جنگلی حیات دے علاقے تے انساناں دا قبضہ

لكهت:اشرف شریف

زمین کھلار والی تھاں اے ایناں کھلار کہ اجے کئی علاقے انسانی پیراں تھلے نہیں آئے پر حجم ای سب کجھ نہیں ایہہ کھلار رکھن والی زمین دا سب توں قیمتی جوہر ماحول اے جو وگڑدا جا رہیا اے۔ زمین تے موجود جنگلی حیات دے ٹھکانے ختم ہو رہے نیں 85فیصد جانداراں دیاں نسلاں گھٹدیاں جا رہیاں نیں۔
ماحول دا وگاڑ جنگلات دی کٹائی تے انسانی آبادی وچ تیزی نال ہون والے وادھے پاروں ودھ رہیا اے۔ جانداراں دی ہر نسل نوں اک اجہے مخصوص ماحول دی لوڑ ہوندی اے جو اوہنوں پناہ تے خوراک دے نال نال اپنی جنس دے دوجے جانداراں دا ساتھ دے سکے۔ جو جانور اج پیدا ہو رہے نیں اوہناں لئی اوہ قدرتی ماحول موجود نہیں رہیا جو اوہناں دی پہلی نسلاں نوں ملیا سی۔ قدرتی پناہ گاہواں ختم ہون دی وجہ نال جانوراں نوں افزائش نسل دا موقع نہیں مل رہیا اوہناں نوں بیماریاں لگ رہیاں نیں تے کجھ جانوراں دا انساناں نال ٹکرائو ناخوشگوار واقعات دی شکل وچ سامنے آ رہیا اے۔
سائنسداناں دا کہنا اے کہ اسیں تریخ دے اوس دور وچ آں جہدے وچ جانوراں دیاں بہت ساریاں قسماں تے نسلاں ختم ہو رہیاں نیں۔ ایہدی وڈی وجہ آبادیاں دے نیڑے ایکوسسٹم والیاں کھلی تھاواں دی کمی اے۔ زمین لکھاں ورھیاں دوران کئی واری آفتاں نوں بھگت چکی اے پر انسانی تریخ دی ایہ پہلی تباہی اے جہدی آپ انسان پرورش کر رہیا اے۔ اک سنگھ والے گینڈے‘ ببرشیر‘ شیل فش تے سریلی آواز والے پرندے ختم ہو رہے نیں۔ ایہناں نوں بچان لئی جنگلی حیات دے بچائو دے عالمی فنڈ WWF توں علاوہ پاکستان دے لوکاں نوں وی اپنے جنگلی جانور بچان دی کوشش کرنی ہووے گی۔ ماہرین کہہ رہے نیں کہ ہور تباہی توں بچن لئی ضروری اے کہ اسیں حیاتیاتی تنوع نوں خراب ہون توں بچائیے سانوں اپنی زمین دا ادھا حصہ جنگلی حیات لئی وقف کرنا ہووے گا ممکن اے ایہ اک ناممکن قربانی محسوس ہووے پر غور کرو تے ایہ ساڈے لئی اک کارآمد موقع اے۔ ادھی زمین انساناں دی تے ادھی باقی مخلوق دی۔ زمین نہ ملن نالوں ادھی زمین ملنا گھاٹے دا سودا نہیں معروف ماہر حیاتیات ای اوولسن اپنی کتاب وچ ہاف ارتھ دے تصور نوں تفصیل نال زیربحث لیائے نیں۔
90ء دے عشرے وچ پاکستان وچ موٹروے بنی۔ ہن کئی علاقیاں نوں موٹرویز دے راہیں رسائی دے دتی گئی اے۔ ایہ کھلیاں سڑکاں اجہے علاقیاں چوں گزر رہیاں نیں جتھے کئی طرح دے رینگن والے جانور‘ پرندے‘ درندے تے چرندے پائے جاندے نیں۔ ہو ایہ رہیا اے کہ موٹرویز دی وجہ نال جنگلی حیات دے ٹھکانے تے پناہ گاہواں ختم ہوئیاں کئی علاقیاں وچ موٹرویز نے انساناں وانگوں جانوراں دی آبادی نوں دو حصیاں وچ ونڈ دتا۔ اک پاسے والے جنگلی جانور موٹروے پار کرکے دوجے پاسے دے کھلے علاقے وچ خوراک‘ پناہ یاں ساتھی دی تلاش وچ جان توں قاصر نیں۔ میرا دوست عامرنصراللہ دو عشریاں توں کینیڈا وچ رہندا اے اوہ دس رہیا سی کہ اوہدے گھر دے نیڑے باراں سنگھے‘ ہرن تے رچھ گشت کردے رہندے نیں۔ عامر چنگا شکاری اے پر اوہ جان دا اے کہ لائسنس تے اجازت دے بناں اوہ کسے جانور دا شکار نہیں کر سکدا بھاویں اوہ اوہدے گھر دے لان وچ وڑن والا ہرن ہووے یاں مرغابی ای کیوں نہ ہووے۔ کینیڈا وچ موٹرویز یاں واٹرویز تے تھاں تھاں جانوراں لئی اجہے پل بنا دتے گئے نیں جہناں راہیں اوہ اک حصے توں دوجے حصے ول بناں کسے ڈر دے جا سکدے نیں۔ امریکہ تے یورپ وچ وائلڈ لائف کوریڈور نوں جانوراں دے تحفظ دے حوالے نال اہمیت دتی جا رہی اے۔
درجہ حرارت تیزی نال بدل رہیا اے۔ جانوراں نوں بہتر ماحول دی تلاش وچ سفر کرنا پے رہیا اے۔ راوی دے کنڈھے شہر آباد ہو رہیا اے۔ اک کنڈھا پہلے ای لہور والیاں نے قبضے وچ لے لیا اے۔ ہن جو جنگلی جانور تے پرندے راوی دے بیلے وچ نسل کشی کردے سن اوہ اپنی جان بچان لئی جے چناب دے کنڈھیاں ول جان تے درمیان وچ کنے شہر‘ سڑکاں تے نہراں اوہناں دا راہ روکن گئیاں۔ یورپ ہوندا تے لوک اوہدا کوئی جنگلی کوریڈور بنا دیندے‘ تھاں تھاں پل بنا دیندے۔ پاکستان وچ جانوراں دے تحفظ لئی کم کرن والے گروپ تے تنظیماں گھٹو گھٹ سرگرم نیں۔ جس طرح لوکاں نوں رُکھ لان دی ترغیب دتی گئی انج ای جنگلی حیات دے تحفظ تے بقاء لئی کم کرن تے آگاہی مہم شروع کرن دی ضرورت اے ابتدائی طور تے مقامی جنگلی حیات دیاں فوٹواں تے مبنی نمائش دا پربندھ کیتا جا سکدا اے۔ ایہدے نال لوکاں نوں اوہناں دی نسل تے ایکوسسٹم وچ اوہناں دی اہمیت بارے جانکاری حاصل ہووے گی۔
وطن عزیز وچ گلگت بلتستان‘ چولستان‘ پوٹھوہار دے غیرآباد علاقے دریاواں دے کنڈھے‘ کچے دے علاقے تے سمندر دے نیڑے واقع تھاواں جنگلی حیات دا مسکن نیں۔ ایہناں علاقیاں وچ وڈے پیمانے تے پناہ گاہواں بنان دی لوڑ اے اوہ وڈے زمیندار جہڑے ہزاراں ایکڑ زمین دے مالک نیں اوہ پرائیویٹ پناہ گاہ بنا سکدے نیں۔ حکومت سرکاری زمیناں تے لگے جنگلات نوں جنگلی حیات لئی محفوظ ٹھکانہ قرار دے سکدی اے۔ آزادکشمیر تے مری دے علاقیاں وچ کالارچھ‘ چیتے‘ لومڑیاں‘ سور‘ سرخاب تے کوئل موجود اے۔ لہور وچ نیل کینٹھ‘ ہدہد‘ ہرا طوطا‘ مینا‘ نیلی چڑیا‘ سیوں چڑی گھٹ رہے نیں۔ جانور زمین دی زندگی نیں ایہناں نوں ٹھکانے دے دتے جان تے زمین دا کھلار انسان نوں پناہ دین نوں تیار ہو جاوے گا۔٭٭