹی ، تِس ماٹی ہنکار
ماٹی قدم کریندی یار‘‘
بلھے شاہ سرکار اپنی شاعری وچ بار بار اپنا ویلا دسدے نیں تے نال ایہ وی دسدے نیں کہ سچ دا کوئی وی گاہک نہیں ، ہر کوئی جھوٹھ دا خریدار اے۔ ہر کوئی جھوٹھے نوں چاہندا اے۔ مثال طور تے اک کافی وچ بلھے شاہ فرماندے نیں:
جھوٹھ آکھاں تے کجھ بچدا ہے
سچ آکھاں بھانبڑ مچدا ہے
جی دوہاں گلاں توں جچدا ہے
جچ جچ کے جیبھا کہندی اے
مونہ آئی بات نہ رہندی اے
بلھے شاہ سرکار بڑے دبنگ شاعر نیں ۔ جہڑی گل کرن لگیاں عام بندیاں دی زبان تے لہجا اوہدا ساتھ نہیں دیندا بلھے شاہ دا قلم اوس گل نوں بڑے سوہنے ڈھنگ نال اگلے دے مونہ تے کہہ دیندا اے۔ مثال دے طور تے:
’’سچیاں نوں پئے وجن پولے، جھوٹھیاں کرن کلولچنگ چنگیرے پرے پریرے اسی آئیاں سی انبھول‘‘اگے جا کے بلھے شاہ اک ہور کافی وچ ارباب اختیار دیاں زیادتیاں خلاف صدائے احتجاج بلند کردیاں ظالم تے ڈکٹیٹر ذہناں نوں مخاطب کر دے ہوئے آکھدے نیں:
’’اپنا دس ٹکانا کدھروں آیا کدھر جانا؟
جس ٹھانے دا مان کریں توں
اوہنے تیرے نال نہ جانا‘‘
اے حکمرانِ وقت ! ایہ تے دس تُوں کتھوں آیا ایں تے کتھے جانا اے؟ (دربارِ الٰہی ول اشارا اے) جہڑی طاقت تے جہڑے زور تے ، جہڑے ٹِل تے اج توں مان کررہیا ایں اوہنے تیرے نال نہیں جانا۔ یعنی توں جہڑے ’’ابے دی شر تے‘‘ تیس مار خان بنیا پھرنا ایں اوہنے تیرے نال نہیں جانا۔ توں قبر وچ اپنا حساب کلیاں ای دینا اے۔
’’ظلم کریں تے لوک ستاویں
کسب پھڑیو لُٹ کھانا‘‘
اے حکمرانِ وقت! توں دن رات ظلم کر رہیا ایں تے اللہ دی مخلوق نوں ستا رہیا ایں۔ جدوں کہ حضرت علی المرتضیٰ دے فرمان مطابق ’’کفر توں بعد سب توں وڈا گناہ کسے دا دل دکھانا اے‘‘ توں ایہ کم دن رات کر رہیا ایں ۔ اُ توں لُٹ مار کر کے لوکائی دا حق کھائی جارہیا ایں ۔ جہنوں مال حرام کہندے نیں۔
اللہ تعالیٰ دا فرمان اے کہ : ’’ہر ذی نفس نے موت دا ذائقہ چکھنا اے‘‘ تے سرکار بلھے شاہ فرماندے نیں:
’’کر لے چاوڑ چار دیہاڑے
اوڑک تُوں اُٹھ جانا‘‘
توں چار دن عیش کر لے یعنی (شراب شباب تے کباب) رج کے کھا لے ۔ کیوں جے آخر توں ایس دنیا توں جانااے۔ اُٹھ جان دا مطلب ہوندا اے حرام موت مرنا۔
’’شہر خموشاں دے چل وسیے
جتھے مُلک سمانا‘‘
موت توں پہلاں ای شہر خموشاں (قبرستان) بارے سوچ لے جتھے سارے سنسار نے جانا اے۔ وارث شاہ ہوری کہندے نیں : ’’کل چیز فنا ہو خاک رلسی‘‘یعنی کوئی شئے نہیں بچے گی۔ ہر شئے فنا ہو جائے گی۔
’’بھر بھر پور لنگھاوے ڈاہڈا
ملک الموت مہانا‘‘
عزرائیل نوں ملاح نال تشبیہ دے کے بلھے شاہ فرماندے نیں کہ ملک الموت بڑا سخت اے اوہ پور بھر بھر کے لنگھائی جا رہیا اے
’’ایہناں سبھناں تھیں ہے بلھا
اوگن ہار پرانا‘‘
ایہ جہڑے ایس دنیا وچ موجود نیں اوہناں ساریاں وچوں ’’بلھا‘‘ (حاکم وقت )سب توں چوکھا تے پرانا گناہگار اے۔
’’اپنا دس ٹکانا کدھروں آیا کدھر جانا؟‘‘
ہُن توں اپنے بارے دس کہ تُوں کتھوں آیا ایں؟تے کتھے جانا اے؟ یعنی اپنے بارے آپ سوچ لے کہ توں جنت ول جانا اے یا دوزخ دا بالن بننا اے؟
بلھے شاہ اوس علم دی مخالفت کردے نیں جہنوں پڑھن مگروں نہ صرف معاشرتی فساد جنم لوے سگوں سچ ،جھوٹھ، سادھ تے چور دی پچھان بھُل جائے۔اجہیا علم بلھے شاہ دے نزدیک نہیں پڑھنا چاہیدا۔سو بلھے شاہ فرماندے نیں:
’’علموں پئے قضیئے ہور، اکھیں والے انھے کور
پھڑے سادھ تے چھڈے چور، دوہیں جہانیں ہویا خوار
علموں بس کریں او یار!‘‘
ایتھے ای گل نہیں مُکدی سگوںبلھے شاہ حکمران وقت نوں چتائونی دیندے ہوئے کہندے نیں:
’’کر کے چاوڑ چار دیہاڑے
تھیسیں انت نمانا
ظلم کریں تے لوک ستاویں
چھڈ دے ظلم ، کمانا
پیارے بن مصلحت اُٹھ جانا
توں کدئیں تے ہو سیانا‘‘
یعنی اج توں حکمران ہون پاروں چار دن عیش و عشرت کر لویں گاپر آخر اِک دن توں’’ نمانا‘‘(بے یار ومددگار) ہو جاویں گا توں ایہ جہڑا ظلم کر کے عام لوکائی نوں ستا رہیا ایں اپنی ایہ روش بدل لے ! جے توں اپنی ایہ روش نہ بدلی تے کسے دن بے موت ماریا جائیں گا۔ایہناں گلاں نوں سوچ تے سیانا ہو جا!
’’جس جس دا بھی مان کریں توں
سو بھی ساتھ نہ جانا‘‘
اوہ فرماندے نیں : کہ توں جہڑی طاقت تے جہڑے بل تے جہڑی ہلا شیری تے ، جہڑی حکومت تے مان کر رہیاایں ایہنے تیرے نال قبروچ نہیں جانا۔ اوتھے توں کلا ای جائیں گا فیر تیرا کیہ بنے گا؟ تینوں کون چھڈائے گا۔کدی کلا بہہ کے سوچ تے سیانا ہو جا!
بلھے شاہ ہوراں دے کلام وچ آفاقیت ایہ کہ ایہنوں جس دور وچ وی پڑھیا جاوے انج لگدا اے جسراں اج دی گل کیتی گئی اے مثال طور تے بلھے شاہ ہوری مزدور طبقے دی نمائندگی کردیاں آکھدے نیں:
’’کیتی محنت ملدی ناہیں
ہُن کیہ کرے لوکائی
جند کڑکی دے مونہ آئی‘‘
اسیںاپنے چار چفیرے ویکھیے تے انج لگدا اے جسراں بلھے شاہ اج توں ڈھائی تِن صدیاں پہلاں دے شاعر نہیں سگوں اج دے ایس دور وچ زندا نیں تے کدھرے لُک کے ایہ سب کجھ ہوندا ویکھ رہے نیں۔ شاعر اپنے ویلے دا مؤرخ ہوندا اے تے اپنے آل دوالے رہن والی لوکائی نال دھرو ہوندا نہیں ویکھ سکدا۔ ایسے پاروں اوہدے دل وچ اپنے لوکاں واسطے درد ہوندا اے۔
بلھے شاہ اجہے ویلے دی گل کردے نیں جدوں مقتدر حلقیاں وچ سچ سنن دی ہمت نہیں سگوں اوہناں نوں ہر اوہ بندا چنگا لگدا اے جہڑاجھوٹھ بولدا ہووے۔جہڑا اوہناں دی جی حضوری کردا ہووے۔ جہڑا اوہناں دی من پسند گل کردا ہووے بیشک اوہ گل جھوٹھی ہووے۔ایہو وجھا اے کہ بلھے شاہ فرماندے نیں:
’’سچ آکھاں تاں سولی پھاہا
جھوٹھ کہاں تاں وساں‘‘
فیر
’’سچ سُن کے لوک نہ سہندے نی
سچ آکھیے تاں گل پیندے نی
پھر سچے پاس نہ بہندے نی
سچ مِٹھا عاشق پیارے نوں
چُپ کر کے کریں گزارے نوں‘‘
بلھے شاہ ویلے دے حکمران نوں سدھا ساہواں مخاطب ہو کے کہندے نیں:
’’حق پرایا جاتو ناہیں، کھا کھا بھار اٹھاویں گا
پھیر نہ آ کر بدلا دیسیں ، لاکھی کھیت لٹاویں گا
داء لا کے وچ جگ دے جوئے ، جِتے دم ہراویں گا
کد تک حکم چلاویں گا؟
جیسی کرنی ویسی بھرنی پریم نگر ورتارا ہے
ایتھے دوزخ کٹ توں دلبر!، اگے گُل بہارا ہے
کیسر بیج جو کیسر جمّے ، لہسن بیج کیہ کھاویں گا؟
کد تک حکم چلاویں گا؟
کھاویں ماس چباویں پیڑے، انگ پوشاک لگائی اے
ٹیڈی پگڑی آکڑ چلیں جُتی پیر اڑائی اے
پلدا ہیں توں جمدا بکرا، اپنا آپ کہاویں گا
کد تک حکم چلاویں گا؟
پل دا واسا وسن ایتھے ، رہن نوں اگے ڈیرا ہے
لے لے تحفے گھر نوں گھلیں ایہو ویلا تیرا ہے
اوتھے ہتھ نہ لگدا کجھ وی ایتھوں ای لے جاویں گا
کد تک حکم چلاویں گا؟
ایویں عمر گوائی آ اوگت، عقبت چا رُڑھائی اے
لالچ کر کر دنیا اُتے ، مکھ سفیدی آئی اے
اَجے وی سُن جے تائب ہوویں ، تاں اَشنا سداویں گا
کد تک حکم چلاویں گا؟‘‘
مکدی گل ایہ کہ بلھے شاہ سرکار پنجابی زبان و ادب وچ نہ صرف اپنے ویلے دے سگوں ہر دور دے مزاحمتی تے نابر شاعر نیں۔ اوہناں دے کلام وچ جتھے سانوں اللہ تعالیٰ دی واحدانیت، رسول کریم ﷺ دی صفت و ثنا ، فلسفہ وحدت الوجود ، مرشد دی لوڑ ، متحرک عملی حیاتی گزارن دی پریرنا ملدی اے اوتھے اوہناں دے کلام وچ مقتدر حلقیاں خلاف بغاوت وی کھل کے نظر آئوندی اے۔
٭٭٭٭٭٭
کہنوں حال سناواں؟
کہنوں حال سناواں بلھیا!
کہنوں حال سناواں؟
٭٭٭٭٭٭
توں ہیں لال علی دے گھر دا
جہڑا خالی جھولیاں بھردا
تیرے باجھوں پھٹ جگر دے
کہنوں ہور وکھاواں ؟ بلھیا!
کہنوں حال سناواں؟
٭٭٭٭٭٭
من لے اپنا چیلا ناتھا
میں ہاں بہت بُرا ہُن پھاتھا
تیرا ٹِلّا چھڈ کے سخیا!
کتھوں کن پڑاواں ؟ بُلھیا!
کہنوں حال سناواں؟
٭٭٭٭٭٭
مُندراں سنکھ تے کاسا دے دے
مینوں جوگ دا ماسا دے دے
ایسا کوئی ول وی دس کہ
اوہدا کِنج سداواں ؟ بُلھیا!
کہنوں حال سناواں؟
٭٭٭٭٭٭
دل دا شاہ عنایت اے رُسیا
میرا چین سکون اے کھُسیا
اُٹھ قبر چوں دس دے مینوں
کسراں یار مناواں؟ بُلھیا!
کہنوں حال سناواں؟
٭٭٭٭٭٭
مادھو ہجر چ پا گیا مینوں
جیندیاں مار مُکا گیا مینوں
ترلے، ہاڑھے پا کے اوہنوں
کسراں موڑ لیاواں؟بُلھیا!
کہنوں حال سناواں؟
٭٭٭٭٭٭
اوہ تے ہار سنگار اے میرا
اوہی چین قرار اے میرا
میرا پنچھیؔ موڑ لیا دے
تیرے ترلے پاواں بُلھیا!
کہنوں حال سناواں؟
٭٭٭٭٭٭