برداشت ،حوصلہ تے دوجیاں نوں قبول کرنا

مشکل حالات انسان نوں کھرے تے کھوٹے لوکاںدی پہچان کروا دیندے نیں

قاسم علی شاہ

پائلٹ نے روانگی دا اعلان کیتا، جہاز رن وے اُتے دوڑن لگیا تے جدوں اوہ اپنی حد اُتے اپڑ گیا تے پائلٹ نے اڑان بھرن دا فیصلہ کیتا جہاز دے پہیاں نے رن وے نوں چھڈیا، اُتے ول ترچھا ہویا تے اسمان ول منہ کر کے بلند ہون لگیا۔ کجھ ای دیر وچ اوہ 25 ہزار فٹ دی بلندی اُتے سی۔ مسافراں نے سیٹ بیلٹ کھول لئے، جہاز دا ماحول خوشگوار ہو گیا تے ہر پاسیوں گلاں تے قہقہیاں دیاں اوازاں آن لگیاں چونکہ فلائیٹ دا دورانیہ مختصر سی ایس لئی کجھ ای دیر وچ ایئر ہوسٹس وی کھان پین دا سامان تے کولڈ ڈرنکس لے کے آ گئیاں۔ میں اک کپ کافی لئی تے اپنا لیپ ٹاپ کھول کے آن والے سیشن دی تیاری اُتے اک نظر پھیرن لگیا۔
خلاف توقع پائلٹ نے اک اعلان کیتا تے مسافراں دے چہریاں اُتے فکر مندی ودھ گئی ایس نے کہیا ، اسیں ملتان ایئر پورٹ دے نیڑے آں پر موسم کافی خراب اے، شاید سانوں اسلام آباد جانا پئے، ایس اعلان اُتے کجھ مسافراں دی تیوریاں چڑھ گئیاں تے کجھ غصے دا اظہار کرن لگے۔ ایہہ وی کوئی گل ہوئی بھلا، اگلی سیٹ اُتے بیٹھا اک بندا بولیا۔ اسلام آباد جا کے اسیں خوار ای ہوواں گے۔ اوہ خاصا غصے وچ نظر آ رہیا سی، تے بار بار موبائل اُتے نمبر ڈائل کرن دی کوشش کر رہیا سی پر ہزاراں فٹ دی بلندی اُتے سگنلز کتھے ہوندے نیں۔ ایہہ تے اوہ ای گل ہوئی ناں کہ ’’ لب دریا پیاسے رہ گئے ۔‘‘ ایہناں دے نال بیٹھے اک شاعر مزاج بندے نے پھبتی کسی۔
طرح طرح دیاں اوازاں آ رہیاں سن تے انج لگ رہیا سی کہ ایہہ لوک پائلٹ دے ایس فیصلے توں قطعی خوش نہیں۔ اچانک انج محسوس ہویا جویں جہاز دے نال کوئی شے زور دار انداز وچ ٹکرا رہی ہوئے۔ ایہہ طوفانی ہوا دی ٹکر سی، جیہڑی شدید دبائو دے نال جہاز اُتے حملہ آور ہو ئی سی۔ ایس دی وجہ نال جہاز دا توازن وگڑیا تے اوہ انتہائی بائیں جانب ترچھا ہو گیا۔ کجھ لوک سیٹاں توں پھسل گئے۔ اُتے ریکاں دے منہ کھل گئے جس توں سامان ڈگن لگیا۔ جہاز اک جھٹکے نال سدھا ہویا پر ایس دی پرواز ہن وی ٹھیک نہیں سی۔ انجناں دی خطرناک غراہٹ وکھری سی جیہڑی ایس ماحول نوں ہور وی بھیانک بنا رہی سی۔ کجھ دیر پہلے دی خوشگواریت ختم ہو گئی سی تے ہن ہر پاسے اک پراسرار جہی خاموشی چھا گئی سی۔ ہر اک دے چہریاں اُتے ہوائیاں اڑ رہیاں سن تے اکھاں وچ خوف دے نال نال اک عجیب بے بسی وی سی۔ کجھ کمزور دل مسافر تے باقاعدہ رون لگے سن تے کجھ اُچی اُچی اواز نال یا اللہ رحم !یا اللہ رحم ! دیاں صداواں دے رہے سن۔ اک اعصاب شکن دورانیے دے بعد آخر کار جہاز دی پرواز ٹھیک ہو گئی تے پائلٹ ولوں اعلان ہویا۔ ’’خواتین و حضرات! اسیں اک خطرناک طوفانی موسم توں خیریت دے نال نکل آئے آں تے عنقریب اسلام آباد ایئر پورٹ اُتے لینڈ کرن والے آں‘‘۔مسافراں دے چہریاں اُتے اطمینان آ گیا تے اوہ اللہ دا شکر ادا کرن لگے۔
انسان دا خمیر کس خصلت دے نال گُنیا گیا اے ایس دا جواب تے اللہ نے قرآن وچ دے دتا اے اوہ جلد باز، متکبر تے ناشکرا اے۔ پر ایس دا عملی نمونہ میں اوس دن اسلام آباد ایئر پورٹ اُتے ویکھیا۔ اوہ ای لوک جیہڑے کجھ دیر پہلے تیکر خدا دے ساہمنے گڑ گڑا رہے سن تے اپنی سلامتی دی دعا منگ رہے سن ہن معمولی معمولی گلاں اُتے اک دوجے دے نال دست و گریباں سن۔ رات ہو چکی سی تے بارش وی ہو رہی سی، ایئر لائن ولوں کھانا دتا گیا تے ایس وچ وی عیب کڈن لگے۔ ’’حرکت ویکھو ایہناں دی، عوام توں کروڑاں کما رہے نیں پر اینا نہیں کرسکدے کہ گرم کھانا ای اپنے کسٹمرز نوں دے دین‘‘۔اک صاحب جیہڑے بڑے غصیلے موڈ وچ بیٹھے سن، اچانک برس پئے، ایئر لائن ولوں سارے مسافراں لئی رات بسر کرن دا بندوبست وی کیتا گیا پر کمرے گھٹ سن تے مسافر زیادہ۔ ایس لئی دو مسافراں نوں اک کمرہ الاٹ کیتا گیا پر ایس اُتے وی بوہت سارے لوک بے نقط سنا رہے سن۔
لفظ انسان دا ماخذ ’’نسیان‘‘ توں اے، یعنی بھُل جانا، شاید ایہو وجہ اےکہ ایہہ بوہت جلدی ماضی نوں بھُل جاندا اے۔ ایہہ پریشانی وچ ہوئے، مالی تنگی دا شکار ہوئے یا موت ساہمنے نظر آ رہی ہوئے تے فیر گڑ گڑاندا اے ، دعاواں منگدا اے تے ہر قسم دی شرطاں لئی تیار ہو جاندا اے۔ سچے دل نال توبہ کر کے آئندہ گناہواں دے نیڑے وی نہ جان دا عہد کردا اے پر جویں ای ایس دے حالات ٹھیک ہو ندے نیں تے فیر اوہ طوطا چشم بن جاندا اے۔ اوہ سب کجھ بھُل جاندا اے۔ مسائل دے بھنور توں نکلن تے اپنے آرام و راحت لئی اوہ خدا توں التجاواں کردا اے۔ رب، رحمان و رحیم اے جدوں اوہ ایس نوں تنگی توں فراخی وچ لے آندا اے تے پہلی غلطی اوہ ایہہ کردا اے کہ اپنے آپ نوں ایہناں نعمتاں دا عادی بنا لیندا اے تے ایس دے بعد سب توں خطرناک غلطی ایہہ کردا اے کہ ایہناں سب نوں اپنا حق سمجھن لگ جاندا اے۔ ایتھوں سارے مسائل شروع ہو ندے نیں۔ حرص، طمع، تے مزید دی خواہش ایس اُتے سوار ہو جاندی اے تے اوہ اپنی خواہشاں دے اگے سرجھکا لیندا اے تے ایس حد تیکر خواہش دا غلام بن جاند ااے کہ بعض اوقات حلال، حرام دی تمیز وی بھُل جاندا اے۔ قدرت ایس نوں ڈِھل دیندی رہندی اے تے فیر جدوں ایس دی رسی تھوڑی جہی ٹائیٹ کر دتی جاندی اے تے اوہ حالات دے شکنجے وچ پھس جاندا اے تے فیر اپنی اوقات اُتے آندا اے تے اک وار فیر خدا توں فریاد شروع کردا اے۔ ایہہ اوہ ای سی جیہڑا خود اُتے اتراندا سی، زندگی دی آسائشاں نوں اپنے زور بازو دی کمائی سمجھدا سی پر حالات دے اک جھٹکے نوں وی سہہ نہیں پایا۔
میں اپنے کمرے وچ آیا، تھوڑی جہی سیٹنگ دے بعد میں بستر اُتے لیٹ گیا، میرے نال کمرے وچ اک ہور صاحب وی سن ۔ تعارف ہون اُتے پتہ چلیا کہ اوہ وی پڑھن لکھن والے انسان نیں، اوہ مینوں اک مہذب تے بہترین انسان لگے ، جلدی ای اسیں گھل مل گئے، سویرے اٹھ کے میں لہور جان والی پہلی بس وچ سیٹ بُک کروائی تے روانہ ہو گیا۔ میرے نال سیٹ اُتے اک نوجوان بیٹھا ہویا سی۔ میری ویڈیوز دی بدولت اوہ میرے توں واقف سی، ایس دے نال وی اچھی خاصی گپ شپ رہی، اوہ نوجوان ہجے پڑھ رہیا سی تے ایس دے ارادیاں توں لگ رہیا سی کہ اوہ اپنی زندگی وچ کجھ کرنا چاہندا اے میرے ساہمنے نکی جہی اسکرین لگی ہوئی سی، اگرچہ مینوں موویز ویکھن دا زیادہ شوق نہیں، فیر اُتوں میری روزمرہ دی روٹین وی مینوں ایس دی گنجائش نہیں دیندی پر فیر وی میں ایس ویلے اک نویں ریلیز ہون والی مووی لائی تے ایہہ سوچ کے کہ 10، 15 منٹ دے بعد بند کر دیواں گا، میں ویکھن لگیا اوہ مووی تعلیم تے سماجی موضوع اُتے بنی اک بہترین فلم سی، کردار تے ڈائیلاگ وی کمال دے سن۔ مجموعی طور اُتے اک سبق آموز فلم سی جیہڑی مینوں ایس قدر چنگی لگی کہ آخر تیکر ویکھ لئی۔ میں کھڑکی توں باہر ویکھیا تے اسیں لہور اپڑن والے ساں۔
شام نوں گھر دے ٹیرس اُتے بہہ کے میں سوچاں وچ گم سی، کل توں اج تیکر ہون والے سارے واقعے اک اک کر کے میرے ذہن وچ آ رہے سن، لہور توں ملتان دے سفر دا پلان، طوفانی موسم، لوکاں دے خوفزدہ چہرے، ایہناں دی گڑگڑاہٹ، فیر اسلام آباد ایئر پورٹ اُتے سب کجھ بھُل کے فیر توں اوہ ای اپنی عادتاں، کمرے دا دوست، بس وچ اک نوجوان ہم سفر تے اک بہترین، سبق آموز مووی۔ میں ایہناں سارے واقعیاں نوں معانی دین لگیا تے مینوں ادراک ہویا کہ قدرت نے جہاز نوں ملتان توں اسلام آباد ول ایس لئی موڑیا کہ اوہ میری زندگی وچ کجھ نویں شیواں دا وادھا کرنا چاہندی سی۔ مینوں بوہت کجھ سکھانا چاہندی سی۔ قدرت نے مینوں سکھایا کہ جدوں اسیں زمین توں 25 ہزار فٹ دی بلندی اُتے سی تے طوفانی ہوا نے جہاز نوں ڈگمگایا تے سب نے یقین کر لیا سی کہ اج ساڈی زندگی دا ذکری دیہاڑ اے تے انج صرف اللہ دی قدرت ای سی جس نے سانوں ایس صورت حال توں کڈیا۔ انسان دے نال اللہ مدد و نصرت نہ ہوئے تے اوہ اک قدم وی نہ چل سکے۔ میں سکھیا کہ مشکل حالات وچ اللہ نوں پکارنا ضرور چاہیدااے پر حالات دے ٹھیک ہون اُتے ایس توں پاسا نہیں موڑنا چاہیدا۔ میں سکھیا کہ زندگی وچ ہر طرح دے حالات نوں قبول کرنا چاہیدا اے، کیوں جے اللہ دی پلاننگ وچ انسان لئی خیر ای ہوندی اے۔ میں سکھیا کہ جنہا مل جائے ایس اُتے راضی رہنا چاہیدا اے تے ایس دا شکر ادا کرنا چاہیدا اے نہ کہ شکوہ شکایت۔ میں سکھیا کہ چنگے اخلاق اوہ خوبی اے جیہڑے انساناں نوں تہاڈا گرویدہ بناندی اے تے لوک تہاڈے نال محبت کرن لگدے نیں۔ میرے کمرے دا دوست تے بس وچ ملن والا منڈا، اگرچہ مینوں اتفاقی طور اُتے ملے سن پر ایہہ اتفاقی ملاقات اک گہرے تعلق وچ بدل گئی تے ہن اوہ دونویں میرے بہترین دوست بن چکے نیں۔
زندگی دے واقعے نوں معانی دین والے انسان اُتے اللہ وی بوہت ساری حقیقتاں آشکار کر دیندا اے۔ کیوں جے اوہ سوچدا اے کہ انج میرے نال ای کیوں ہویا؟ جے ایس واقعے توں ایس نوں فائدہ ملیا ہوئے تے شکر دے جذبات ایس نوں رب دے نیڑے کر دیندے نیں۔ جے ایس توں کوئی نقصان ملیا ہوئے تے وی اوہ سوچدا اے کہ عین ممکن اے کہ مینوں ایس توں زیادہ نقصان مل رہیا ہوئے پر اللہ نے ایہہ نکا جہیا نقصان دے کے وڈے نقصان توں بچا لیا۔ عالمی شہرت یافتہ مصنفہ رونڈابائرن، غور و فکر تے سوال پچھن دے بارے وچ کہندی اے کہ تہاڈا زندگی دے بارے وچ سوال شروع کرنا اک بڑی پیشرفت اے۔ زندگی دی حقیقت اج وی اوہ ای اے جیہڑی ازل توں سی پر ایہناں سب وچوں اک انسان کجھ ہٹ کے اے۔ اوہ انسان جیہڑا سوال پچھدا اے، جواب حاصل کردا اے تے ایس دی بدولت اک سچائی دریافت کر لیندا اے۔ واصف علی واصف دا قول اے کہ ’’حالات وواقعات انسان لئی سان دا کردار ادا کردے نیں‘‘۔
سان، اوہ آلہ ہوندا اے جس نال چھری دی دھار نوں تیز کیتا جاندا اے۔ زندگی دے مشکل حالات، سوچن تے تدبر کرن والے انسان نوں سنواردے نیں ایہناں دی بدولت اوہ برداشت، حوصلہ تے قبول کرنا سکھ جاندا اے تے اوہ اعلیٰ ظرف ہو جاندا اے۔ مشکل حالات ایس نوں کھرے تے کھوٹے لوکاں دی پہچان وی کروا دیندے نیں۔ تعلق نبھان والے، ساتھ نہ چھڈن والے، دوستی دا بھرم رکھن والے تے وڈے وڈے دعوے کرن والے لوک آپ دی زندگی وچ وی ہون گے پر جویں ای تہاڈے اُتے کوئی مشکل آئی، تہانوں ایہناں دی لوڑ پئی تے ایہناں دا موبائل فون بند ہو جاندا اے یا اوہ کسے ’’ضروری‘‘ کم وچ مصروف ہوندے نیں پر دوجے پاسے انج دے لوک وی نیں جیہڑے اپنی شناخت لُکا کے وی تہاڈی انج دی مدد کر جاندے نیں کہ تسیں حیران رہ جاندے او۔
عقل مند لئی اشارہ کافی ہوندا اے۔ کوئی وی انسان جیہڑا زندگی دے حادثات تے سانحات توں سکھدا نہیں، اوہ ایس دی زندگی وچ بار بار آندے نیں۔ اوہ بار بار ٹھوکراں کھاندا اے تے ایہہ ٹھوکراں ایس نوں متنبہ کردیاں نیں کہ تھلے ویکھ کے چل۔ ایہہ رکاوٹاں ایس لئی وی آندیاں نیں کہ ساڈا رب ساڈے نال پیار کردا اے، اوہ ساڈی بھلائی چاہندا اے اوہ چاہندا اے کہ اسیں غور و فکر توں کم لیے تے ایہناں واقعات دے تانے بانے ملا کے کجھ سبق حاصل کریئے تاں جے اسیں وڈے نقصان توں بچ جائیے۔
انسان ڈائری، کیلنڈر تے پلانر لے کے بہہ جاندا اے تے پورے ہفتے،مہینے تے سال دی پلاننگ کر لیندا اے اوہ سمجھدا اے کہ بس ایس توں بہترین منصوبہ بندی ہو ای نہیں سکدی پر فیر حالات دا اک انج دا ریلا آندا اے جیہڑا اپنے نال سب کجھ وگا کے لے جاندا اے اصل وچ پلان کرن والی اک ذات اُتے وی موجود اے جس نوں سب پتہ اے تے ایس نے ہر شے نوں درست ویلے تے درست موقعے دی مناسبت نال طے کر رکھیا اے۔ زندگی نوں منظم انداز وچ ضرور گزارنا چاہدا اے پر جے کدی تہاڈا بنا بنایا پلان تہس نہس ہو جائے تے مایوس نہیں ہونا چاہیدا بلکہ ایس نوں اپنی بہتری دا اشارہ سمجھ کے ایہہ کہنا چاہیدا اے کہ میرے مالک! جے توں ایس تےطرح راضی اے تے میں وی راضی آں۔ حضرت علی کرم اللہ وجہہ دا اک بہترین قول اے کہ ،’’میں نے اپنے ارادوں کے ٹوٹنے سے اپنے رب کو پہچانا‘‘۔
تے کیہ انسان دی ایتھے کوئی حیثیت نہیں؟ نہیں انج نہیں، ایہہ کائنات بنی ای انسان لئی اے۔ اشرف المخلوقات دا تاج وی انسان دے سر اُتے اے۔ تسیں ایس کائنات لئی بوہت اہم او۔ ایتھے تہاڈی لوڑ سی تہاڈے آن نال کائنات دا اک خلا پُر ہویا اے۔ جدوں تیکر تسیں زندہ او، ایہہ کائنات تہاڈی اے۔ ایس دی ساری رعنائیاں تے خوبصورتیاں وی تہاڈیاں نیں۔ جدوں تسیں ایس قدر اہمیت رکھدے او تے فیر ایہہ کنج ہو سکدا اے کہ تہاڈے نال ہون والا کوئی وی واقعہ غیر اہم ہوئے گا؟ ایس نوں تسیں اتفاق دا ناں دے دیو یا حادثے دا ، پر ہوندا اوہ پلاننگ دے نال ای اے، ہن ویکھنا ایہہ وے کہ تسیں ایس پیش آن والے واقعے نوں کیہ معنی دیندے او۔ روندے پٹ دے او، شکوہ شکایت کردے او، ایس نوں ’’ معمول‘‘ سمجھ کے نظر انداز کر دیندے او یا فیر ایس دی جزئیات اُتے غور کردے او، ایس دی کڑیاں نوں آپس وچ ملاندے او تے ایس نال اک شاندار نتیجہ اخذ کردے او۔