غزوئہ بدر

رمضان المبارک سن ۲ ہجری ہفتے والے دن حق و باطل وچکار اِک لڑائی ہوئی جہنوں غزوہ بدر آکھیا گیا

جاوید پنچھی

اللہ تعالیٰ قرآنِ پاک وچ اپنے پیارے حبیب سرورِ کونین، رحمت عالمِ کُل، وجہِ تخلیقِ کائنات، احمد مجتبیٰ ، محمد مصطفیٰﷺ نوں مخاطب کر کے انج ارشاد فرماندا اے:
’’اے محبوب (ﷺ)! یاد کرو جدوں تسی سویرے اپنے گھروں نکلے مسلماناں نوں لڑائی ول پریردے ہوئے تے اللہ سُن دا جان دا اےOجدوںتہاڈے دو گروہاں دا ارادہ سی پچھے ہٹ جان دا تے اللہ اوہناں نوں سنبھالن والا اے تے مسلماناں نوں اللہ تے ای بھروسا کرنا چاہیدا اےOتے بیشک اللہ نے بدر وچ تہاڈی مدد کیتی جدوں تسیں اصلوں بے سروسامان سی تے اللہ توں ڈرو تاں جے تسیں شکر گزار بنوOاے محبوب(ﷺ) ! جدوں تسی مسلماناں نوں فرماندے سی کیہ تہانوں ایہ کافی نہیں پئی تہاڈا رب تہاڈی مدد کرے تِن ہزار فرشتے اُتار کےOہاں کیوں نہیں جے تسیں صبر تے تقویٰ اختیار کرو تے کافر اوسے ویلے تہانوں آ پین تے تہاڈا رب تہاڈی مدد نوں پنج ہزار فرشتے نشان والے بھیجے گاO تے ایہ فتح اللہ نے دتی تہاڈی خوشی لئی تے ایس لئی وی کہ ایہدے نال تہاڈے دلاں نوں سکون ملےOایس لئی پئی کافراں دا اِک حصا کٹ دیوے یا اوہناں نوں ذلیل کرے پئی اوہ نامراد مُڑ جاونO‘‘(سورۃ آلِ عمران، آیات ۱۲۱ تا ۱۲۷)
٭٭٭٭٭
۱۷ رمضان المبارک سن ۲ ہجری ہفتے والے دن حق و باطل وچکار اِک لڑائی ہوئی جہنوں غزوہ بدر آکھیا گیا۔ہویا انج پئی : ’’ سعد بن معاذ رضی اللہ عنہ عمرہ کرن دی نیت نال مکہ پہنچے تے ابو صفوان اُمیہ بن خلف ول اَپڑے ، امیہ وی شام جاندیاں (تجارت وغیرہ لئی) جدوں مدینے توں گزردا تے سعد بن معاذ رضی اللہ عنہ ول ٹھہردا، امیہ نے سعد بن معاذ رضی اللہ عنہ نوں آکھیا ، ذرا ٹھہر جائو جدوں دوپہر ویلا ہو جائے گا تے لوک غافل ہو جان گے (اوس ویلے طواف کرنا کیوں جے مکہ دے مشرک مسلماناں دے دشمن سن) سعد رضی اللہ عنہ کہندے نیں : ’’میں جا کے طواف شروع کردتا ‘‘ سعد رضی اللہ عنہ طواف کر ای رہے سن کہ ابوجہل آگیا تے کہن لگا، ایہ کعبہ دا طواف کون کر رہیا اے؟ سعد رضی اللہ عنہ بولے کہ میں سعد ہاں، ابو جہل بولیا، توں کعبے دا طواف بڑے امن نال کر رہیا ایں جدوں کہ توں (مدینے وچ) محمد (ﷺ) دے صحابیاں نوں پناہ دتی ہوئی اے، سعد رضی اللہ عنہ بولے ، ہاں ایہ ٹھیک اے ، انج دوواں وچکار گل ودھ گئی ۔ فِر امیہ نے سعد رضی اللہ عنہ نوں آکھیا ، ابوالحکم (ابوجہل) دے سامنے اُچی آواز وچ نہ بول ، اوہ ایس وادی (مکہ) دا سردار اے، ایہ گل سُن کے سعد رضی اللہ عنہ نے آکھیا: اللہ دی قسم جے تساں مینوں بیت اللہ دے طواف توں روکیا تے میں وی تہاڈی شام دی تجارت مٹی وچ رول دیواں گا (کیوں کہ شام جان دا اکو ای رستا اے جہڑا مدینے توں جاندا اے) اُمیہ سعد رضی اللہ عنہ نوں ایہو کہندا رہیا کہ اپنی آواز اُچی نہ کرو تے اوہناں نوں مقابلے توں روکدا رہیا ۔ آخر سعد رضی اللہ عنہ نوں غصا آگیا تے اوہناں اُمیہ نوں آکھیا : چل پراں ہٹ میں محمد ﷺ توں تیرے بارے سُنیا اے ، آپ ﷺ نے فرمایا سی تینوں ابو جہل ہی قتل کرائے گا، امیہ نے پُچھیا : مینوں؟ سعد رضی اللہ عنہ نے آکھیا ہاں تینوں، تے فیر امیہ آکھن لگا ، اللہ دی قسم محمد (ﷺ) جدوں کوئی گل کردے نیں تے اوہ غلط نہیں ہوندی ، فیر اوہ اپنی گھر والی کول گیا تے اوہنوں آکھیا ، تینوں پتا نہیں میرے یثربی (مدنی) بھرا نے مینوں کہڑی گل دسی اے؟ اوہنے پُچھیا ، اوہناں کیہ آکھیا اے ؟ امیہ نے دسیا کہ محمد (ﷺ) کہہ چکے نیں ابوجہل مینوں قتل کرائے گا ، اوہ کہن لگی اللہ دی قسم محمد(ﷺ) غلط گل زبان وچوں نہیں کڈھدے۔ فیر انج ہویا کہ اہل مکہ بدر دی لڑائی واسطے ٹرن لگے تے امیہ نوں وی سنیہا گھلیا امیہ دی گھروالی نے اُمیہ نوں آکھیا ، تینوں یاد نہیں تیرا مدنی بھرا تینوں کیہ خبر دے گیا سی؟۔ اوہ گل یاد کرائون مگروں امیہ نے چاہیا پئی ایس جنگ وچ رلت نہ کرے پر ابو جہل نے آکھیا توں وادی مکہ دا رئیس ایں ایس پاروں گھٹو گھٹ دو یا تن دناں لئی تینوں جاناپئے گا ۔ انج اوہ جنگ وچ شریک ہون لئی اوہناں نال ٹرپیا تے اللہ تعالیٰ نے اوہنوں قتل کرا دتا‘‘ (صحیح بخاری ، حدیث ۳۶۳۲)
٭٭٭٭٭
حضرت ابن عباس رضی اللہ عنہم دے حوالے نال ابن ہشام توں اِک روایت انج ملدی اے:
’’رسول اللہ ﷺ نے سنیا کہ ابوسفیان شام ولوں اک تجارتی قافلا لے کے آ رہیا اے ۔ آپ ﷺ نے مسلماناں نوں سدیا تے فرمایا: ’’ نکلو ! ہو سکدا اے اللہ تعالیٰ اوہناں دا مال تہانوں عطا فرما دے ‘‘ اوس قافلے وچ ابو سفیان دے نال چالھی بندے سن تے مکے دے سرداراں وچوں عمرو بن العاص نال سی ۔ مکیوںہجرت دے اُنی مہینے بعد رمضان المبارک وچ ہفتے والے دن رسول کریم ﷺ ۳۱۳ صحابیاں نوں نال لے کے بدر ول نکلے ، اسلامی مجاہداں کوں دو گھوڑے، سٹھ زرھاں ، اسی اونٹھ تے باقی صحابی پیدل سن۔ (اک ہور روایت مطابق ستر اونٹھ سن)۔ رسول اللہ ﷺ نے تن بندیاں لئی اک اونٹھ مقرر کر دتا جہدے تے اوہ واری واری سوار ہوندے سن ۔ رسول اللہ ﷺ نے اپنے آپ تے وی ایہو قانون لاگو کیتا جدوں کہ آپ ﷺ دے نال جہڑے دو صحابی سن اوہناں کھلے دل ایہ آکھیا: یارسول اللہ ﷺ ! تسیں ساڈی واری وی اونٹھ تے آپ ای سواری کرو اسیں تہاڈے نال پیدل چلاں گے۔ پر آپ ﷺ نے فرمایا: ’’سنو! تسیں دوویں نہ میرے توں چوکھے طاقت ور او تے نہ میں تہاڈے توں چوکھا اجر توں غنی آں ‘‘
٭٭٭٭٭
ابو سفیان جدوں حجاز مقدس کول اپڑیا تے اوہ ہر آئوندے جاندے توں رسول کریم ﷺ بارے خبراں پُچھدا سی۔ کجھ لوکاں نے اوہنوں دسیا کہ سید نا محمد ﷺ تیرے قافلے تے حملا کرن لئی نکل چکے نیں۔ اوہنے اوسے ویلے ضمضم بن عمرو الغفاری نوں مکہ ول ٹوریا تے نال ایہ سنیہا دتا پئی اوہ جا کے قریش والیاں نوں آکھے کہ اوہ اپنے مال دی حفاظت دا پربندھ کرن ۔
دوجے پاسے عاتکہ بنت عبد المطلب( رسول کریم ﷺ دی پھوپھو) نے خاب ویکھیا پئی ’’قریش تے کوئی آفت یا مصیبت آئون والی اے‘‘اوہنے اپنا خواب اپنے بھرا عباس بن عبدالمطلب نوں دسیا ۔ حالے اوس خاب بارے مکہ وچ چہ میگوئیاں ہو رہیاں سن کہ عین اوس ویلے مکہ والیاں نے ضمضم بن عمرو الغفاری دی واج سنی ، اوہنے اپنے اونٹھ دی نک تے کن وڈھ دتے سن ، کچاوا اُلٹا کر دتا سی تے اپنی قمیض پھاڑ دتی سی تے چیک چیک کے آکھ رہیا سی اپنے اوس قافلے نوں بچائو جہدے وچ تہاڈے مال آ رہے نیں کیوں جے محمد (ﷺ) نے اوس قافلے تے حملا کر دتا اے، مینوں اُمید نہیں کہ تسیں اوس قافلے دی مدد واسطے ویلے سِر اپڑ سکو!‘‘
قریش نے اپنا پورا زور لا کے جنگ دی تیاری کیتی ، اوہناں دی گنتی ۹۵۰ سی ، اوہناں کول ۱۱۰ گھوڑیاں تے لوہے دیاں زرھاں پاکے بیٹھے ہوئے سوار سن ۔ پیدل سپاہیاں لئی وی لوہے دیاں زرھاں موجود سن ، اوہناں نال رقص کرن والیاں کنیزاں سن جہڑیاں رقص کردیاں ، جوشیلے گائون گائوندیاں تے اوہناں دے جوش نوں ہور ودھائوندیاں سن۔قریش دا غرور تے تکبر نال بھریا اوہ لشکر مسلماناں نون مٹائون لئی ٹر پیا سی۔
٭٭٭٭٭
حضور ﷺ نوں جدوں پتا لگا پئی مکے دے کافراں دا اِک لشکر مدینہ منورہ تے حملا کرن لئی آ رہیا اے تے آپ ﷺ نے صحابہ کرام نوں اکٹھا کر کے صاف صاف فرما دتا پئی: ’’ہو سکدا اے ایس سفر وچ قریش دے قافلے نال ٹکر ہو جائے ، ایہ وی ہو سکدا اے کافراں دے لشکر نال جنگ دی نوبت آجائے‘‘
ایہ ارشادِ گرامی سُن کے حضرت ابو بکر صدیق رضی اللہ عنہ ، حضرت عمر فاروق تے دوجے مہاجر صحابیاں نے بڑا جوش وکھایا۔ پر حضور ﷺ انصاریاں ول ویکھ رہے سن ۔ کیونکہ انصاریاں نے آپ ﷺ دے دستِ مبارک تے بیعت کردیاں وعدہ کیتا سی کہ اسیں اوس ویلے تلوار چُکاں گے جدوں کافر مدینے تے چڑھائی کرن گے ، پر ایس ویلے مدینے توں باہر نکل کے جنگ کرن دا معاملا سی۔انصاری قبیلے خزرج سردار حضرت سعد بن عبادہ رضی اللہ عنہ نے حضور ﷺ دے چہرہ انور ول ویکھ کے پُچھیا: یارسول اللہ ﷺ! کیہ تہاڈا اشارا ساڈے ول اے؟ اللہ دی قسم اسیں اوہ جاں نثار آں جے تہاڈا حکم ہووے تے اسیں سمندر وچ وڑ جائیے‘‘
انج ای انصاریاں دے اک ہور سردار حضرت مقداد بن اسود ؓ نے جوش وچ آکھیا: یارسول اللہ ﷺ! اسیں حضرت موسیٰ علیہ السلام دی قوم وانگ ایہ نہیں آکھاں گے ’’تسی تے تہاڈا خدا جا کے لڑو! سگوں اسیں تہاڈے سجیوں ، کھبیوں ، اگوں ، پچھوں لڑاں گے ‘‘ انصاریاں دے دوواں سرداراں دی تقریر سُن کے حضور ﷺ دا چہرا انور خُشی نال چمک اُٹھیا ۔
(صحیح بخاری، غزوہ بدر، حدیث ۴۶۰۹)
حضور سرورِ کونین ﷺ نے فرمایا:
’’ تہانوں خُشی دی خبر مبارک ہووے کہ اللہ نے میرے نال دو گروہاں وچوں اک گروہ تے غالب کرن دا وعدا فرمایا اے ، اللہ دی قسم میں قریش دے مقتولاں دیاں قتل گاہواں ویکھ رہیاں‘‘
٭٭٭٭٭
ضمضم غفاری نوں ٹورن مگروں ابوسفیان عام رستا چھڈ کے اوس رستے ٹر پیا جہڑا ساحل سمندر دے نال نال مکہ ول جاندا سی ، اوہنے بڑی تیزی نال پندھ نبیڑیا جدوں اوہنوں یقین ہو گیا پئی ہُن قافلا مسلماناں توں محفوظ ہو گیا اے تے اوہنے قیس بن امراء القیس نوں سنیہا دے کے مکے ول ٹوریا پئی ہُن قافلا مسلماناں دے حملے توں محفوظ اے لہٰذا ہن قافلے دی حفاظت واسطے لشکر کشی کرن دی لوڑ نہیں تسیں واپس مکے چلے جائو! قیس بن امراء القیس نے ایہ سنیہا ابو جہل تک اپڑا دتا پر اوہنے واپس جان توں انکار کر دتا تے آکھن لگا ، اسیں بدر تک ضرور جاواں گے تے مسلماناں نوں سبق سکھا کے مُڑاں گے ۔
٭٭٭٭٭
آخر ضروری جنگی تیاری مگروں حضورﷺ ۱۲ رمضان المبارک ۲ھ؁ نوں اپنے جاں نثارصحابیاں نال بدر دے میدان ول ٹر پئے ۔ مدینے توں اک میل دور جا کے رسول کریم ﷺ نے اپنے لشکر دا جائزا لیا ، گھٹ عمر والیاں نوں واپس جان دا حکم جاری کیتا کیونکہ جنگ دے ماحول وچ بالاں دا کیہ کم؟پر اوہناں چھوٹی عمر والیاں وچ سعد بن ابی وقاص ؓ دے چھوٹے بھرا حضرت عمیر بن ابی وقاصؓ وی سن۔ جدوں اوہناں نوں واپس مُڑن لئی آکھیا گیا تے اوہ ضدے پئے گئے ، رون لگ پئے تے کسے وی طرحاں واپس مڑن لئی تیار نہ ہوئے ۔ اوہناں دی بے قراری تے جذبہ ویکھ کے رحمت عالم ﷺ دا قلب مبارک متاثر ہوگیا تے آپ ﷺ نے اوہناں نوں نال جان دی اجازت دے دتی ۔ چنانچہ حضرت سعد بن ابی وقاص نے اپنے چھوٹے بھرا نوں وی اک تلوار دے دتی ۔
مقام بدر ول جان والے کل صحابیاں دی گنتی ۳۱۳ سی جہناں وچ سٹھ مہاجر تے باقی انصاری سن ۔ مقام صفرا تے اپڑ کے آپ ﷺ نے دو صحابیاں نوں کافراں دی جاسوسی کرن لئی ٹور دتا تاں جے اوہناں دے لشکر دا پتا لایا جا سکے پئی اوہ کتھوں تک اپڑیا اے؟
(زرقانی، جلد اول، صفحا ۴۱۱)
٭٭٭٭٭
قریشی کافر مسلماناں توں پہلاں بدر تک اپڑ چکے سن ایس لئی اوہناں( اپنے ولوں) مناسب تھاواں تے قبضا کر لیا سی ۔ حضور ﷺ جدوں بدر دے کول اپڑے تے شام ویلے حضرت علیؓ ، حضرت زبیرؓ، حضرت سعد بن ابی وقاصؓ، نوں بدر ول گھلیا تاں جے قریشی کافراں بارے خبر ہو سکے ۔ ایہناں تِناں صحابیاں نے قریش دے دو غلاماں نوں (جہڑے پانی بھرن تے لائے گئے سن) پھڑ لیا ۔ حضور ﷺ نے اوہناں دوواں غلاماں نوں پُچھیا :
’’ایس قریشی فوج وچ قریشی سرداراں وچوں کون کون اے؟‘‘ اوہناں غلاماں نے دسیا پئی عتبہ بن ربیعہ، شیبہ بن ربیعہ، ابوالخبتری، حکیم بن حزام، نوفل بن خویلد، حارث بن عامر، نضر بن الحارث، زمعہ بن الاسود، ابو جہل بن ہشام، امیہ بن خلف، سہیل بن عمرو، عمرو بن عبدود، عباس بن عبدالمطلب، وغیرا سارے ایس فوج وچ موجود نیں۔ اوہناں سرداراں دے ناں سُن کے حضور رحمت عالم ﷺ اپنے صحابیاں ول مُڑے تے فرمایا:
’’مسلمانوں سُن لو ! مکہ نے اپنے جگر دے ٹکڑے تہاڈی جھولی پا دتے نیں‘‘ ( مسلم شریف، زرقانی)
٭٭٭٭٭
سرورِ کائنات ﷺ جدوں بدر وچ اُترے اجہی تھاں پڑاء کیتا جتھے کوئی کھوہ سی تے نہ ای کوئی چشما ، اوتھوں دی بھوئیں اینی ریتلی سی پئی گھوڑیاں دے سُم بھوئیں وچ کھُب کھُب جاندے سن۔ ایہ صورت حال ویکھ حضرت حباب بن منذرؓ نے پُچھیا : یا رسول اللہ ﷺ! جہڑی تھاں آپ ﷺ نے چُنی اے کیہ ایہدے بارے وحی وچ دسیا گیا اے یا ایہ کوئی فوجی تدبیر اے؟ ۔۔۔۔۔۔
آپ ﷺ نے فرمایا: ’’ ایہدے بارے کوئی وحی نہیں اُتری ‘‘ حضرت حباب بن منذرؓ نے عرض کیتی : میری رائے مطابق جنگی حکمت عملی دے تحت بہتر ایہ ہووے گا پئی اسیں تھوڑا اگے ودھ کے پانی دے چشمیاں تے قبضا کر لئیے۔ تاں جے کافر دے قبضے والے کھوہ بیکار ہو جان۔ کیوں جے ایہناں چشمیاں وچوں ای اوہناں کھوہاں وچ پانی جاند ااے۔ حضور ﷺ نے اوہناں دی رائے نوں پسند فرمایا تے اوسے رائے تے عمل کیتا گیا۔
بدر وچ اپڑ کے سارے صحابہ تھکن دی وجھا نال سوں گئے صرف رسول اللہ ﷺ اِک رُکھ تھلے اللہ رب العزت دی عبادت کر دے رہے ۔ اوس رات خوب بارش ہوئی جہدے نال مسلماناں دے خیمیاں ول ریت مٹی جم گئی تے مسلماناں لئی ٹرنا پھرنا آسان ہو گیا۔ تے کافراں ول چِکڑ ، گارا ہو گیا جس پاروں اوہناں لئی ٹرنا پھرنا اوکھا ہو گیا۔ مسلماناں نے بارش دا پانی روک کے حوض بنا لئے تاں جے پانی غسل تے وُضو دے کم آ سکے تے اللہ تعالیٰ نے قرآن کریم دی آیت نازل فرمائی:
’’تے اللہ نے آسمان توں پانی ورھایا تاں جے اوہ تہانوں پاک کر دیوے‘‘( سورۃ انفال)
فجر ویلے حضور سرورِ کائنات، رحمت عالم ، منبع جود و سخا ، وجہ باعثِ تخلیقِ کون و مکاں ﷺ نے دعا فرمائی: ’’ اے اللہ ایہ کافراں دا لشکر بڑے غرور تے تکبر نال بھریا ہویا آ یا اے۔ اے اللہ! اپنی اوہ مدد بھیج جہدا توں میرے نال وعدا فرمایا اے ۔ اے اللہ! کل ایہناں (تکبر بھریاں نوں) ہلاک کر دے‘‘
رسول کریم ﷺ نے مجاہدین اسلام نوں فجر دی نماز لئی جگایا فر نماز توں بعد قرآن پاک چوں جہاد والیاں آیتاں سنا کے ایہو جہیا لرزہ خیز تے ولولہ انگیز وعظ فرمایا کہ مجاہدین اسلام دیاں رگاں وچ خون دا قطرا قطرا جوش دا سمندر بن کے پوری طغیانی وچ موجاں مارن لگ پیا۔
حضرت ابن عباس رضی اللہ عنہما بیان کر دے نیں کہ بدر والے دن رسول اللہ ﷺ اپنے قبہ وچ تشریف فرما سن تے ایہ دعا کر رہے سن: ’’اے اللہ ! میں تینوں تیرے وعدے تے عہد دی قسم دیناں، جے توں(بالفرض) اپنا وعدا پورا نہ فرمایا تے فیر کدی وی تیری عبادت نہیں کیتی جائے گی۔‘‘ حضرت صدیق اکبر رضی اللہ عنہ نے عرض کیتی: یا رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہٖ وسلم! ایہ دعا کافی اے۔ جدوں رسول اللہ ﷺ اپنے قبہ چوں باہر نکلے تے ایہ آیت تلاوت فرما رہے سن: ’’عنقریب ایہ جماعت پسپا ہو جائے گی تے ایہ کنڈ وکھا کے نس جان گے‘‘
صبح جدوں مجاہدین اسلام تے قریش مکہ دیاں فوجاں آمنے سامنے سن اوس ویلے رسولِ کائنات ﷺ نے بہت اثر کرن والا خطبہ فرمایا، جہدے وچ اللہ جل شانہٗ دی حمد و ثناء توں بعد اللہ تعالیٰ دی اطاعت گزاری لئی تلقین کیتی تے اللہ دے عذاب توں ڈرایا۔
رات نوں کجھ جاں نثاراں نال جدوں آپ ﷺ میدان جنگ دا معائنا فرما رہے سن اوس ویلے آپ ﷺ دے دستِ اقدس وچ آپ ﷺ دا عاصا سی ۔ آپ ﷺ اپنے عاصا نال بھوئیں تے لکیر کھچدے تے فرماندے ایہ فلاں کافر دے قتل ہون دی تھاں اے۔ کل ایتھے فلاں کافر دی لاش پئی ہوئے گی۔ اگلے دن انج ای ہویا جسراں میرے کریم آقاﷺ نے فرمایا سی ۔ آپ ﷺ نے جہڑے جہڑے کافر دی جہڑی جہڑی تھاں دسی سی کافراں دیاں لاشاں ٹھیک اوسے تھاں تے پئیاں سن ۔ کسے اک دی لاش اک وال برابر وی ایدھر اودھر نہیں سی۔
حضور سرورِ کائنات، فخر موجودات، سید الانبیاء ﷺ نے لشکرِ اسلام دی صف بندی فرمائی ۔ اودھر مکے دے مشرک وی صفاں بنھ کے کھلوتے سن۔ کیہ عجیب منظر سی پئی اینے خونخوار لشکر ساہمنے تھوڑیاں جہیاں جاناں تے نکی جہی جماعت ، اوہناں کول جنگ و جدل دے ہتھیار، تے ایدھر صرف اپنے اللہ دی مدد تے اعتبار، پر فیر وی سینے تان کے کھلوتے مسلمان۔۔۔۔ ۔۔
اودھر بُت پرست سن، ایدھر حق پرست سن، اودھر شرار، ایدھر ابرار، اودھر طاقت، ایدھر صداقت، اودھر مشرک، ایدھر مسلم، اودھر کافر، ایدھر مومن، اودھر ظلمت، ایدھر نور، اودھر تخریب، ایدھر تعمیر، اودھر سازو سامان، ایدھر ایمان و ایقان، اودھر ناری، ایدھر نوری، اودھر جہنمی، ایدھر جنتی، اودھر اہل شیطان، ایدھر اہل رحمان، اودھر فنا والے، ایدھر بقا والے، سگوں اللہ والے، اودھر سامانِ حرب و ضرب تے ناز ، ایدھر شہنشاہِ عجم و عرب تے ناز، اودھر نیزے تے بھالے تے بھروسا، ایدھر کالی کملی والے تے بھروسا۔
مکے دے مشرکاں کول اعلیٰ قسم دی شراب سی، پر مسلمان روزہ دار سن ایہناں نال کریم آقاﷺ دیاں دعاواں سن۔ اوہ اللہ دے ناں نوں مٹائون آئے سن۔ پر ایہ دین اسلام نوں بچائون آئے سن۔ اودھر ستم و جفا والے سن ، ایدھر صدق و صفا والے سن ۔ سید المرسلین، خاتم النبیین ﷺ نے جدوں ایہ منظر ویکھیا تے رب العزت جل شانہٗ دی بارگاہ وچ سجدہ ریز ہو کے دعا فرمائی:
’’اے اللہ! جے مسلماناں دی ایہ جماعت شہید ہو گئی تے فیر پوری دنیا وچ تیری عبادت کرن والا کوئی نہیں رہے گا‘‘ (مسلم )
٭٭٭٭٭
جنگ دا آغاز اس طرحاں ہویا کہ کافراں دے لشکر چوں اسود بن عبدالا سدالمخزومی مسلماناں دے قبضے والے تالاب تے بہت وڈا دعویٰ کر کے آیا پر حضرت حمزہ رضی اللہ تعالیٰ عنہ نے اوہنوں واصلِ جہنم کر دتا۔ پہلے کافر دے مرن دا منظر ویکھ کے عتبہ بن ربیعہ اپنے بھرا شیبہ تے اپنے پُتر ولید سنے جوش وچ مسلماناں ول آیا تے نعرہ لایا میرا مقابلا کون کرے گا؟ تِن انصاری جوان اوہناں تِناں دے مقابلے وچ نکلے پر اوس غرور دے پُتلے نے آکھیا ساڈے مقابلے وچ ساڈی قوم قریش دے جوان بھیجو تے فیر رسولِ کائنات ﷺ نے حضرت عبیدہ، حضرت حمزہ، تے حضرت علی رضوان اللہ علیہم نوں گھلیا۔ حضرت علی المرتضیٰ ؓ تے حضرت حمزہؓ نے اپنے مقابلے تے آیاں نوں واصل جہنم کر دتا پر عتبہ دے اک وار نال حضرت عبیدہ ؓ دی اِک لت کٹی گئی ۔ حضرت علی المرتضیٰ تے حضرت حمزہ اوہناں دی مدد نوں اپڑے تے اک ای حملے وچ عتبہ دی لاش مٹی وچ رُلی پئی سی۔ حضرت عبیدہ ؓ نوں رسول اللہ ﷺ دی بارگاہ وچ پیش کیتا گیا تے اوہناں اَخیری ویلے اپنا رخسار رسول اللہ ﷺ دے قدماں وچ رکھ دتا تے آپ صلی اللہ علیہ وآلہٖ واصحابہٖ واہلِ بیتہٖ و بارک وسلم نے فرمایا : ’’میں گواہی دیناں کہ تسی شہید او‘‘۔
اس توں بعد سعید بن العاص دا پُتر عبید سر توں پیراں تک لوہے دے لباس تے ہتھیاراں نال لدیا ہویا صف چوں باہر نکلیا تے اسلامی لشکر نوں للکارن لگا ’’میں ابو کرش ہاں‘‘ اوہدی ایہ للکار سُن کئے رسول کریم ﷺ دے پھوپھوزاد بھرا حضرت زبیر بن العوام ؓ جوش نال اپنی برچھی لے کے مقابلے لئی نکلے پر اوہناں ویکھیا پئی اوہدیاں دوواں اکھاں توں سوا اوہدے جثے دا کوئی حصا وی اجہیا نہیں جہڑا لوہے نال ڈھکیا نہ ہووے۔ حضرت زبیر العوامؓ نے نشانا تک کے اوہدی اکھ وچ اس زور نال برچھی ماری پئی اوہ بھوئیں تے ڈگ کے مرگیا۔ برچھی اوہدی اکھ نوں چیردی ہوئی کھوپڑی دی ہڈی تک اپڑ گئی سی ۔ حضرت زبیر العوامؓ نے جدوں اوہدی لاش تے پیر رکھ کے پورے ٹِل نال برچھی کھچی تے برچھی مڑی مشکل نال نکلی تے اوہدا سِر مُڑ کے خم ہو گیا ۔ اوہ برچھی اک تاریخی یادگار بن کے ورھیاں تک تبرک بنی رہی ۔ حضور اقدس ﷺ نے حضرت زبیر العوامؓ توں برچھی طلب فرمائی تے فیر سدا اوہ اپنے کول رکھی۔ حضور ﷺ دے وصال مبارک توں بعد اوہ برچھی چاراں خلیفیاں کول وی گئی تے فیر حضرت زبیر العوامؓ دے فرزند حضرت عبداللہ رضی اللہ عنہما کول گئی ۔ ایتھوں تک کہ ۷۳ ہجری وچ حجاج بن یوسف ثقفی نے اوہناں نوں شہید کر دتا تے برچھی بنو امیہ دے قبضے وچ جا اپڑی فیر لا پتا ہو گئی۔
(بخاری شریف، جلد ۲، صفحا ۵۷۰)
ابو جہل نے جدوں ویکھیا پئی اوہدے لشکر وچ مایوسی چھا گئی اے تے اوہناں دے پیر اکھڑن دے قریب نیں تے اوہنے اپنے لشکر نوں مخاطب کیتا :اے قریشی گروہ! ایہ سارے اپنی جہالت پاروں مارے گئے نیں تے کیہ اسیں وی شرم نال مر جائیے ؟ اٹھو مسلماناں تے اک دم حملا کرو ، مسلماناں نوں صفحا ہستی توں مٹا دیو کیونکہ تہاڈے کول تلواراں، ڈھالاں نیں اتوں تسیں جنگی چالاں دے ماہر او۔
اک روایت وچ اے ابوجہل نے آکھیا : خدا دی قسم اسیں واپس نہیں جاواں گے جدوں تک محمد(ﷺ) تے اوہناں دے صحابیاں نوں قتل نہ کر دیے۔ تہاڈے چوں کوئی محمد(ﷺ) تے اصحابِ محمد(ﷺ) نوں قتل نہ کرے سگوں زندا گرفتار کر لو فیر ویکھنا اسیں اوہناں نال کیہ سلوک کرنے آں ، اوہناں تے کیہ کیہ ظلم کراں گے پئی دنیا اوہناں دا حال ویکھ کے عبرت پھڑے گی ۔ فیر کسے نوں اپنے وڈکیاں دا مذہب بدلن دی جرأت نہ ہووے گی۔
ایس مگروں عام حملہ شروع ہو گیا تے دوویں لشکر اک دوجے نال گتھم گتھا ہو گئے۔ حضور ﷺ نے فیر محسوس کیتا پئی لڑائی وچ شدت آ چکی اے تے آپ ﷺ اک پاسے ہو کے سجدہ ریز ہو گئے تے اللہ دی بارگاہ وچ دعا فرمان لگے۔ حضور ﷺ تے ہلکی جہی غنودگی دا غلبہ ہویا آپ ﷺ نے اکھاں جھپکائیاں تے بیدار ہو کے فرمان جاری کیتا: ’’ اے ابو بکر ! تہانوں مبارک ہووے دین اسلام دی نصرت لئی تائیدِ آسمانی آ چکی اے۔ جبرائیل علیہ السلام اِک ہزار زرہ پوش فرشتیاں دی جماعت لے کے مخصوص عمامے بنھ کے اوہناں دے دوویں کنارے دوواں موڈھیاں تے لٹکائے سکھائے ہوئے ابلق گھوڑیاں تے بھوئیں تے آکے لشکر اسلام وچ صف آرا ہو گئے نیں ۔ میکائیل اک ہزار سواراں سنے لشکر دے سجے پاسے تے اسرافیل فرشتیاں دی فوج گھوڑیاں تے سوار آسمانی سپہ سالاراں نال اسلامی فوج دے کھبے پاسے اترے نیں تے کافراں نال جنگ وچ رجھ گئے نیں۔
حضرت عبدالرحمن بن عوف فرماندے نیں : میری دلی سدھر سی پئی کسے طرحاں قریش دے سردار ابو جہل نوں میں قتل کراں پر موقع نہ مل سکیا ۔ میں ایسے سدھر دی پورتا لئی کھلوتا ہویا ساں جے میرے سجے کھبے دو چھوٹے مجاہد معاذؓ تے معوذؓ دو سکے بھرا تلواراں لے کے آ کھلوتے۔ اوہناں پُچھیا : چاچا ایہناں کافراں وچوں ابو جہل کہڑا اے؟ اک لمحے مگروں ای ابو جہل اونٹھ تے سوار نظر آیا میں اوہناں دوواں بھراواں نوں انگلی دی اشارے نال دسیا پئی اوہ ابوجہل اے۔
میری انگلی حالے تھلے نہیں سی ہوئی کہ اوہ دوویں چھوٹے مجاہد ابو جہل تے باز وانگوں جھپٹے تے پتا اودوں لگا جدوں ابو جہل واصل جہنم ہو گیا۔
ابوجہل دو انصاری صحابیاں حضرت معاذ ؓ تے حضرت معوذؓ ہتھوں قتل ہو گیا ۔ حضرت بلال ؓ ہتھوں امیہ بن خلف ماریا گیا۔ نبی کریم ﷺ نے اک مٹھ وچ کنکریاں لے کے کافراں دے لشکر ول سُٹیاں تے فرمایا: اے اللہ! ایہناں دے چہرے وگاڑ دے! ایہناں دے دلاں وچ رعب تے دبدبا پا دے! ایہناں دے پیر اکھیڑ دے ‘‘
اوہ کنکریاں لگن د ی دیر سی کہ میدان جنگ دا نقشہ بدل گیا تے مشرک میدان جنگ وچوں نسن لگ پئے۔ مجاہدین اسلام نے ایہ صورتحال ویکھ کے اوہناں نوں قیدی بنا کے رسیاں نال بنھ دتا۔
ایہ جنگ سویرے شروع ہوئی تے شام ویلے تک جاری رہی۔ شام ویلے کافراں دے پیر اُکھڑ گئے۔ ایس جنگ وچ چودھاں مسلمان شہید ہوئے، ستر۷۰ کافر واصل جہنم ہوئے تے ۷۰ پھڑے گئے باقی نس بھج گئے۔
٭٭٭٭٭