اسیں منافق آں

شکیل امجد صادق

پروفیسر جنیدثاقب ساڈے پیاے دوست تے دلدار نیں‘ ماہر معاشیات نیں۔ اوہناں دی سب توں وڈی خوبی ایہہ وے کہ اوہ اکانومسٹ ہون دے باوجود دو تے دو چار دے چکر وچ نہیں پیندے۔ کرکٹ نال جنون دی حد تک لگائو اے۔ دنیا دے کسے کونے وچ میچ ہووے‘ دیکھے بناں رہ نہیں سکدے۔ فلم بینی دے حد توں ودھ شوقین نیں۔ ادب نال واہوا لگائو اے۔ اک سفرنامہ وی لکھ چکے نیں۔ سینکڑوں ناول تے افسانے پڑھ چکے نیں۔ کتاب نال محبت دا ایہ عالم اے کہ باقاعدہ کتاباں خریدے نیں۔ سیروسیاحت دے دلدادہ نیں۔ کئی ملکاں دی سیر کر چکے نیں۔ تے دوستو آئو اک سفر دی روداد اوہناں دی زبانی سننے آں۔
اک امریکی ایئرلائن وچ خاتون نے فلائٹ وچ سوار ہوندیاں ای اپنا ہتھ میرے ول ودھا دتا‘ میں کتاب بند کیتی تے اوہدے نال گرم جوشی نال ہتھ ملایا خاتون بزرگ سن‘ جد کہ عمر سٹھ تے ستر دے درمیان ہووے گی اوہ شکل توں پڑھی لکھی تے سمجھدار وی لگ رہیاں سن۔ اوہناں نے کتاب ول اشارا کرکے پچھیا؟ کیہ ایہ عربی دی کتاب اے میں مسکرا کے جواب دتا نہیں ایہ اردو زبان دی کتاب اے اوہ مسکرائی اپنا ہتھ فیر میرے ول ودھایا‘ ملایا تے دیر تک جھلا کے بولی توں پاکستانی ایں‘ میں گرم جوشی نال جواب دتا جی جی بالکل اوہ حقیقتاً خوش ہو گئیاں۔ فلائٹ لمی سی‘ ایس لئی اسیں دیر تک گل بات کردے رہے‘ جینا امریکی نیں‘ تریخ دی استاد نیں۔ اوہ طالب علماں نوں عالمی تنازعے پڑھاندیاں نیں ایس لئی اوہ مسئلہ کشمیر توں وی چنگی طرح واقف نیں۔ اوہ قائداعظم محمدعلی جناح تے مہاتما گاندھی دوہاں توں بڑیاں متاثر سن۔ اوہناں نے میرے توں پچھیا کیہ تسیں گاندھی نوں پڑھیا اے میں جواب دتا جی ہاں میں گاندھی دی آٹوبائیوگرافی (سوانح عمری) وی پڑھی تے اوہناں دے ست سماجی گناہواں دا مطالعہ وی کیتا جینا نے میرے توں گاندھی دے ست سماجی گناہواں بارے پچھیا؟ میں عرض کیتا‘ پوپ گویگوری اول نے 950 وچ ست خوفناک گناہواں دی فہرست جاری کیتی سی اوہناں دا کہنا سی انسان نوں ست گناہ ہوس‘ بسیارخوری‘ لالچ‘ کاہلی‘ شدید غصہ‘ حسد تے تکبر مار دیندے نیں۔ انسان جے ایہناں ست گناہواں تے قابو پا لوے تے اوہ شاندار تے بھرویں تے مطمئن زندگی گزاردا اے۔ گاندھی جی نے پوپ گویگوری دے ست گناہواں دی فہرست توں متاثر ہو کے 1925ء وچ ست سماجی گناہواں دی فہرست جاری کیتی اوہناں دا کہنا سی جدوں تک کوئی معاشرہ ایہناں ست گناہواں تے قابو نہیں پاندا اوہ معاشرہ اوس ویلے تک معاشرہ نہیں بن دا۔ گاندھی جی دے بقول اصولاں دے بناں سیاست گناہ اے۔ کم دے بناں دولت گناہ اے۔ اخلاقیات دے بناں تجارت گناہ اے۔ انسانیت دے بناں سائنس گناہ اے تے قربانی دے بناں عبادت گناہ اے۔
ایہ ست اصول بھارت لئی گاندھی دا سماجی ایجنڈا سی۔اوہ مسکرائی‘ مینوں تھپکی دتی تے فیر پچھیا؟ کیہ تسیں قائداعظم محمدعلی جناح دے ست اصول وی بیان کر سکدے او؟ میں مسکرا کے جواب دتا قائداعظم پریکٹیکل بااصول انسان سن اوہ فرمودات تے یقین نہیں سن رکھدے ایس لئی اوہناں نے زندگی وچ قوم نوں کوئی تحریری ایجنڈا نہیں سی دتا۔ اوہ میرے ول ویکھدیاں رہیاں‘ میں عرض کیتا؟ گاندھی تے قائداعظم وچ فرق سی۔ گاندھی فلاسفر سن تے قائداعظم پریکٹیکل انسان سن اوہ کہن دی تھاں کرن تے یقین رکھدے سن ایس لئی ساڈے کول اقوال توں ودھ قائداعظم دیاں مثالاں موجود نیں۔ میں چپ ہو گیا‘ بولی میں اوہ مثالاں سننا چاہنی آں۔ میں عرض کیتا؟ مثلاً قائداعظم نے پوری زندگی وقت دی پابندی کیتی‘ پوری زندگی قنون نہیں توڑیا‘ پوری زندگی اقرباپروری نہیں کیتی‘ پوری زندگی رشوت دتی تے نہ لئی۔ پوری زندگی اپنے مذہبی رجحانات دی نمائش نہیں کیتی اوہ سنی سن‘ وہابی سن‘ یاں فیر بریلوی‘ قائداعظم نے پوری زندگی کسے نوں کنوں کن خبر نہیں ہون دتی‘ پوری زندگی وعدے دی پابندی کیتی‘ پوری زندگی کوئی سمجھوتہ نہیں توڑیا‘ پروٹوکول نہیں لیا‘ سرکاری رقم نہیں کھادی‘ ٹیکس نہیں بچایا‘ آمدن نہیں چھپائی‘ اصولاں تے سمجھوتہ نہیں کیتا‘ کسے دا حق نہیں ماریا تے پوری زندگی کسے بندے نال بدتمیزی نہیں کیتی۔ اوہ مسکرا کے بولی ویل ڈن تسیں ٹھیک کہہ رہے او۔ اوہ واقعی بڑے شاندار انسان سن۔ میں اوہناں توں بڑی انسپائرڈ آں۔ اوہ رکی تے فیر ہولی جہی بولی؟ میں جے تہاڈے توں ہور سوال پچھ لواں تے تسیں مائنڈ تے نہیں کرو گے۔ میں مسکرا کے جواب دتا‘ نہیں ضرور پچھو میں حاضر آں۔ اوہ بولی؟ کیہ تسیں قائداعظم نال محبت کردے او‘ میں فوراً جواب دتا دل و جان نال‘ اوہ بولی فیر دسو تہاڈے وچ اپنے قائداعظم دی کہڑی کہڑی خوبی موجود اے۔ میرے لئی ایہ سوال غیرمتوقع سی۔ میں پریشان ہو گیا تے میں پریشانی وچ سجے کھبے ویکھن لگ پیا اوہ سمجھ گئی تے ہولی جہی آواز وچ بولی‘ تسیںایہ چھڈ دیو تسیں صرف ایہ دسو‘ تہاڈی قوم نے اپنے قائد دی کہڑی کہڑی خوبی نوں اپنی ذات دا حصہ بنایا۔ میں ہور شرمندہ ہو گیا‘ میرے متھے تے مڑھکا آ گیا۔
اوہ مسکرا کے بولی‘ میں تریخ دی طالب علم آں۔ میں اسلام توں وی انسپائر آں۔ میں ادھی اسلامی دنیا ویکھ چکی آں۔ تسیں مسلمان منافقت دا شکار او‘ تسیں لوک ہمیشہ نبی پاک رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم ہوراں نوں اپنا ہیرو کہندے او۔ تسیں اوہناں دے خلفاء تے صحابہ نوں وی آئیڈیل کہندے او پر جدوں عمل دی واری آئوندی اے تے تسیں اوہناں دی کوئی اک خوبی وی اڈاپٹ نہیں کردے۔ تہاڈے وچ تہاڈے آئیڈیلز دی کوئی خوبی نظر نہیں آئوندی۔ تسیں لوک قائداعظم ورگی شخصیت بارے وی ایسے طرزعمل دا شکار او‘ تسیں قائداعظم نوں نوٹ تے چھاپ دتا‘ تسیں ہر فورم تے اوہناں دی عزت وی کردے او تے تسیں اوہناں لئی لڑن مرن لئی وی تیار ہو جاندے او پر جدوں اوہناں ورگا بنن دی واری آئوندی اے تے تسیں سجے کھبے ویکھن لگ پیندے او‘ ایس لئی میرا مشورہ اے تسیں جے اسلام پھیلانا چاہندے او تے تسیں رسول اللہؐ ہوراں ورگیاں عادتاں اپنا لوو تے جے تسیں پاکستان نوں ترقی یافتہ ویکھنا چاہندے او تے قائداعظم دے اصولاں تے عمل شروع کر دیو‘ تہاڈا ملک یورپ توں اگے نکل جاوے گا اوہ رکی تے نرم آواز وچ بولی‘ میں اپنی ہر پہلی کلاس وچ طالب علماں توں اوہناں دے آئیڈیلز بارے پچھنی آں‘ ایہ جدوں اپنے اپنے آئیڈیلز دس دیندے نیں تے فیر میں اوہناں توں پچھنی آں تسیں اوہ خوبیاں گنوائو جو تسیں اپنے آئیڈیلز توں متاثر ہو کے اپنی زندگی وچ شامل کیتیاں‘ زیادہ تر طالب علماں دا ردعمل تہاڈا ورگا ہوندا اے میں فیر اوہناں نوں دسنی آں میں اوس ویلے تک تہاڈے آئیڈیل نوں آئیڈیل نہیں مناں گی جدوں تک تہاڈی زندگی وچ اوہناں دی کوئی جھلک نظر نہیں آئوندی۔ تسیں جے دلوں اپنے آئیڈیلز نوں اپنا آئیڈیل سمجھدے او تے فیر تہاڈے وچ اوہناں دیاں عادتاں موجود ہونیاں چاہیدیاں نیں‘ نہیں تے تسیں منافق او‘ تے میں زندگی وچ کسے منافق نوں کدی مطمئن تے چنگی زندگی گزاردے نہیں ویکھیا۔٭٭