گجرات ! ماضی تے حال دے آئینے وچ

پروفیسر سید عمران فیاض

دہلی جو ایک شہر تھا عالم میں انتخاب
رھتے تھےجہاں منتخب ہی روزگار کے
ایہہ شعر گجرات شہر اُتے کس قدر صادق آندا اے ایس دا اندازہ ایس گل نال لایا جا سکدا اے کہ اپنی صنعت و حرفت علم و دانش سپہ گری تے فنون لطیفہ وچ گجرات نے جیہڑا ناں کمایاں اوہ شاید ای کسے ہور دے حصے وچ آیا ہوئے گا۔ اپنی ایہناں ای خوبیاں دی بدولت گجرات تاریخ دے اوراق وچ صدیاں توں مہر کامل وانگوں جگمگا رہیا اے۔ تے دس رہے نیں کہ مرور زمانہ ایس دی آب و تاب وچ کمی نہیں کر سکے گا۔ ایس دے نال نال ایہہ گل وی اپنی تھاں اہم اے کہ گجرات نوں ماضی وچ بوہت ساری مشکلاں توں لنگھنا پیا۔
گوجر لفظ دی وجہ نال تسمیہ گائے چرا یعنی گائے چرانے والے لوک پر قیاس وجہ تسمیہ ایہہ بیان کیتی جاندی اے کہ گوجرستان جنہاں دی ہزار سالہ تاریخ موجود اے توں آئے لوک گوجر اکھوائے۔ ایس طرح دوجیاں قوماں مثلاً، سید، جاٹ، ارائیں، اعوان، کشمیری، راجپوت، سنے دیگر وی ایس خطہ سرزمین وچ آباد ہوگئے نیں۔
گجرات شہر دی ابتدا کنج ہوئی۔ ایس شہر دا سنگ بنیاد اک ہندو راجہ بیکن پال سورج ہنسی راجپوت نے رکھیا۔ ایس ویلے ایس دا ناں اودھے نگری سی۔ ایس گل دی تصدیق جنرل کنیکنگ پام نے 1849 وچ کیتی۔ جد کہ پرانے شہر دی بحالی دا سہرا گوجر قبیلے دے اک بندے علی خان دے سر اے۔ ایسے طرح ویلا لنگھن دے نال نال گجرات شہر شکست وریخت نال دو چار ہوندا ہویا اسلامی دور وچ داخل ہویا۔ گجرات صوبہ پنجاب دا اک شہر تے ضلع گجرات دا صدر مقام اے۔ گجرات پاکستان دے صوبہ پنجاب دے شمال وچ واقع اے۔ ایس ضلعے دے مشرق وچ میں آزاد جموں کشمیر شمال وچ بھمبر تے جہلم مغرب توں منڈی بہاولدین جنوب مغرب وچ سرگودھا جنوب وچ گوجرانوالہ تے جنوب مشرق وچ سیالکوٹ واقع اے۔ ایہہ شہر مشہور شاہراہ جی ٹی روڈ اُتے واقع اے۔ ایس ضلعے دے جنوب توں دریائے چناب تے شمال توں دریائے جہلم لنگھدا اے ایس ضلعے دی تن تحصیلاں گجرات کھاریاں تے سرائے عالمگیر نیں۔
ضلع گجرات جیہڑا کہ گوجرانوالی ڈویژن دے چھ ضلعیاں وچ شامل اے۔ گوجرانوالہ ڈویژن جس وچ چھ ضلعے گوجرانوالہ، گجرات، حافظ آباد، ناروال، سیالکوٹ تے ضلع منڈی بہاوالدین شامل نیں۔ ایس تاریخی پس منظر توں ایہہ امید پیدا ہوندی اے کہ آئندہ ایہہ شہر تے ایہہ خطہ واقعی عالم وچ انتخاب ثابت ہوئے گا۔ مغلاں دے زمانہ وچ ایس شہر وچ 997ھ وچ اکبر اعظم نے گجرات وچ قلعہ تے قلعہ وچ بائولی تے حمام تعمیر کرائے قلعہ دے آلے دوالے دی آبادی قلعدار دی خدمت کرن والیاں اُتے مشتمل سی۔ ایہو وجہ اے کہ شاہی گھوڑیاں دی دیکھ بھال کرن والے چابک سوار شاہی ہاتھیاں نوں سنبھالن والے فیلباناں تے فوجاں نوں تلواراں فراہم کرن والے گفت گر قلعہ وچ پانی فراہم کرن والے سقاں تے سرکاری چراغ روشن کرن والے تیلیاں دیاں گلیاں اج وی قلعہ دے آلے دوالے موجود نیں۔
اک دور گجرات اُتے سکھاں دا آیا جدوں ایس علاقے وچ گوجر سنگھ بہنگی دی حکمرانی ہوئی۔ چناں چے 1810 وچ گجرات رنجیت سنگھ دی عملداری وچ شامل ہو گیا۔ سکھاں دی شکست دے بعد انگریز فوجی کمانڈراں نے انگریزاں دی حکمرانی لئی راہ صاف کر دتا۔ چناں چے 1849 وچ میجر جے کلارک گجرات دا پہلا ڈپٹی کمیشنر مقرر ہویا۔
جائو تو ڈھونڈ کے لائو کہاں ہو گئے روپوش
شہر گجرات جیہڑا کہ سوہنی دا شہر وی مشہور اے۔ ایہہ صنعت پنکھا سازی وچ اپنا اک وکھرا مقام رکھدا اے۔ ایتھے مٹی دے برتن وی بنائے جاندے نیں جیہڑی کہ ہن اک صنعت دا درجہ اختیار کر چکی اے۔
گجرات ایہناں بہادراں دی بستی اے جنہاں دی جواں مردی اُتے فخر کیتا جا سکدا اے۔ ایس خطہ مردم خیز دی فضاواں چوہدری ظہور الٰہی شہید، میاں محمد اکبر، اسیر عابد، اقبال احمد فاروقی، امام دین گجراتی، اوریا مقبول جان، ایم ایچ عاطف، سید عظمت حسین شاہ، سید طارق ممتاز، مرزا شوکت علی۔ حاجی غلام نبی خالد ۔ حاجی محمد ایوب ۔ حاجی محمد الیاس ۔ شیخ رفیق انجم ۔ چوھدری احمد مختار ۔ جاوید چوھدری ۔ شیخ عبدالخلیل ۔ خادم علی خادم ۔ رشید کنجاہی ۔ شگفتہ اعجاز ۔ عامر چیمہ ۔ غازی اللہ دتہ ۔ فخر زمان ۔ فضل الہی چوھدری ۔ فضل حسین گجراتی ۔ سید منظور حسین شاہ ۔ قمر زمان کا ٸرہ ۔ ثمینہ پگانوالہ ۔ محمد اکرم ۔ محمد صفدر میر ۔ محمد منیر سلیچ ۔ چوھدری عابد رضا ۔ چوھدری فرخ محمود ناز ۔ محمد حنیف حیدری ۔ شریف کنجاہی ۔ انیس لکھنوی ۔ چوھدری محمد طفیل ۔ انور مسعود ۔ اصغر گھرال ۔ لال خان ملک ۔ ایس اے منشی ۔ قربان طاہر ۔ مجید لاھوری ۔ ریاض بٹالوی ۔ منشی لطیف ۔ ڈاکٹر مالک راجہ ۔ روحی کنجاحی ۔ رمضان صاحب ۔ اختیار ساجد ۔ ریاض مفتی ۔ ربط عثمانی ۔ راحت ملک ۔ افتخار حیدر ۔ فضل حق ۔ راز گجراتی ۔ پروفیسر سلیم تابانی ۔حامد حسن سید ۔ پروفیسر مظہر حسین ۔ پروفیسر وسیم بیگ ۔ ڈاکٹر اظہر قریشی ۔ راجہ طارق محمود ۔ شاویز اے ملک ۔ یونس ساقی ۔ افضل راز ۔ بائو غلام رسول ۔ نصراللہ خان آفتاب مفتی ۔ محمد شہباز ۔ امام دین گجراتی ۔ اقبال احمد فاروقی ۔ غازی اللہ دتہ ۔فخر زمان ۔ فضل الہی چوھدری ۔ فضل حسین گجراتی ۔ ڈاکٹر شجاع ناموس ۔ مشتاق ناصر ۔ طفیل میر ۔ رانا عبدالسلام عارف ۔ ندیم منظور سلہری ۔ کرامت اللہ ۔ غنیمت کنجاہی ۔ خان محمد اختر ۔ کاوش بٹ ۔ محمد اسحاق آشفتہ ۔ ایم زمان کھوکھر ایڈووکیٹ ۔ میاں تنویر اشرف ایڈووکیٹ ۔ بائو غلام رسول ایڈووکیٹ ۔ ڈاکٹر مشاھد رضا ۔ ڈاکٹر اظہر قریشی ۔ ڈاکٹر احمد حسن قلعداری ۔ فیصل ھاشمی ۔ حاقان خاور ۔ تے سید اعجاز حسین ڈویژنل فارسٹ آفیسر ۔ سنے ایہناں جہے کئی عظیم دانشوراں دی عرق ریزیاں نال معطر اے۔ ایس دھرتی وچ سادات برادری اپنی جواں مردی و بہادری دی بدولت اک نمایاں مقام رکھدی اے۔
ایہہ اوہ وادی اے جتھے جہلم تے چناب دی پنکھا جھولدی ہوئی لہراں فضاواں وچ ردھم ترتیب دیندیاں نیں۔ ایہہ اوہ خطہ اے جتھے دے سیاستداناں نے وی ملکی تعمیر و ترقی وچ اہم ناں کمایاں۔ ایہناں وچ چوہدری برادران ۔ نواب زدگان ۔ پگانوالہ ۔ جوڑا خاندان تےسادات برادری دا ناں سیاست وچ اہمیت دا حامل اے۔ ایہہ اوہ خطہ اے جس نے عنایت حسین بھٹی۔ مسعودرانا ۔ عالم لوہار ۔ ملکہ موسیقی روشن آرا بیگم ۔ ممتاز بیگم ۔ صبیحہ خانم ۔ تصور خانم ۔ شانتی بیگم سنے کئی معروف گلوکاراں نوں جنم دتا۔ ایس سرزمین نے ایڈمرل محمد شریف۔جنرل حق نواز ۔ جنرل راحیل شریف ۔ جنرل افضل فاروقی ۔ جنرل عابد علی ۔ جنرل حمید ۔ جنرل تصور حسین ۔ جنرل رانی ۔ بریگیڈیئر اعجاز اکبر ۔ بریگیڈیئر اسلم ۔بریگیڈیئر شوکت حسین ۔سنے کئی محب الوطن جانباز پیدا کیتے۔ گجرات ای اوہ واحد خطہ ارض پاکستان اے جس دے سپوتاں نے جنگاں وچ کارہائے نمایاں سرانجام دتے تے 3 نشان حیدر حاصل کیتے۔
ایہناں وچ میجر راجہ عزیز بھٹی شہید، میجر شبیر شریف شہید تے میجر محمد اکرم شہید دے ناں شامل نیں۔
گجرات دی مٹی توں انج دے حکما وی پیدا ہوئے جنہاں دی مسیحائی دے گیت اج وی زبان زد عام نیں۔ ایہناں وچ شفا الملک حکیم محمد حسن قرشی۔شمس الحکما ٕ حکیم سید الطاف حسین ۔ حکیم عبدالرحیم جمیل ۔ حکیم رشید الدولہ ۔ حکیم سید احمد شاہ ۔ زبدئہ الحکما ٕ حکیم سید فیاض حسین شاہ کے اسمائے گرامی سنہرے حرفاں نال لکھے جان دے قابل نیں۔ ایہہ گجرات جس نے سابقہ روزگار ہستیاں وطن نوں دتیاں۔